Πρόκειται για το επιστέγασμα του έργου «Αποκατάσταση, Στερέωση, Συντήρηση και Ανάδειξη του μητροπολιτικού ναού τού Αγίου Γεωργίου» και το αποκορύφωμα των προσπαθειών του ειδικού γραφείου Στρατηγικού Σχεδιασμού, Ανάπτυξης και Επικοινωνίας που λειτουργεί στη μητρόπολη Γουμένισσας, με επικεφαλής τον πατέρα Χριστόδουλο Παπακώστα. Το έργο είναι ενταγμένο στον στρατηγικό σχεδιασμό τής μητρόπολης και του δήμου, που είχε ξεκινήσει πριν από το 2000, για την ανάδειξη των εκκλησιαστικών μνημείων και των άλλων πολιτιστικών αγαθών που διαθέτει η ιστορική κωμόπολη και η ευρύτερη περιοχή.
«Χρειάστηκαν περισσότερα από δέκα χρόνια, για να φτάσουμε εδώ…» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πατήρ Χριστόδουλος, υπογραμμίζοντας ότι η πρόδρομη μελέτη για το εκκλησιαστικό-ιστορικό μνημείο εκπονήθηκε προ εικοσαετίας. Η ομάδα των αρχιτεκτόνων, των πολεοδόμων, των χωροτακτών, των πολιτικών μηχανικών, των ηλεκτρολόγων μηχανικών, των συντηρητών, των οικονομολόγων και των υπολοίπων επιστημόνων που συγκροτήθηκε ξεκίνησε σειρά εργασιών τον Αύγουστο του 2007, ενώ το 2012 μπήκαν οι πρώτες σκαλωσιές και στέγαστρο στο ναό.
Πολύ νωρίτερα, ωστόσο (περίπου στα τέλη τής δεκαετίας τού 1990), η μητρόπολη Γουμένισσας, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου, η τοπική αυτοδιοίκηση και η τοπική κοινωνία είχαν ήδη στραφεί στην αξιοποίηση και ανάδειξη του πλούσιου πολιτιστικού αποθέματος της περιοχής, που είναι περισσότερο γνωστή ως αμπελοοινική μακεδονική ζώνη, με ξακουστές τις ποικιλίες τής νεγκόσκας και του ξινόμαυρου, καλλιεργημένες στις πλαγιές τού Πάικου όρους, ενώ πέντε ονομαστά οινοποιεία της είναι ενταγμένα στους «Δρόμους του Κρασιού».
Οι εκπρόσωποι των φορέων, με επίκεντρο την αποκατάσταση και στερέωση ενός άλλου ιστορικού ναού, του καθολικού τής ιεράς μονής Παναγίας Γουμένισσας (μετόχι κάποτε της μονής Ιβήρων τού Αγίου Όρους, που σήμερα βρίσκεται εντός του οικιστικού ιστού), πέτυχαν την ένταξη σε κοινοτικές χρηματοδοτήσεις σημαντικών παρεμβάσεων αποκατάστασης και προβολής για τα τέσσερα μοναστήρια της και για τους μεταβυζαντινούς ναούς τής Παιονίας (έντεκα γύρω από τη Γουμένισσα), δίνοντας μεγαλύτερη ώθηση στον προσκυνηματικό τουρισμό των 80.000 επισκεπτών ετησίως.
Μια πρότυπη παρέμβαση
Το έργο όμως, που ξεχώρισε και ολοκληρώθηκε το 2016 στην επιβλητική τρίκλιτη βασιλική τού Αγίου Γεωργίου, αποκτά υπερτοπική σημασία όχι μόνον επειδή αφορά τον μεγαλύτερο ναό τής Γουμένισσας (και από τους εντυπωσιακότερους στην Κεντρική Μακεδονία), αλλά και επειδή εφαρμόστηκαν όλες οι σύγχρονες διεθνείς πρακτικές αποκατάστασης και ανάδειξης που ακολουθούνται στα μνημεία. Ο ναός χτίστηκε το 1864-1869 με δαπάνες των κατοίκων και η αρχιτεκτονική του ακολουθεί τον τύπο τού πατριαρχικού ναού τού Αγίου Γεωργίου Κωνσταντινούπολης και του Αγίου Μηνά Θεσσαλονίκης. Μαζί με το ιστορικό διδακτήριο Θάνου Ζελέγκου (1872-1894), που βρίσκεται στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο, αποτέλεσαν την «καρδιά» τού ελληνισμού τής Γουμένισσας και της επαρχίας της σε δύσκολες ιστορικές περιόδους.
Κατά την τετραετία υλοποίησης των εργασιών (2012-2016) εκταμιεύτηκαν, κυρίως από το ΕΣΠΑ, 4,5 εκατ. ευρώ, από το σύνολο των υποέργων τής αρχικής μελέτης ωστόσο είχε μείνει εκτός ίσως το πιο σημαντικό κομμάτι, που αφορούσε την εξωτερική διαμόρφωση και την ενεργειακή αυτονομία του.
Στα τέλη τού περασμένου έτους, το ΥΠΠΟA και η περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας ξεμπλόκαραν τη χρηματοδότηση 17 σημαντικών μνημείων – ανάμεσα σ’ αυτά συμπεριλαμβάνονται οι εργασίες στον Άγιο Γεώργιο, για τα έργα διαμόρφωσης που θα επαναφέρουν τον αύλειο χώρο στην αρχική μορφή τού 1869. Για τις εργασίες αυτές, που βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη, εγκρίθηκε κονδύλιο 217.000 ευρώ, ενώ για το έργο τής γεωθερμίας εγκρίθηκε κονδύλιο 380.000 ευρώ.
Πατριαρχικό ενδιαφέρον
Νέα ώθηση στην προσπάθεια έδωσε και το ενδιαφέρον που έδειξε για το συγκεκριμένο έργο ο οικουμενικός πατριάρχης Βαρθολομαίος (που διατηρεί πάντοτε ψηλά στην ατζέντα τού πατριαρχείου τα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος), εγκαινιάζοντας πέρσι στη Θεσσαλονίκη το νέο βιοκλιματικό κτίριο της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, το οποίο εξοικονομεί ενέργεια για ψύξη-θέρμανση μεγαλύτερη του 70% σε σχέση με τα συμβατικά συστήματα.
Το σύστημα γεωθερμίας που θα αναπτυχθεί στο υπέδαφος του ναού τής Γουμένισσας θα καλύπτει, σύμφωνα με τη μελέτη, το 80% των ενεργειακών αναγκών του. Παρουσιάζει, δε, ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς θα είναι η μεγαλύτερη γεωθερμική εγκατάσταση σε εκκλησιαστικό μνημείο τής χώρας που εφαρμόζει πρωτοποριακές μεθόδους εναλλακτικών μορφών ενέργειας. Πέραν όμως της εξοικονόμησης, σημαντική παράμετρος των ωφελειών θεωρείται και η διατήρηση ενός καθαρού μικροκλίματος για τον ναό τού Αγίου Γεωργίου, ώστε να προστατεύονται τα έργα τέχνης που βρίσκονται μέσα σ’ αυτόν.
«Η καινοτομία μας είναι ότι σ’ αυτό το οικοδομικό τετράγωνο συνυπάρχουν δύο μνημεία –το ένα εκκλησιαστικό-θρησκευτικό και το άλλο κοινοτικό-εκπαιδευτικό (σ.σ.: η μελέτη περιλαμβάνει και το παλιό εκπαιδευτήριο)– και δύο διαφορετικοί διοικητικοί φορείς διαχείρισης (μητρόπολη και δήμος). Καλούμαστε σε άσκηση συνεργασίας και ανάπτυξης ομαδικού πνεύματος, για να παραχθεί ένα ενιαίο έργο, ένα άρτιο δημόσιο πολιτιστικό αγαθό» αναφέρει ο πατήρ Χριστόδουλος, που πρόσφατα (και ως project manager, με σπουδές στην αποκατάσταση και επανάχρηση ιστορικών κτιρίων), με απόφαση του δημάρχου Παιονίας, Κων. Σιωνίδη, ανέλαβε επικεφαλής επιστημονικής ομάδας εθελοντών για την προστασία των μνημείων πολιτισμού και τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς εν γένει στον δήμο Παιονίας.
Κινούμενη στο ίδιο πνεύμα συνεργασίας , η ομάδα έχει τώρα μπροστά της έναν εξίσου μεγάλο στόχο: το παλιό μεταξουργείο «Χρυσαλίς» τής Γουμένισσας. Υπήρξε το μεγαλύτερο εργοστάσιο επεξεργασίας μεταξιού στα Βαλκάνια τον 20ό αιώνα και ο υπάρχον σήμερα σχεδιασμός, που εκπονήθηκε από το Διατμηματικό τής Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (2014-2016), αποβλέπει στη δημιουργία ενός πολυδύναμου κέντρου διεθνούς ακτινοβολίας, με μουσείο και χώρους πολιτισμού, όπου, μεταξύ άλλων, θα παρουσιάζονται η πολιτιστική διαχείριση, η γαστρονομία και η οινολογική παράδοση της περιοχής.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ.
