Υπάρχει λόγος
Γράφει ο Τάσος Ρέτζιος
Δεν πρέπει
να υποτιμούμε τα επιχειρήματα ενός όπλου στραμμένου κατά πάνω μας, νομίζω όμως ότι τις περισσότερες φορές οι λέξεις μπορούν να αποδειχτούν εξίσου φονικές και, σίγουρα, περισσότερο πληθωρικές στα αποτελέσματά τους. Αυτό στην καθημερινή ζωή το βιώνουμε διαρκώς – αρκεί να θυμηθείτε την τελευταία φορά που καυγαδίσατε δημοσίως. Αλλά, δυστυχώς, δεν μοιάζει να είναι μόνο σύμπτωμα μιας χαμένης αίσθησης κοινωνικότητας (άρα και σεβασμού σε κανόνες και συμπεριφορές) ή, διαφορετικά, μιας καλπάζουσας αποθέωσης των ατομικών επιδιώξεων και ταυτοτήτων (sic!). Έχω την αίσθηση ότι αλλού πρέπει να αναζητήσουμε τα αίτια μιας, για παράδειγμα, τοξικής και επιθετικής αντίληψης του δημόσιου λόγου, είτε έχει να κάνει με τα κοινωνικά μέσα έκφρασης είτε, ακόμη χειρότερα, με θεσμοποιημένες εκδοχές του, όπως η δημοσιογραφία.
Σύμφωνοι,
δεν είναι καινούργιο φαινόμενο: βλέπουμε πώς μια τεράστια έλλειψη σωστής (άρα: τεκμηριωμένης) πληροφόρησης γύρω από τις ρίζες των προβλημάτων στη Μέση Ανατολή και στο παλαιστινιακό ζήτημα οδηγεί όχι μόνο σε σκληρές στρατοπεδεύσεις, αλλά και σε ανορθολογικές επιλογές. Όμως, πόση έλλειψη πληροφόρησης να έχει κάποιος δυτικός, φιλελεύθερος άνθρωπος, με ανεπτυγμένα τα ένστικτα των κοινωνικών δικαιωμάτων, ώστε να φτάσει στο σημείο να υποστηρίζει μια ξεκάθαρα τρομοκρατική και δυναστική οργάνωση και να επιθυμεί τη διάλυση ενός –έστω κατ’ όνομα– δημοκρατικού κράτους;
Η αλήθεια
είναι ότι όσοι δημοσιογραφούμε δύσκολα αποτινάζουμε τις ιδεολογικοπολιτικές μας εμμονές, ακόμη πιο δύσκολα «συνομιλούμε» με τις ξένες προς εμάς και σχεδόν ουδέποτε αναθεωρούμε (πόσο μάλλον να ζητήσουμε συγγνώμη), όταν τα στοιχεία, οι εξελίξεις, η ίδια η πραγματικότητα μας τρίβουν στο πρόσωπο τα λάθη μας. Στο παλαιστινιακό, για να μείνουμε στο παραπάνω παράδειγμα, ουκ ολίγες φορές έχει αποδειχτεί πόσο η προπαγάνδα, η κατασκευή εικόνων και οι συναισθηματικοί εκβιασμοί με καταστάσεις ανύπαρκτες, που τεκμηριωμένα καταρρίφθηκαν, έχουν επιβάλει κοινωνικές διαμαρτυρίες και πολιτικές τοποθετήσεις. Δεν είναι ο χώρος εδώ για λεπτομερή ανάλυση, αλλά όποιος θέλει μπορεί να ρίξει μια ματιά στο πρόσφατο αφιέρωμα του Athens Review of Books και στα εμβριθή και αναλυτικά δοκίμια του Τζέφρι Χερθ.
Όσοι είδαν να καταρρίπτονται τα «ρεπορτάζ» τους και να αποκαλύπτεται το μηδενικό fact checking, ουδέποτε παραδέχτηκαν το λάθος – αντιθέτως, εστίασαν έτι περαιτέρω σε ζητήματα ηθικής, ιδεών και δικαιοσύνης. Αν η πραγματικότητα δεν συμφωνεί με τα ιδεολογήματά μας, τόσο το χειρότερο γι’ αυτήν!
«Ε, και;»
θα μπορούσε να ρωτήσει κάποιος αδιάφορα. Μήπως δεν έχουμε συνηθίσει πια στα «εναλλακτικά γεγονότα» ή ακόμη και στις «παράπλευρες απώλειες»; Μήπως δεν έχουμε δει τους ίδιους τους δρώντες να αλλάζουν δέρμα ανάλογα με το κατά πού φυσάνε οι άνεμοι των καιρών; Και μήπως, τελικά, οι ίδιες οι κοινωνίες μπορούν να αντιληφθούν την πραγματικότητα που βιώνουν;
Δυστυχώς, η ίδια η πραγματικότητα μας δείχνει τα αντίθετα: μερικές λέξεις, κάποιες περιγραφές, μια αναπαραγωγή επιθετικού «ρεπορτάζ» μπορούν να φανατίσουν, να ομαδοποιήσουν, να σπείρουν μίσος, να οπλίσουν χέρια. Κι επειδή έχουν πια περάσει πολλά χρόνια που γίνεται αυτή η κουβέντα, ουδείς μπορεί να μιλήσει για αυταπάτες και πλάνες. Κάθε λέξη έχει τη σημασία της…