Το υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης [παρότι η ορθή ονομασία του είναι πλέον «Υφυπουργείο Εσωτερικών (Μακεδονίας-Θράκης)»] φιλοξενείται στο Διοικητήριο, ένα ιστορικό, διατηρητέο κτίριο, το οποίο αποτελεί σημείο αναφοράς και τοπόσημο για τη Θεσσαλονίκη. Το οικοδόμημα ανεγέρθηκε επί οθωμανικής αυτοκρατορίας, το 1891, από τον «starchitect» της εποχής, Βιταλιάνο Ποζέλι, σε εκλεκτικιστικό ρυθμό, στη θέση όπου μέχρι τότε υψωνόταν το παλαιό διοικητήριο της πόλης (το οποίο κατεδαφίστηκε χάριν του νέου). Στο ίδιο σημείο βρισκόταν ακόμη παλαιότερα το βυζαντινό αυτοκρατορικό ανάκτορο της Θεσσαλονίκης.
Αρχικός προορισμός του ήταν να αποτελέσει την οικία («konak» στα Τουρκικά, «κονάκι» στην ελληνική μεταφορά του) τού βαλή (επικεφαλής) τού βιλαετίου τής Θεσσαλονίκης και, παράλληλα, τη διοικητική έδρα των τοπικών οθωμανικών αρχών.
Ξεκινώντας τη «ζωή» του ως έδρα τής τουρκικής διοίκησης, το κτίριο στέγασε το 1907 την οθωμανική Νομική Σχολή, ενώ λίγα χρόνια αργότερα (το 1911) σε αυτό διέμεινε ο σουλτάνος Μωάμεθ Ε’ Ρεσάτ κατά την επίσκεψή του στη Θεσσαλονίκη.
Στη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, στο Διοικητήριο υπογράφηκαν τα έγγραφα παράδοσης της Θεσσαλονίκης και, παράλληλα, της ενσωμάτωσής της στο τότε Βασίλειο της Ελλάδος. Το κτίριο παρέμεινε αλώβητο από τη μεγάλη πυρκαγιά τού 1917 (παρότι όλο το κέντρο τής πόλης και η περιοχή γύρω από αυτό κατέληξαν σε αποκαΐδια – ενδεικτικά, γύρω από το Διοικητήριο στάχτες έγιναν το Σαατλί τζαμί, το οποίο βρισκόταν περίπου στη σημερινή γωνία τής οδού Προξένων με την Κασσάνδρου, ένα λουτρό, φυλακές, τα διαμερίσματα του χαρεμιού και ένα τηλεγραφικό κέντρο).
Από το 1912 ώς το 1929 το κτίριο αποτέλεσε έδρα τής Γενικής Γραμματείας Μακεδονίας, στεγάζοντας στην πορεία των χρόνων το δημοτολόγιο, υποθηκοφυλακείο, λογιστήριο, κτηματολόγιο, ειρηνοδικείο, την αίθουσα του νομαρχιακού συμβουλίου, τη διεύθυνση Εξωτερικών Υποθέσεων, Αστυνομίας και Χωροφυλακής, πρωτοδικείο, εμποροδικείο και ιεροδικείο. Στη συνέχεια φιλοξένησε το υπουργείο Βορείου Ελλάδος (1974-1988) και το υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης (1988-2009).
Σήμερα, όπως προαναφέρθηκε, στεγάζει το υφυπουργείο Εσωτερικών (Μακεδονίας-Θράκης). Η είσοδός του βρίσκεται επί της οδού Αγίου Δημητρίου, με το κτίριο να καταλαμβάνει ολόκληρο το τετράγωνο που περικλείεται από τις οδούς Αγίου Δημητρίου, Δραγούμη, Κασσάνδρου και Προξένων (μια οδό που ονομάστηκε έτσι σε ανάμνηση της σφαγής τού γερμανού προξένου Ερρίκου Άμποτ και του γάλλου συναδέλφου του Ζιλ Μουλέν από τον τουρκικό όχλο στις 6 Μαΐου 1876).
Η ιστορία τού κτιρίου
Όπως προαναφέρθηκε, το κτίριο χτίστηκε το 1891, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι, λίγο πιο κάτω από το σημείο όπου βρισκόταν το παλιό κονάκι, το οποίο με τη σειρά του είχε χτιστεί επάνω στα βυζαντινά ανάκτορα (μάλιστα, λέγεται ότι ο Ποζέλι ενσωμάτωσε αρκετά αρχιτεκτονικά μέλη τού βυζαντινού ανακτόρου στην κατασκευή του).
Αρκετά «ιδιόρρυθμη» ήταν και η μέθοδος κατασκευής, καθώς, σύμφωνα με τον αστικό μύθο τής εποχής, ο Ποζέλι έριξε 60.000 αβγά στα θεμέλια του κτιρίου (μαζί με πέτρα, ασβέστη και όλα τα υλικά που χρησιμοποιούνταν ούτως ή άλλως), με στόχο «να το κάνει να δέσει». Μετά από επιθυμία, δε, της οθωμανικής διοίκησης, ο Ποζέλι ανέλαβε όχι μόνο την κατασκευή, αλλά και την επίπλωση και τη διακόσμηση του νέου διοικητηρίου τής Θεσσαλονίκης, με τις οθωμανικές αρχές να μη φείδονται χρημάτων, με στόχο το πολυτελέστερο δυνατό αποτέλεσμα (για καιρό μετά τα εγκαίνια, θέμα συζήτησης στην τοπική κοινωνία αποτελούσαν τα βαρύτιμα χαλιά, τα πολυάριθμα ασημικά, αλλά και ο θηριώδης βενετσιάνικος πολυέλαιος που στόλιζε την είσοδο του κτιρίου).
Το 1955 το τριώροφο κτίριο του Ποζέλι επεκτάθηκε με την προσθήκη ενός ακόμη ορόφου, σε νεοκλασική αρχιτεκτονική.
Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία
Το κτίριο (αρχικά τριώροφο και σήμερα τετραώροφο), τετράγωνης κάτοψης, οργανώνεται γύρω από αίθριο. Αποτελεί δείγμα εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής, αφού φέρει στοιχεία νεοκλασικά (όπως ο σαφής διαχωρισμός σε βάση, κορμό και στέψη), αλλά και αναγεννησιακά. Το αρχικό αέτωμα του μνημείου ακολουθούσε το τουρκικό μπαρόκ και αντικαταστάθηκε το 1954 από το νεοκλασικό τριγωνικό που βλέπουμε σήμερα.
Ο κεντρικός άξονας της πρόσοψης τονίζεται από την εσοχή τής εισόδου, με τους κίονες που συνεχίζουν στον δεύτερο και στον τρίτο όροφο, και καταλήγει στο αέτωμα. Το κύριο κλιμακοστάσιο οδηγεί στον πρώτο όροφο, όπου οι χώροι διατάσσονται περιμετρικά, γύρω από το αίθριο. Στις άκρες τού κτιρίου υπάρχουν δύο μικρότερα κλιμακοστάσια, που οδηγούν στον δεύτερο και στον τρίτο όροφο.
