Στην κεντρική φωτό: μερικά χιλιόμετρα από το κέντρο τής Θεσσαλονίκης, στην Καλαμαριά, ανάμεσα στο Παλατάκι και την πλαζ Αρετσούς, έρχονταν οι βάρκες με τους πρόσφυγες. Εκεί ήταν τα «Απολυμαντήρια» ή, αλλιώς, το δημόσιο λοιμοκαθαρτήριο, «προσφυγοθανείο» και καραντίνα. Δεν ήταν τίποτε άλλο παρά δύο μεγάλα, ξύλινα παραπήγματα, στο ένα από τα οποία απολυμαίνονταν τα ρούχα και τα κλινοσκεπάσματα των προσφύγων και ό,τι άλλο κουβαλούσαν μαζί τους, ενώ στο άλλο εξελισσόταν η διαδικασία τής δικής τους απολύμανσης.
«Εύκολα και άμεσα», χωρίς μάλιστα να χρειάζεται η δαπάνη έστω και ενός ευρώ, μπορεί να αναπτυχθεί ο «σκοτεινός» τουρισμός σε Θεσσαλονίκη και Καλαμαριά, σημειώνει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η Ιωάννα Μηταυτσή, πρόεδρος του Συλλόγου Αποφοίτων Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Τουρισμός και Τοπική Ανάπτυξη» του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), PhDc.
Στο περιθώριο εκδήλωσης που διοργανώθηκε μέσω της Philoxenia από τον δήμο Καλαμαριάς για τον τουρισμό μνήμης και τον «σκοτεινό» τουρισμό, η κυρία Μηταυτσή σημείωσε ότι οι αρμόδιοι φορείς τής πόλης έχουν τη δυνατότητα να αποκαλύψουν στους φανατικούς αναζητητές τής ιστορίας διεθνώς τα ιστορικά μυστικά των περιοχών τους, που βρίσκονται και εντοπίζονται σε διάφορες γωνιές τους. Η Θεσσαλονίκη «είναι μία ‘σκοτεινή’ πόλη, που διαθέτει βαθιά ‘σκοτεινή’ ιστορία, την οποία αναδεικνύει σε διάφορα σημεία της».
Στο πλαίσιο αυτό, γνωστοποίησε ότι η ίδια έχει δημιουργήσει ήδη μια ‘σκοτεινή’ διαδρομή για τη Θεσσαλονίκη. «Υπάρχει έτοιμο ένα τουριστικό προϊόν, που κάποιος μπορεί ανά πάσα ώρα και στιγμή να το πάρει και να το πουλά στους ξένους» εκτίμησε, προσθέτοντας ότι «και ο δήμος Καλαμαριάς διαθέτει ‘σκοτεινά’ σημεία, που μπορούν να προσελκύσουν αυτήν την ιδιαίτερη κατηγορία τουριστών».
Υπογραμμίζοντας ότι η ιστορία υπάρχει και τα αρμόδια στελέχη των δήμων Θεσσαλονίκης και Καλαμαριάς δεν χρειάζεται να σκεφτούν και να επινοήσουν το παραμικρό, η κυρία Μυταυτσή σημείωσε ότι «στο εξωτερικό επινοούν ιστορίες για να προσελκύσουν τουρίστες και το καταφέρνουν – κι εμείς εδώ, που έχουμε πραγματικά και βαθιά ιστορία, δεν την προωθούμε».
Ποιους αφορά ο «σκοτεινός» τουρισμός
Αναφερόμενη στο προφίλ τού ταξιδιώτη που επιλέγει «σκοτεινό» τουρισμό, τόνισε ότι πρόκειται για έναν γνώστη τής παγκόσμιας ιστορίας, ο οποίος «διψά για περισσότερες πληροφορίες και δεδομένα, ώστε να ενώσει τα κομμάτια τού παζλ, να κάνει τους συσχετισμούς και να εξηγήσει με μεγαλύτερη ακρίβεια την ιστορικότητα των γεγονότων και μορφών που ο ίδιος ακολουθεί κατά πόδας». Βέβαια, όπως σημείωσε, «όταν τα τραύματα γίνονται σημεία μιας τουριστικής διαδρομής, τότε οφείλουμε να την περπατήσουμε με σεβασμό και ευπρέπεια». Στο πλαίσιο αυτό, υπογράμμισε τη σημασία τής ορθής τουριστικής διαχείρισης σε ό,τι αφορά τη μνήμη.
Σχετικά με την ηθικότητα του «σκοτεινού» τουρισμού, η κυρία Μηταυτσή τόνισε ότι οι συζητήσεις και οι προβληματισμοί κινούνται σε τέσσερις άξονες: σε ό,τι αφορά τη στρατηγική και διαχείριση της «σκοτεινής» δραστηριότητας από τους επιχειρηματίες και τους φορείς, την ισορροπία που πρέπει να υπάρχει ώστε να αποφευχθούν ηθικές συγκρούσεις, τον τρόπο που η ηθικότητα της «σκοτεινής» δραστηριότητας προβάλλεται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τη συμπεριφορά των επισκεπτών-τουριστών στα «σκοτεινά» μέρη.
Η «σκοτεινή» Καλαμαριά
Στην ομιλία της στην εκδήλωση, η κυρία Μυταυτσή σημείωσε ότι ο δήμος Καλαμαριάς τα τελευταία χρόνια άρχισε να δείχνει έντονο ενδιαφέρον για τον τουρισμό, υποστηρίζοντας ότι μεσούσης τής πανδημίας όχι μόνο δεν έμεινε αδρανής, αλλά δημιούργησε αντιδημαρχία Τουρισμού και ξεκίνησε, με τη βοήθεια ειδικών στο πεδίο αυτό, τον στρατηγικό σχεδιασμό τής τουριστικής ανάπτυξής του. Στο πλαίσιο αυτό, ανέλυσε την ιστορία των απολυμαντηρίων τής Καλαμαριάς και επισκόπησε το πώς το αφήγημά τους μπορεί να συμβάλει στην τουριστική προώθηση της περιοχής.
«Χιλιόμετρα μακριά από εδώ που είμαστε τώρα, στο Διεθνές Εκθεσιακό Κέντρο Θεσσαλονίκης, ανάμεσα στο Παλατάκι και την πλαζ Αρετσούς, στην Καλαμαριά, έρχονταν οι βάρκες με τους πρόσφυγες. Εκεί ήταν τα ‘Απολυμαντήρια’ ή, αλλιώς, το δημόσιο λοιμοκαθαρτήριο, ‘προσφυγοθανείο’ και καραντίνα, που δεν ήταν τίποτε άλλο παρά δύο μεγάλα, ξύλινα παραπήγματα, στο ένα από τα οποία απολυμαίνονταν τα ρούχα και τα κλινοσκεπάσματα των προσφύγων και ό,τι άλλο κουβαλούσαν μαζί τους, ενώ στο άλλο εξελισσόταν η διαδικασία τής δικής τους απολύμανσης», εξήγησε.
Με την ολοκλήρωση της απολύμανσής τους, οι πρόσφυγες παρέμεναν σε καραντίνα ώς και επτά μήνες, σε σκηνές, και ύστερα διοχετεύονταν σε χωριά τής Μακεδονίας και της Θράκης. Συμφωνα με την κυρία Μηταυτσή, οι καταγραφές μιλούν για 355.000 πρόσφυγες από Θράκη, Μικρά Ασία και Πόντο που έφτασαν στο Καραμπουρνού μεταξύ 1916-1924, εκ των οποίων οι 22.000 (πολλά παιδιά) δεν άντεξαν τη σκληρή δοκιμασία και τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης και πέθαναν: «Έτσι, η περιοχή γύρω από τα απολυμαντήρια γέμισε ομαδικούς τάφους, ενώ, λίγα χρόνια πριν αυτά γκρεμιστούν, χρησιμοποιήθηκαν –το καλοκαίρι τού 1942– από τους Γερμανούς, οι οποίοι μετέφεραν εκεί πεζή περίπου 45.000 Εβραίους τής Θεσσαλονίκης για απολύμανση, για να ακολουθήσει η μετακίνησή τους, ξανά πεζή, πίσω στην πόλη και από εκεί στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό, με προορισμό τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Λίγο πριν από το 1970 κατεδαφίστηκαν».
Στο πλαίσιο αυτό, «ναι μεν τα απολυμαντήρια είναι αναμφισβήτητα ένας τόπος ιστορικής μνήμης και ένα ‘σκοτεινό’ σημείο τής ιστορίας τής πόλης μας, που όμως, ελλείψει ενός σημείου ή μνημείου στην ακριβή τοποθεσία, μπορεί να στείλει στη λήθη την τραγωδία εκείνων των ημερών».
Ένα άλλο «σκοτεινό» σημείο στην Καλαμαριά είναι το Βρετανικό Κοιμητήριο Μίκρας, που λειτούργησε από τον Απρίλιο του 1917 ώς το 1920. Εντός του υπάρχουν 1.810 ταφές τής Κοινοπολιτείας από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και 148 στρατιωτικοί τάφοι άλλων εθνικοτήτων – Έλληνες, Ρώσοι, Βούλγαροι και μερικοί Τούρκοι. Επίσης, στον χώρο τού νεκροταφείου υπάρχουν και αναμνηστικές στήλες για τα σχεδόν 500 θύματα από τις βυθίσεις συμμαχικών πλοίων. Υπάρχει, ακόμη, μνημείο αφιερωμένο στις περίπου 500 νοσοκόμες, τους στρατιωτικούς υπαλλήλους και τους άνδρες τής Κοινοπολιτείας που έχασαν τη ζωή τους στη θάλασσα κατά τη μεταφορά των στρατευμάτων με πλοία στη Μεσόγειο.
Συμμαχικά νεκροταφεία υπάρχουν και στη Θεσσαλονίκη –το Ζέιτενλικ–, τα οποία μάλιστα κατακλύζονται από κόσμο.
