Στην κεντρική φωτογραφία: το επιβλητικό νέο Διοικητήριο Θεσσαλονίκης, στα τέλη του 19ου αιώνα, σε γιορτή, πιθανόν την ημέρα των εγκαινίων του. Τους χώρους του κτιρίου έχουν κατακλύσει εκατοντάδες κάτοικοι (συλλογή Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης).
Τα κτίρια είναι φορείς μνήμης. Τα δημόσια κτίρια, δε, είναι ακόμη περισσότερο φορείς συλλογικής μνήμης. Κατασκευάζονται για να εξυπηρετήσουν ανάγκες των ανθρώπων, αλλά πολλές από τις δραστηριότητες, κομμάτια από τη ζωή τους, αποτυπώνονται σ’ αυτά, παραμένουν χαραγμένα στους τοίχους, στα δάπεδα, στον περιβάλλοντα χώρο, για χρόνους πολλούς – ακόμη κι όταν αυτοί που έζησαν μέσα σ’ αυτά έχουν φύγει από τη ζωή.
Τα κτίρια έχουν την αισθητική τους. Τα δημόσια κτίρια, συνήθως, έχουν πιο εξεζητημένη και επιβλητική. Αφήνουν τα ίχνη τους στην πόλη για χρόνους πολλούς, διαμορφώνουν το πλαίσιο στο οποίο κινούνται, ζουν, δημιουργούν, αισθάνονται οι άνθρωποι και συνεχίζουν να ασκούν επίδραση και στους απογόνους τους.
Τα κτίρια είναι φορείς ιστορίας. Τα δημόσια κτίρια είναι φορείς σημαντικής ιστορίας. Πολλές φορές τόσο σημαντικής, που μπορεί να αλλάξει τη ζωή ολόκληρων λαών, εθνών και των απογόνων τους. Συνθήκες ειρήνης, ανακωχές, σημαντικές συμφωνίες έχουν συντελεστεί μέσα σε τέσσερεις τοίχους, για να κλείσουν παλιά κεφάλαια και να ανοίξουν καινούργιοι ορίζοντες, νέες εποχές.
Τα δημόσια κτίρια μπορούν να «διηγηθούν» μνήμες, εικόνες, την ίδια την ιστορία τους (η οποία συνδέεται με την ιστορία της πόλης, πολλές φορές και με ευρύτερα ιστορικά γεγονότα). Το Διοικητήριο της Θεσσαλονίκης είναι ένα τέτοιο σημαντικό δημόσιο κτίριο. Η αντίληψη αυτή διαπνέει το Κέντρο Ιστορικής Τεκμηρίωσης εντός του κτιρίου, που εγκαινίασε το απόγευμα ο υφυπουργός Εσωτερικών (Μακεδονίας – Θράκης), Θεόδωρος Καράογλου.
Μια κιβωτός συλλογικής μνήμης
Το Κέντρο Ιστορικής Τεκμηρίωσης Διοικητηρίου, το οποίο θα λειτουργεί σε μόνιμη βάση, ως εκθεσιακός χώρος εντός του κτιρίου, εγκαινίασε στις 19:00 ο υφυπουργός Εσωτερικών (Μακεδονίας και Θράκης), Θεόδωρος Καράογλου, σε μια λιτή εκδήλωση – περιήγηση, με τήρηση των οδηγιών αποφυγής μετάδοσης του κορωνοϊού, στην οποία παρέστη, συμβολικά, μικρός αριθμός επισκεπτών, μεταξύ αυτών απόγονοι του αρχιτέκτονα του ιστορικού κτιρίου.
Τα εγγόνια του αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι, οι Γιώργος Ζαρφτιτζιάν και η Λουίζα Γραβάνη-Ποζέλι, η δισέγγονή του Μαριέλλα Σταματίου, όπως επίσης και ο δισέγγονος του Σαλβατόρε Ποζέλι (αδελφού τού Βιταλιάνο Ποζέλι), Κώστας Καλογήρου, παραβρέθηκαν και έδωσαν συναισθηματικό τόνο στην εκδήλωση. Μάλιστα, η Μαριέλλα Σταματίου έχει στην κατοχή της και το οθωμανικό παράσημο που απένειμε ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ στον προπάππο της, Βιταλιάνο Ποζέλι, για την κατασκευή τού Διοικητηρίου.
«Κοινωνοί τής ιστορίας»
Όπως ειπώθηκε στην εκδήλωση, για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη ένα δημόσιο κτίριο, το οποίο στεγάζει υπηρεσίες, διαμορφώνει ειδικό εκθεσιακό χώρο, όπου οι επισκέπτες, μέσα από εικόνες και ανάγνωση κειμένων, θα έχουν τη δυνατότητα και την ευκαιρία να γίνουν «κοινωνοί της ιστορίας και αρχιτεκτονικής του κτιρίου».
Με αφορμή τα εγκαίνια της έκθεσης, ο Θεόδωρος Καράογλου ανέφερε ότι από τα πρώτα χρόνια τής θητείας του, όταν διατέλεσε υπουργός Μακεδονίας – Θράκης (θητεία που συνέπεσε με τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 2012), είχε διαπιστώσει ότι σε ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού της πόλης υπήρχε άγνοια των σημαντικών ιστορικών γεγονότων που έλαβαν χώρα στο κτίριο του Διοικητηρίου και υπογράμμισε: «Θεωρώ καθήκον μου να αναδείξω την ιστορικότητα του κτιρίου, στο οποίο ασκώ το λειτούργημα του υφυπουργού Εσωτερικών (Μακεδονίας-Θράκης). Με τη μόνιμη έκθεση που θα λειτουργεί στο ισόγειο του κτιρίου, το Διοικητήριο θα υποδέχεται τους επισκέπτες και θα αποκαλύπτει την ιστορία του. Με την απόφαση να προχωρήσουμε στη δημιουργία Κέντρου Ιστορικής Τεκμηρίωσης για το Διοικητήριο της Θεσσαλονίκης, επιχειρούμε να του δώσουμε κατά μία έννοια ‘φωνή’» συνέχισε ο κ. Καράογλου – και πρόσθεσε: «Του παρέχουμε τη δυνατότητα να διηγηθεί τι συνέβη στο εσωτερικό του και οι επισκέπτες να περιηγηθούν σε χώρους που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της Θεσσαλονίκης. Θέλουμε το κτίριο του ΥΜΑΘ να γίνει ενεργό μέρος της πόλης και όχι το σημείο όπου καταλήγουν όλες οι συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας. Εδώ ακούγεται ο αντίλαλος της ιστορίας».
Η Ιστορία του Διοικητηρίου στο ισόγειο του κτιρίου
Το κτίριο του Διοικητηρίου, το οποίο κατασκευάστηκε κατά τα τέλη του 19ου αιώνα από τον ιταλό αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι, πέραν της αρχιτεκτονικής του αξίας, χαρακτηρίζεται από την ιστορικότητά του. Συνδέθηκε με γεγονότα της νεότερης πολιτικής και διοικητικής ιστορίας της χώρας, όπως η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912, η λειτουργία υπουργείου Βορείου Ελλάδος κ.ά.
Όπως ανέφερε ο υφυπουργός, το κτίριο άρχισε να κτίζεται το 1891 και αντικατέστησε το παλιό κονάκι (που είχε χτιστεί πάνω στα ερείπια των βυζαντινών ανακτόρων), το οποίο είχε καεί το 1890. Πληροφορίες αναφέρουν ότι η κόρη του αρχιτέκτονα Ποζέλι έριξε στα θεμέλια 60.000 αβγά μαζί με πέτρα και ασβέστη, για να γίνει ισχυρή η βάση του οικοδομήματος. Άλλες ιστορικές πηγές αναφέρουν τα βαρύτιμα χαλιά, το ασήμι, τον βενετσιάνικο πολυέλαιο που δέσποζε στην οροφή…
Στη μεγάλη πυρκαγιά τού 1917 που κατέκαψε τη Θεσσαλονίκη το κτίριο γλύτωσε από τις φλόγες χάρη στον ηρωισμό των εργαζομένων του, ενώ στην περίοδο της κατοχής έπαψε να λειτουργεί ως γενική διοίκηση Βορείου Ελλάδος, καθώς επιτάχθηκε από τους κατακτητές. Μετά την απελευθέρωση ξεκίνησε μια νέα περίοδος. Από το 1955 στεγάζει το νεοϊδρυθέν, τότε, υπουργείο Βόρειας Ελλάδος, ενώ προστίθεται ένας ακόμη όροφος, για να εξυπηρετηθούν οι αυξημένες ανάγκες.
«Θεωρούμε, λοιπόν, ωφέλιμο να αξιοποιήσουμε το κτίριο ως ιστορική πηγή» τόνισε ο κ. Καράογλου.
Ελεύθερα η πρόσβαση
Σπάνιο φωτογραφικό και αρχειακό υλικό από την εποχή της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όψεις και κατόψεις του κτιρίου, μελέτες και κτιριακές μεταβολές θα αποτυπώνουν τον διαχρονικό ρόλο και τη λειτουργία του Διοικητηρίου, τεκμηριώνοντας την ιστορικότητά του.
Η πρόσβαση στον χώρο της έκθεσης είναι ελεύθερη για τους επισκέπτες του κτιρίου, ενώ υπάρχει πρόβλεψη για οργανωμένες επισκέψεις ομάδων εκπαίδευσης. Μέσω της ανάδειξης της ιστορίας του Διοικητηρίου, ο κ. Καράογλου έχει θέσει ως σκοπό την καθιέρωση του εμβληματικού κτιρίου του ΥΜΑΘ σε σημείο τουριστικής αναφοράς και, σε δεύτερο στάδιο, τη χρήση ψηφιακής τεχνολογίας, που θα αναδεικνύει σε διάφορες γλώσσες την ιστορικότητα του κτιρίου. Σημειωτέον ότι ο θεσμός των Κέντρων Ιστορικής Τεκμηρίωσης Κτιρίων ακολουθείται σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ.
