Τα πανό τής οργής

Μοιράζομαι κάποιες σκέψεις με αφορμή ένα από τα πανό για την υπόθεση του σταθμού «Βενιζέλου» τού μετρό, που είδα πριν από μερικές ημέρες να κρέμεται σε ένα μπαλκόνι τού κέντρου. Ο ήλιος και η βροχή είχαν αφήσει τα ίχνη τους πάνω του – το κίτρινό του είχε ξεθωριάσει, το μαύρο στο «Έγκλημα» είχε χλομιάσει. Λες και τα στοιχεία τής φύσης είχαν αναγνωρίσει στο «έγκλημα» ελαφρυντικά…

Πολύ νερό έχει κυλήσει στην αντιπαράθεση γύρω από τις αρχαιότητες στη Βενιζέλου. Τα νέα επεισόδια περιλαμβάνουν μια απόφαση της ολομέλειας του Συμβουλίου τής Επικρατείας, η οποία απέρριψε τις τρεις προσφυγές που είχαν κατατεθεί από επιστημονικούς και επαγγελματικούς φορείς, συλλόγους και μη κυβερνητικές οργανώσεις κατά της απόφασης του υπουργείου Πολιτισμού για απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων. Αλλά και –πολύ πιο πρόσφατα, στις 14 αυτού του μήνα– μιαν απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης, η οποία απέρριψε αίτημα έκδοσης προσωρινής διαταγής που είχαν υποβάλει με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων τριακόσιοι τέσσερις πολίτες, ζητώντας να «παγώσουν» οι εργασίες.

Δεν ξέρω ποια άλλα νομικά όπλα έχουν στη διάθεσή τους όσοι αντιτίθενται στην απόσπαση των αρχαιοτήτων, είμαι σίγουρος ωστόσο ότι θα τα χρησιμοποιήσουν. Και πολύ καλά θα κάνουν, αν είναι τόσο βαθιά πεπεισμένοι για το δίκαιο των απόψεών τους. Γι’ αυτό υπάρχει το νομικό μας σύστημα.

Προσωπικά, δεν μπορώ να νιώσω το ίδιο βέβαιος για το δίκαιο της διεκδίκησης. Δυσκολεύομαι να ασπαστώ την ακλόνητη πίστη όσων αντιδρούν – και θα εξακολουθήσω να δυσκολεύομαι, όσο δεν βρίσκω πειστική απάντηση στο ερώτημα για ποιον λόγο αντιδράσεις αντίστοιχες με αυτές για τον σταθμό «Βενιζέλου» (όπου βρέθηκε τμήμα τής μαρμαροστρωμένης Μέσης Οδού και, στη συμβολή της με κάθετο άξονα, τετράπυλο με οκτώ πεσσούς που το στήριζαν και άλλους έξι, οι οποίοι όριζαν καταστήματα-στοές) δεν υπήρξαν για άλλους σταθμούς. Όπως, για παράδειγμα, για τον γειτονικό σταθμό «Αγία Σοφία», όπου οι αρχαιότητες που βρέθηκαν αποσπάστηκαν χωρίς να ανοίξει ρουθούνι. Ενημερωτικά να αναφέρω ότι στο εργοτάξιο του σταθμού «Αγία Σοφία» βρέθηκε, μεταξύ άλλων, η συνέχεια του μαρμαρόστρωτου Decumanus Maximus, που αργότερα ονομάστηκε από τους Βυζαντινούς «Μέση Οδός» – στον σταθμό «Αγία Σοφία», μάλιστα, η οδός περικλειόταν από κιονοστήρικτη στοά. Βρέθηκε η διασταύρωση του Decumanus Maximus με τον σημαντικό κάθετο άξονα Cardo, στη συμβολή τής Πλάτωνος με την Εγνατία, που έφτανε τα 11 μ. πλάτος. Βρέθηκε μνημειακό κρηναίο με κόγχες, με όγκο και ύψος που θα το καθιστούσαν ορατό σχεδόν από παντού στη Θεσσαλονίκη της εποχής. Βρέθηκαν δύο μαρμαρόστρωτες, ημικυκλικές πλατείες με κιονοστήρικτες στοές, βόρεια και νότια της τότε οδού. Βρέθηκαν μαρμάρινοι αναβαθμοί, οι οποίοι οδηγούσαν, στα βόρεια του Decumanus Maximus, σε πεταλόσχημη πλατεία, που υπολογίζεται ότι κάλυπτε συνολική επιφάνεια 940 τετρ.μ., με τοιχοποιία που σώζεται σε ύψος περίπου τριών μ. Βρέθηκε ακόμη μία ημικυκλική πλατεία με στοά και καταστήματα νότια του Decumanus Maximus (εκτιμώμενης επιφάνειας περί τα 3.000 τετρ.μ.), η οποία, μαζί με την αντίστοιχή της στα ανατολικά, πιθανολογείται ότι συναποτελούσαν ένα κυκλικό φόρουμ νότια του κεντρικού δρόμου, στα βόρεια πεντάκλιτης βασιλικής που υπήρχε στη θέση του σημερινού ναού τής Αγίας Σοφίας. Όπως επίσης βρέθηκαν και πολυτελείς ιδιωτικές κατοικίες (πιθανότατα αξιωματούχων ή εύπορων πολιτών) με πολυτελή δάπεδα με ψηφιδωτά και μαρμαροθετήματα, περίστυλα αίθρια, πλούσιες διακοσμήσεις των τοίχων με ορθομαρμαρώσεις, ακόμη και ένα λουτρό, από το οποίο διασώθηκε σε άριστη κατάσταση το υπόκαυστο. Χωρίς να είμαι αρχαιολόγος, από την περιγραφή και μόνο των ευρημάτων θα πιθανολογούσα ότι όσα βρέθηκαν στον σταθμό «Αγία Σοφία» είναι τουλάχιστον εξίσου σημαντικά με αυτά που βρέθηκαν στον σταθμό «Βενιζέλου». Κι όμως: όπως αποδεικνύεται, αυτά τα ευρήματα (αλλά και άλλα, που ανακαλύφθηκαν σε σειρά εργοταξίων τού μετρό ανά την πόλη) ήταν μάλλον αρχαιότητες ενός κατώτερου θεού, αφού δεν υπήρξε πανό να κρεμαστεί σε μπαλκόνια τής πόλης για τη «σωτηρία» τους – αν υποθέσουμε ότι η απόσπαση και επανατοποθέτηση αρχαιοτήτων (μέθοδος που εφαρμόζεται στο μετρό τής Αθήνας, αλλά και σε διάφορες περιπτώσεις ανά τη χώρα εδώ και πολλές δεκαετίες) ισοδυναμεί με καταστροφή τους.

Στο διά ταύτα: καλώς διεκδικεί το δίκιο του κάθε πολίτης ή κάθε συλλογικότητα πολιτών, αν θεωρούν ότι το χάνουν. Καλώς αναρτά στο μπαλκόνι του καθένας ό,τι πανό θέλει, αν πιστεύει ότι με αυτόν τον τρόπο προπαγανδίζει το δίκαιο των θέσεών του. Προσωπικά αναρωτιέμαι, ωστόσο, πότε θα μπορέσει και η όμορφη πόλη μας να αποκτήσει κουλτούρα συνύπαρξης. Πότε θα είναι σε θέση να οδηγείται, ξεκινώντας από διιστάμενες συνιστώσες, σε μια κοινή συνισταμένη. Σύντομα, ελπίζω. Παρότι δεν είμαι και τόσο αισιόδοξος γι’ αυτό.