Με ποιον τρόπο η ανθρώπινη παρουσία στη Γη ανατρέπει τις ισορροπίες και θέτει σε κίνδυνο το μέλλον τού πλανήτη μας; Το 22ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (ΦΝΘ) εξερευνά ένα ζήτημα με γεωλογικές, περιβαλλοντολογικές, κοινωνικές, φιλοσοφικές, πολιτικές και πολιτισμικές προεκτάσεις, μέσα από ένα πρωτότυπο και τολμηρό αφιέρωμα στην Ανθρωπόκαινο Εποχή.
Ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει την κλιματική αλλαγή, την εξαφάνιση ειδών από τον πλανήτη με ταχύτατους ρυθμούς, την οικολογική καταστροφή, τις συνέπειες των πυρηνικών δοκιμών, την υπερβολική χρήση πλαστικού και την ανεξέλεγκτη κατανάλωση κρέατος. Ο άνθρωπος έχει δημιουργήσει μια νέα, εφιαλτική πραγματικότητα, που απειλεί την ύπαρξη της ίδιας τής ζωής στη Γη. Όλα αυτά αφήνουν τα ίχνη τους στον πολιτισμό, την τέχνη και το σινεμά, όχι μόνον επειδή καταγράφουν την επεμβατική συμπεριφορά τού ανθρώπου στη φύση, αλλά και επειδή αλλάζουν τον τρόπο σκέψης, έκφρασης και δημιουργίας.
ΤΟ 2000, O ΝΟΜΠΕΛΙΣΤΑΣ ΦΥΣΙΚΟΣ ΠΟΛ ΚΡΟΥΤΖΕΝ ΕΙΣΗΓΑΓΕ ΤΟΝ ΟΡΟ «ΑΝΘΡΩΠΟΚΑΙΝΟΣ», ΓΙΑ ΝΑ ΠΕΡΙΓΡΑΨΕΙ ΤΗ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΕΧΟΥΜΕ ΕΙΣΕΛΘΕΙ ΚΑΙ Η ΟΠΟΙΑ ΔΙΑΔΕΧΕΤΑΙ ΤΗΝ ΟΛΟΚΑΙΝΟ ΕΠΟΧΗ. ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ ΠΟΥ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ Η ΛΕΞΗ «ΑΝΘΡΩΠΟΚΑΙΝΟΣ» ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΚΑΙ Η ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ, ΑΝ ΙΣΧΥΕΙ ΚΑΙ ΤΙ ΘΑ ΑΦΗΣΕΙ ΩΣ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΣΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΜΑΣ ΣΕ 2.000 ΧΡΟΝΙΑ.
Αυτό ακριβώς διερευνούν τα ντοκιμαντέρ τού αφιερώματος – ανάμεσά τους και η συγκινητική ταινία έναρξης του 22ου ΦΝΘ, «My Octopus Teacher» των Φιλίπα Έρλιχ και Τζέιμς Ριντ, που πραγματοποιεί παγκόσμια πρεμιέρα στη Θεσσαλονίκη. Το φεστιβάλ παρουσιάζει, επίσης, μια δίγλωσση ειδική έκδοση 120 σελίδων με τίτλο «Ανθρωπόκαινος», όπου επιστήμονες, ιστορικοί τού κινηματογράφου και των τεχνών και φιλόσοφοι προσπαθούν να απαντήσουν στα (πολλά) ερωτήματα που δημιουργεί αυτή η νέα πραγματικότητα. Η έκδοση θα διατίθεται στα πωλητήρια του ΦΝΘ και σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία.
Οι ταινίες του αφιερώματος
«My Octopus Teacher» των Φιλίπα Έρλιχ, Τζέιμς Ριντ (Νότιος Αφρική – Ολλανδία, 2020, 89’). Όταν ο έμπειρος δύτης και σκηνοθέτης Κρεγκ Φόστερ αποφάσισε να κάνει καταδύσεις στο Ακρωτήρι των Καταιγίδων, ούτε που φανταζόταν τη θερμή σχέση που θα ανέπτυσσε με ένα χταπόδι. Το χταπόδι τον οδήγησε σε ανεξερεύνητα θαλάσσια βάθη και του έμαθε να βρίσκει τον δρόμο του μέσα σε ένα δάσος από φύκια, να συνδιαλέγεται με τα ψάρια και τα όστρακα. Του έμαθε επίσης πως δεν είμαστε το κυρίαρχο είδος στη Γη… Μια αναπάντεχη περιπέτεια, μια ιστορία φιλίας, ένα τρυφερό μάθημα σεβασμού, ελευθερίας και κοσμολογίας.
«Anthropocene: The Human Epoch» των Τζένιφερ Μπάιχβαλ, Έντουαρντ Μπουρτίνσκι, Νικολά ντε Πενσιέ (Καναδάς, 2018, 87’). Οι σκηνοθέτες τού ντοκιμαντέρ ταξιδεύουν ανά τον κόσμο σε μια αναζήτηση σχεδόν τεσσάρων ετών, για να καταγράψουν τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι επηρεάζουν τον πλανήτη και αλλάζουν το μέλλον του. Αντλώντας έμπνευση από την ομάδα εργασίας τού Ανθρωπόκαινου, που ζητά από την επιστημονική κοινότητα να αναγνωρίσει την εποχή που ζούμε ως Ανθρωπόκαινο, οι σκηνοθέτες δημιούργησαν ένα εντυπωσιακό ντοκιμαντέρ πνευματικής δύναμης και σουρεαλιστικής, εκθαμβωτικής ομορφιάς, που μεταδίδει ταυτόχρονα τον τρόμο και την ομορφιά, συχνά στην ίδια εικόνα. Αφηγείται η βραβευμένη με Όσκαρ Αλίσια Βικάντερ.
«Northern Drift» τού Αλέξις Ντεστούπ (Βέλγιο – Νορβηγία, 2020, 57’). Ανθρωπολογικό ταξιδιωτικό ημερολόγιο συναντά ρετρο-φουτουριστική επιστημονική φαντασία στο κρύο, άγονο τοπίο βόρεια του Αρκτικού Κύκλου. Στο βόρειο άκρο τής Ευρώπης, στα σύνορα Ρωσίας-Νορβηγίας, βρίσκεται μία από τις λιγότερο κατοικημένες περιοχές τού κόσμου. Παρ’ όλα αυτά, η ανθρώπινη επέμβαση είναι ορατή σχεδόν σε κάθε συναρπαστική εικόνα που κατέγραψε ο σκηνοθέτης.
«Ghost Strata» τού Μπεν Ρίβερς (Βρετανία, 2019, 45’). Το ντοκιμαντέρ αναφέρεται στα στοιχεία που λείπουν από τα βραχώδη στρώματα. Παρά την απουσία, υπάρχουν ίχνη για το τι υπήρχε κάποτε εκεί. Γυρισμένο σε διάφορα μέρη τού κόσμου, χαρτογραφώντας τις προσωπικές μετακινήσεις τού σκηνοθέτη, το «Ghost Strata» εξερευνά τα διαφορετικά επίπεδα επιπτώσεων που έχει η παρουσία τής ανθρωπότητας στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον τής Γης. Ήχοι και κείμενο συνθέτουν έναν διαλογισμό για τον χρόνο, τη μνήμη, αυτά που μένουν πίσω και την εξαφάνιση.
«iHuman» του Τόνγιε Χέσεν Σε (Νορβηγία – Δανία, 2019, 99’). Η σύγκρουση του ανθρώπινου και του μη ανθρώπινου, τα όρια της τεχνητής νοημοσύνης διερευνώνται σ’ αυτό το τολμηρό και πολιτικά φορτισμένο ντοκιμαντέρ που εκτυλίσσεται σαν θρίλερ και διατυπώνει ακανθώδη και οδυνηρά ερωτήματα. Ένας πόλεμος υψηλής τεχνολογίας μαίνεται – και, ξάφνου, το Κουτί τής Πανδώρας είναι τόσο κοντά, που αρκεί να απλώσεις το χέρι.
«Frem» της Βιέρα Τσακάνιοβα (Τσεχία – Σλοβακία, 2019, 73’). Το ανθρώπινο είδος αρχίζει να κατανοεί την ασημαντότητα και την παροδικότητά του, ενώ η ανθρώπινη ταυτότητα βρίσκεται σε κρίση. Ατελείς ποιητικές σκέψεις και τμήματα διαλόγου, μουσική που διακόπτεται από εξάρσεις και σφάλματα και η ανεμπόδιστη, αλλά επιφυλακτική κίνηση της κάμερας δημιουργούν ένα ανησυχητικό, φιλοσοφικό αντικατοπτρισμό για τα όρια της ανθρωποκεντρικής σκέψης.
«Earth» του Νίκολαους Γκεϊρχάλτερ (Αυστρία, 2019, 116’). Κάθε χρόνο, με κάθε μέσο (φτυάρια, εκσκαφείς ή δυναμίτη), δισεκατομμύρια τόνοι από το γήινο έδαφος μετακινούνται και αποκόπτονται από το φυσικό τους περιβάλλον. Ένα διεισδυτικό ντοκιμαντέρ που επισκέπτεται ορυχεία, λατομεία και εργοτάξια, αποτυπώνοντας τις ουλές που προκαλεί ο άνθρωπος στην επιφάνεια του πλανήτη. Ένα σήμα κινδύνου που εκπέμπει σε επτά κεφάλαια, προειδοποιώντας για τις ολέθριες συνέπειες που μας περιμένουν.
«Safety 1, 2, 3» των Τζούλια Γκουτβένιγκερ και Φλόριαν Κόφλερ (Αυστρία – Ιταλία, 2019, 72’). Η μάχη μεταξύ ανθρώπου και φύσης είναι το κεντρικό θέμα τού «Safety 1, 2, 3». Στο οπτικό ταξίδι του στις Άλπεις, το ντοκιμαντέρ παρατηρεί τη δουλειά και την ερευνητική διαδικασία επιστημόνων, τεχνικών και οργανισμών αντιμετώπισης καταστροφών που έχουν αλλάξει ριζικά το αλπικό τοπίο. Οι μετρήσεις και οι προσομοιώσεις που προκύπτουν αποκαλύπτουν ένα τεράστιο, αλλά εν πολλοίς αόρατο σύστημα ασφαλείας.
«Inland (Tierra Adentro)» του Μάουρο Κολόμπο (Παναμάς, 2018, 70’). Μια ζούγκλα χωρίζει την Κολομβία από τον Παναμά. Εδώ συναντιούνται αντάρτες, έμποροι ναρκωτικών, μετανάστες, αυτόχθονες, αγρότες, άγρια ζώα και ντόπιοι. Το ντοκιμαντέρ παρατηρεί περισσότερα από τους ανθρώπους σ’ αυτήν τη «no man’s land» και επικεντρώνεται στην αναζήτηση νοήματος στη ζούγκλα, ως μεταφορά τής αγριότητας μέσα μας. Ένα βαθιά πολιτικό ντοκιμαντέρ που καταγράφει την αποψίλωση των δασών, που επηρεάζει όχι μόνο τους ανθρώπους που μένουν εκεί, αλλά και ολόκληρο τον πλανήτη.
«Dawson City: Frozen Time» του Μπιλ Μόρισον (ΗΠΑ, 2016, 120’). Πώς η παρθένα γη των ιθαγενών Χαν μετατράπηκε σε κρανίου τόπο; Η εντατική εξόρυξη χρυσού την περίοδο 1910-1920 οδήγησε στην καταστροφή τής πόλης Ντόσον μέσα σε ελάχιστα χρόνια. Μέσα από σπάνια φιλμ που ήταν θαμμένα σε μια πισίνα, στα βάθη τής περιοχής Γιούκον τού Καναδά, αποκαλύπτεται η καταστροφική ανθρώπινη επέμβαση στο περιβάλλον, αλλά και η ιστορία μιας ολόκληρης πόλης. Το «Dawson City» είναι, επίσης, μια εμβληματική ταινία για το ίδιο το σινεμά, που αφηγείται την παράξενη, μα αληθινή ιστορία μιας πολύτιμης κινηματογραφικής συλλογής.
