Βασικός κανόνας σε κάθε στρώσιμο τραπεζιού (είτε είναι απλό είτε επίσημο) είναι πως τα πιρούνια τοποθετούνται πάντα στα αριστερά του πιάτου και τα μαχαίρια μαζί με τα κουτάλια πάντα στα δεξιά του πιάτου. Η δε κοφτερή μεριά των μαχαιριών θα πρέπει να «κοιτά» πάντα προς το πιάτο.

Το βασικό στρώσιμο του τραπεζιού σε ένα γεύμα με φίλους ή με την οικογένειά μας περιλαμβάνει την πετσέτα, το πιάτο του φαγητού, της σαλάτας, του ψωμιού και του βουτύρου, το μαχαίρι, το πιρούνι, το μαχαίρι του βουτύρου, το κουταλάκι για καφέ ή τσάι, το ποτήρι του νερού και του κρασιού.

Όπως και στο βασικό στρώσιμο τραπεζιού, έτσι και στο ανεπίσημο ισχύουν οι ίδιοι κανόνες όσον αφορά το στήσιμο των σερβίτσιων, με τη διαφορά όμως ότι προσθέτουμε και κάτι παραπάνω: το στρώσιμο αυτό ενδείκνυται για γεύμα ή για δείπνο με τον προϊστάμενο ή τα πεθερικά μας, ενώ είναι ιδανικό για περιστάσεις επετείου, όπου μπορεί οι καλεσμένοι να αποτελούν, ως επί το πλείστον, τον οικογενειακό και φιλικό μας περίγυρο, απαιτείται ωστόσο ένα ύφος πιο επίσημο.

Το πιάτο τοποθετείται στο τραπέζι την ώρα που σερβίρουμε το γεύμα και όχι από την πρώτη στιγμή που θα καθίσει ο καλεσμένος μας. Τα πιρούνια τοποθετούνται στα αριστερά τού κυρίως πιάτου: το μεγαλύτερο από τα δύο πιρούνια είναι το πιρούνι τού κυρίως γεύματος και το μικρότερο εκείνο που προορίζεται για τη σαλάτα ή για το ορεκτικό. Τα πιρούνια τοποθετούνται σύμφωνα με τη σειρά που θα χρησιμοποιηθούν: αν η σαλάτα σερβίρεται πριν από το κυρίως πιάτο, τότε το πιρούνι τής σαλάτας τοποθετείται στα αριστερά, έξω από το πιρούνι τού κυρίως γεύματος. Αν πάλι η σαλάτα σερβίρεται μετά το κυρίως γεύμα, τότε το πιρούνι της τοποθετείται δίπλα από το κυρίως πιάτο. Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε είναι πως τα μαχαιροπίρουνα χρησιμοποιούνται πάντα απ’ έξω προς τα μέσα.

Μπορούμε να διπλώσουμε την πετσέτα σε διάφορα σχέδια (όπως ορχιδέα, κερί, στέμμα κοκ.) ή, εναλλακτικά, μπορούμε να διακοσμήσουμε τις πετσέτες με διάφορες κορδέλες ή δαχτυλίδια. Η πετσέτα τοποθετείται στο κέντρο τού κυρίως πιάτου, παρότι κάποιες φορές μια απλά διπλωμένη πετσέτα μπορεί να τοποθετηθεί και κάτω από το πιρούνι.

Το μαχαίρι τού κυρίως γεύματος τοποθετείται αμέσως δεξιά από το κυρίως πιάτο, με τη λάμα στραμμένη προς τα μέσα (αν το κυρίως πιάτο είναι μπριζόλα, το μαχαίρι τού κυρίως γεύματος μπορεί να αντικατασταθεί από το μαχαίρι της μπριζόλας). Τα δε κουτάλια τοποθετούνται στα δεξιά τού μαχαιριού: το κουταλάκι του γλυκού αμέσως δεξιά από το μαχαίρι και το κουτάλι της σούπας αμέσως δεξιά από εκείνο του γλυκού. Στην περίπτωση που το μενού μας δεν έχει σούπα, το κουτάλι τής σούπας αφαιρείται.

Το ποτήρι του νερού τοποθετείται ακριβώς πάνω από το μαχαίρι και το ποτήρι του κρασιού δίπλα από το ποτήρι του νερού, πάνω από τα κουτάλια. Αν σερβίρουμε καφέ ή τσάι μετά το γεύμα, το φλιτζάνι τού καφέ τοποθετείται δεξιά, πάνω από τα κουτάλια.

Το πιάτο τής σαλάτας τοποθετείται αριστερά από τα πιρούνια. Αν η σαλάτα σερβίρεται μαζί με το κυρίως γεύμα, τότε τη βάζουμε απευθείας στο κυρίως πιάτο. Αν σερβίρεται με σάλτσες, τότε χρησιμοποιούμε το πιάτο της σαλάτας –κυρίως για να μην αλλοιώσουμε τη γεύση του φαγητού μας. Το πιάτο για το ψωμί τοποθετείται αριστερά και πάνω από τα πιρούνια. Το μαχαίρι του βουτύρου τοποθετείται πάνω στο πιάτο του ψωμιού και διαγώνια στην άκρη του.

Σ’ αυτήν την κατηγορία εντάσσονται, ως επί το πλείστον, τα ρεβεγιόν, οι γαμήλιες δεξιώσεις και οι επαγγελματικές συγκεντρώσεις με επίσημο χαρακτήρα. Στο επίσημο στρώσιμο του τραπεζιού καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει το μενού, από το οποίο εξαρτώνται τα σκεύη που θα τοποθετηθούν στο τραπέζι.

Το πιάτο σερβιρίσματος είναι μεγάλο σε μέγεθος, λειτουργώντας ως «βοηθός» των υπόλοιπων πιάτων ή ως το σουπλά μας. Είναι το πιάτο που θα παραμείνει στο τραπέζι καθ’ όλη τη διάρκεια του φαγητού: πάνω σ’ αυτό θα τοποθετηθούν όλα τα υπόλοιπα πιάτα, με τη σειρά που θα σερβιριστούν.

Τα πιρούνια τοποθετούνται στα αριστερά τού πιάτου σερβιρίσματος, με εξαίρεση το πιρούνι για τα όστρακα, που τοποθετείται στα δεξιά του πιάτου. Ξεκινάμε με τα μαχαιροπίρουνα που βρίσκονται στο εξωτερικό μέρος και τελειώνουμε με τα εσωτερικά (αυτά, δηλαδή που βρίσκονται ακριβώς δίπλα στο πιάτο μας). Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι, εάν το φαγητό ξεκινά με όστρακα ως ορεκτικό, εμείς παίρνουμε το εξωτερικό πιρούνι. Αν υποθέσουμε ότι το επόμενο πιάτο είναι σούπα, εμείς παίρνουμε το κουτάλι που βρίσκεται επίσης στα δεξιά μας, ανάμεσα στο πιρούνι για τα όστρακα και στο μαχαίρι.

Σημειωτέον ότι, κάθε φορά που τελειώνουμε, το πιάτο αποσύρεται από τον σερβιτόρο ή τον μετρ, μαζί με το σερβίτσιο που έχουμε χρησιμοποιήσει: έτσι μειώνεται και ο αριθμός των μαχαιροπίρουνων που βρίσκονται στο τραπέζι και δεν πρόκειται να μπερδευτούμε.

Επόμενο πιάτο είναι ψάρι, για το οποίο θα χρησιμοποιήσουμε το εξωτερικό πιρούνι από τα αριστερά και το μαχαίρι που ακολουθεί το κουτάλι της σούπας. Στο κυρίως πιάτο θα χρησιμοποιήσουμε το μεσαίο πιρούνι και το μαχαίρι που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στο πιάτο. Στο τέλος θα σερβιριστεί η σαλάτα, όταν πλέον το μοναδικό πιρούνι που θα έχει μείνει για να χρησιμοποιήσουμε θα είναι το εσωτερικό πιρούνι.

Τα ποτήρια τοποθετούνται πάνω από τα μαχαίρια (μπορούμε να προσθέσουμε και ένα ποτήρι σαμπάνιας, το οποίο θα το τοποθετήσουμε στα δεξιά του ποτηριού του νερού). Η πετσέτα τοποθετείται στο κέντρο τού πιάτου σερβιρίσματος, ενώ το κουταλάκι και το πιρουνάκι τού επιδορπίου τοποθετείται στο τραπέζι λίγο πριν σερβιριστεί το επιδόρπιο.

Σε ένα κάλεσμα σε δείπνο, κατά πάσα πιθανότητα, ελάχιστοι εκ των καλεσμένων θα προσέλθουν στην ακριβή ώρα που έχουν προσκληθεί: στην περίπτωση αυτή, η ιδανική λύση είναι να προσφέρουμε στους ήδη προσελθόντες ένα απεριτίφ, δίνοντας έτσι το χρονικό περιθώριο σε όλους όσοι καθυστέρησαν να προφτάσουν το δείπνο (σημειωτέον, πάντως, ότι αργοπορία άνω του ημιώρου θεωρείται τουλάχιστον αναίδεια…).

Ως οικοδέσποινα, περνάτε και κάθεστε πάντα πρώτη στο τραπέζι, αφού υποδείξετε προηγουμένως τη θέση όπου θα καθίσει κάθε καλεσμένος σας. Ένα καρτελάκι με το όνομα κάθε καλεσμένου πάνω στο πιάτο ή στο τραπέζι (στην κορυφή του πιάτου του) είναι άλλη μία καλή ιδέα, για να γνωρίζει κάθε  καλεσμένος τη θέση του.

Οι οικοδεσπότες κάθονται αντικριστά, είτε στην κεφαλή είτε στη μέση του τραπεζιού. Οι ηλικιωμένοι και οι πιο σημαντικοί άνδρες καλεσμένοι (όπως το αφεντικό σας…) κάθονται δεξιά της οικοδέσποινας (που δικαιωματικά καταλαμβάνει την τιμώμενη θέση), ενώ στα αριστερά κάθονται οι δεύτεροι σε «ιεραρχία» άνδρες καλεσμένοι. Αντίστοιχα εκατέρωθεν του οικοδεσπότη θα καθίσουν η σύζυγος του γηραιότερου και η σύζυγος του σημαντικότερου καλεσμένου σας. Οι πεθερές κάθονται δεξιά και αριστερά τού οικοδεσπότη και οι πεθεροί, αντιστοίχως, δεξιά και αριστερά της οικοδέσποινας. Στην περίπτωση που η οικοδέσποινα είναι ελεύθερη, απέναντί της κάθεται ο πιο ηλικιωμένος ή ο πιο σημαντικός καλεσμένος. Το ίδιο ισχύει και για τον οικοδεσπότη, με τις κυρίες του δείπνου.

Αν δεν υπάρχει σερβιτόρος για το σερβίρισμα, το έργο αυτό το αναλαμβάνουν οι οικοδεσπότες. Ο άνδρας έχει την ευθύνη του κρασιού, ενώ τη γυναίκα απασχολούν οι πιατέλες με το φαγητό, μαζί με τις κουτάλες τού σερβιρίσματος. Η οικοδέσποινα σερβίρει πρώτα τη γυναίκα που κάθεται δίπλα στον οικοδεσπότη και συνεχίζει με τις επόμενες κυρίες (ή, εναλλακτικά, αφήνει τις πιατέλες στη μέση του τραπεζιού, για να σερβιριστεί καθένας μόνος του). Αν το δείπνο δεν είναι πολύ επίσημο και οι καλεσμένοι είναι φίλοι μας, τότε καθένας μπορεί να περνά την πιατέλα στον διπλανό του.

Είτε η οικοδέσποινα είτε ο σερβιτόρος οφείλουν να προσέχουν η πιατέλα να βρίσκεται σε τέτοια απόσταση και ύψος, που να μην υποχρεώνει τον καλεσμένο να κάνει… ακροβατικά, για να σερβιριστεί. Επίσης, το σερβίρισμα ξεκινά από τα αριστερά κάθε καλεσμένου, χωρίς ποτέ η πιατέλα να ακουμπά το τραπέζι. Αν ακολουθεί σάλτσα, αυτή σερβίρεται από τα δεξιά.

Η ιεραρχία του σερβιρίσματος έχει ως εξής: το σερβίρισμα ξεκινά με πρώτη την κυρία που κάθεται δεξιά του οικοδεσπότη και δεύτερη την κυρία στα αριστερά του, συνεχίζοντας με τη σειρά στις υπόλοιπες κυρίες και καταλήγοντας τελευταία στην οικοδέσποινα. Κατόπιν, στον κύριο που κάθεται δεξιά της οικοδέσποινας και μετά στον κύριο που κάθεται στα αριστερά της, συνεχίζοντας με τη σειρά στους υπόλοιπους κυρίους, με τελευταίο τον οικοδεσπότη.

Αν κάποιος από τους καλεσμένους επιθυμεί να συνεχίσει το φαγητό του και να σερβιριστεί ξανά (αλλά ουδείς εκ των υπόλοιπων καλεσμένων έχει αντίστοιχη επιθυμία…), τότε οφείλουμε, ως καλοί οικοδεσπότες, να σκεφτούμε τον καλεσμένο μας και να σερβιριστούμε κι εμείς ξανά μαζί του, για να μη τρώει μόνος.

Ξεκινώντας ένα δείπνο και μόλις καθίσουμε, απλώνουμε την πετσέτα στα γόνατά μας. Δεν τη δένουμε στον λαιμό μας ούτε τη στερεώνουμε ανάμεσα από τα κουμπιά του πουκαμίσου μας ή οπουδήποτε αλλού. Φροντίζουμε να σκουπίζουμε σ’ αυτήν τα χείλη μας διακριτικά κάθε φορά που ετοιμαζόμαστε να πιούμε από το ποτήρι μας. Την πετσέτα θα πρέπει να την ακουμπήσουμε ξανά στο τραπέζι μόνον όταν τελειώσει το γεύμα, οπότε την τοποθετούμε στα αριστερά τού πιάτου μας, ακολουθώντας το παράδειγμα του οικοδεσπότη και φροντίζοντας, αν την έχουμε λερώσει, να την ακουμπήσουμε με τέτοιον τρόπο, ώστε να μη φαίνονται οι λεκέδες. Δεν πρέπει, φυσικά, να την τσαλακώσουμε ή να τη διπλώσουμε εκ νέου: απλώς την τοποθετούμε στην αριστερή πλευρά τού πιάτου μας. Κάθε φορά που θα χρειαστεί να σηκωθούμε από το τραπέζι διαρκούντος του γεύματος ή του δείπνου μας, αφήνουμε την πετσέτα πάνω στην καρέκλα.

Κατά τη διάρκεια του δείπνου (και για να μην πάρουμε κατά λάθος το ποτήρι ή το ψωμί του διπλανού μας) πρέπει να θυμόμαστε ότι τα δικά μας ποτήρια βρίσκονται στα δεξιά μας και το ψωμί στα αριστερά μας. Ως πρώτο πιάτο χρησιμοποιούμε αυτό που βρίσκεται πάνω πάνω, συνεχίζοντας με τα επόμενα για κάθε έδεσμα που ακολουθεί.

Όταν χρησιμοποιούμε μαχαίρι, το κρατάμε πάντα με το δεξί χέρι, κρατώντας το πιρούνι με το αριστερό. Όταν δεν χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε μαχαίρι, κρατάμε το πιρούνι με το δεξί μας χέρι. Κάθε φορά που τελειώνουμε ένα πιάτο, φροντίζουμε να τοποθετούμε τα μαχαιροπίρουνα μέσα στο πιάτο, στο πλάι του, με τις λαβές να δείχνουν 5 η ώρα και τις άκρες τους 11: με αυτόν τον τρόπο δείχνουμε στον οικοδεσπότη ότι έχουμε τελειώσει και μπορεί να μαζέψει. Προσοχή: ουδέποτε ακουμπάμε τα μαχαιροπίρουνα έξω από το πιάτο, πάνω στο τραπεζομάντιλο!

Όπως οι οινογνώστες, κρατάμε το ποτήρι από το πόδι, ώστε να απολαμβάνουμε καλύτερα το άρωμά του αλλά και για να μη του μεταδώσουμε τη θερμοκρασία του χεριού μας, ζεσταίνοντάς το. Δεν πρέπει να ξεχειλίζουμε το ποτήρι μας: το γεμίζουμε λίγο πάνω από τη μέση.

Τρώμε με άνετες και διακριτικές κινήσεις, χωρίς να εμποδίζουμε τους διπλανούς μας. Επίσης, δεν αλείφουμε ποτέ μιαν ολόκληρη φέτα ψωμιού με βούτυρο αλλά μόνον ένα μικρό κομμάτι ψωμιού. Τοποθετούμε το ψωμί στο μικρό πιατάκι με το μαχαίρι του βουτύρου που βρίσκεται στα αριστερά του πιάτου μας. Κάθε φορά που θέλουμε να φάμε ψωμί το κόβουμε με τα χέρια μας, μία μπουκιά τη φορά. Κρατάμε με τα δάχτυλά μας τη μπουκίτσα ψωμιού που έχουμε κόψει (όχι με την παλάμη μας) και με το μαχαίρι τού βουτύρου αλείφουμε πάνω στη μπουκιά του ψωμιού.

Στο σερβίρισμα με δίσκο χρησιμοποιούμε ένα πανί για να καλύψουμε την επιφάνειά του, ώστε να μη γλιστρούν τα σερβίτσια αλλά και για την απορρόφηση υγρών που τυχόν χύνονται κατά τη μεταφορά (στην αγορά πωλούνται, ασφαλώς, αντιολισθητικοί δίσκοι, παρά ταύτα ένα πανί γι’ αυτόν τον σκοπό αφήνει καλύτερες εντυπώσεις).

Πολύ συχνά στη διάρκεια ενός γεύματος μπορεί να ζητηθεί από την οικοδέσποινα ή από τον παρακαθήμενό μας το αλάτι. Συνήθως προσφέρουμε ακριβώς αυτό: μόνο το αλάτι. Κι όμως: οι κανόνες καλής συμπεριφοράς υπαγορεύουν ότι πρέπει να προσφέρουμε το ζεύγος (αλάτι και πιπέρι), ασχέτως του εάν μας ζητηθεί μόνο το ένα.

Τα σκεύη που χρησιμοποιούμε για το αλάτι και το πιπέρι είναι είτε μικρά βαζάκια είτε μύλοι είτε μικρά μπολάκια με ένα μικρό κουταλάκι, τοποθετούνται δε στη μέση του τραπεζιού ή πάνω από το πιάτο κάθε καλεσμένου. Στην περίπτωση που το αλατοπίπερο σερβίρεται σε μικρά μπολάκια, χρησιμοποιούμε πάντα το κουταλάκι για να βάλουμε μια μικρή ποσότητα στην άκρη του πιάτου μας και όχι για να πασπαλίσουμε το φαγητό μας: αφού τοποθετήσουμε την ποσότητα αυτή στο πιάτο μας, χρησιμοποιούμε το πιρούνι μας για να βουτήξουμε ελαφρά τη μπουκιά μας στο αλάτι ή στο πιπέρι (ή και στα δύο). Αν δεν υπάρχει κουταλάκι, χρησιμοποιούμε την άκρη ενός καθαρού μαχαιριού. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα δάχτυλά μας μόνο όταν τα μπολάκια του αλατοπίπερου είναι ατομικά.