Οι αεροφωτογραφίες και οι φωτογραφίες από το εξωτερικό τού κτιρίου είναι του Σάκη Γιούμπαση.
Όλα ξεκίνησαν το 1868, όταν ο εξαιρετικά πλούσιος ναουσαίος επιχειρηματίας Ιωάννης Κύρτσης παίρνει τα κλειδιά από το χάνι που ο ίδιος είχε παραγγείλει να του χτίσουν μερικά χρόνια νωρίτερα – το λεγόμενο «Κύρτση χάνι», στη σημερινή οδό Εδέσσης, στα Άνω Λαδάδικα (οι πηγές αναφέρουν ότι ο Κύρτσης ήταν τόσο ισχυρός οικονομικά, ώστε η συγκεκριμένη πάροδος ονομαζόταν «πάροδος Κύρτση». Ακόμη και σήμερα, απέναντι από το χάνι και με πρόσοψη στην οδό Βίκτωρος Ουγκό, σώζεται η Στοά Κύρτση, μία από τις σημαντικές εμπορικές στοές τής πόλης την εποχή εκείνη, που οδηγούσε στο χάνι).
Το Κύρτση χάνι (γνωστό και ως «Ταζ χαν»), ένα από τα πολλά τής πολυπολιτισμικής, τότε, Θεσσαλονίκης, βρισκόταν στα όρια του Φραγκομαχαλά, εκεί όπου διέμεναν οι δυτικοευρωπαίοι με τα φράγκικα ρούχα, δίνοντας το όνομά τους στη σχετική συνοικία. Στο ισόγειό του βρίσκονταν οι στάβλοι και στον πρώτο όροφο τα δωμάτια, έτσι ώστε αυτά να ζεσταίνονται φυσικά, από τη χρήση τού ισογείου.
Το χάνι επέζησε από τη μεγάλη πυρκαγιά τού 1917, αποτελώντας έτσι ένα σημαντικό μνημείο τής θεσσαλονικιώτικης αρχιτεκτονικής ιστορίας – οι αρμόδιες υπηρεσίες το χαρακτήρισαν «έργο τέχνης», ενώ διατηρητέο κηρύχθηκε το 1983.
Στα 153 χρόνια ζωής του φιλοξένησε μια σειρά από διαφορετικές χρήσεις: επί σειρά ετών αποτέλεσε έδρα τής χαρτοποιίας Χατζόπουλου, αλλά και διαφόρων μικρότερων επιχειρήσεων που παρήγαγαν από γλειφιτζούρια μέχρι σαπούνια. Το 2014 αναπλάστηκε μερικώς στο εσωτερικό του, για να χρησιμοποιηθεί από τη metamatic:taf, ενώ το 2017 αναστηλώθηκε εκ βάθρων από το αρχιτεκτονικό γραφείο canstudio (στο πλαίσιο μιας μακράς διαδικασίας που πραγματοποιήθηκε με την επίβλεψη όλων των αρμόδιων υπηρεσιών και με πλήρη σεβασμό στην αρχιτεκτονική του σπουδαιότητα, διατηρώντας τα στοιχεία της παλαιότητας, ενώ ταυτόχρονα υποδέχθηκε φυσικά το σύγχρονο ντιζάιν στον εσωτερικό του διάκοσμο και στη γενικότερη αισθητική του), με στόχο να χρησιμοποιηθεί στο σύνολό του.
Σήμερα το κτίριο στεγάζει το «Ύψιλον», έναν χώρο «καλλιτεχνικής ποικιλότητας, συνεργασίας και εκπαίδευσης», όπως αγαπούν να τον αποκαλούν οι ιδιοκτήτες του, ο οποίος κατάφερε με την άφιξή του να δώσει νέα πνοή στη διασκέδαση στη Θεσσαλονίκη. Κάτω από την ίδια στέγη φιλοξενούνται ένα καφέ-μπαρ, ένα πωλητήριο, ένα συνεδριακό κέντρο, αρκετά workplaces, αλλά και ένας ξενώνας, όπου διαμένουν καλλιτέχνες-καλεσμένοι τού πολυχώρου. Αυτή η πολυμορφία επιτρέπει τη «συμβίωση» στον ίδιο χώρο –πέρα από τα κορίτσια και τα αγόρια που εργάζονται στο μπαρ, στο καφέ και στην κ0υζίνα– σχεδιαστών που συνεργάζονται για τα είδη που πωλούνται στο πωλητήριο, καλλιτεχνών που μένουν και δουλεύουν με την ομάδα τού «Ύψιλον» ως μέρος τού residency τους, start-uppers, δημιουργικών ομάδων και επαγγελματιών που ξενυχτούν στο co-working space τού πρώτου ορόφου, αλλά και όλων των Θεσσαλονικέων που στο «Ύψιλον» βρήκαν το νέο τους στέκι. Παράλληλα (με σήμα έναν πετεινό με γόβες), είναι ένα από τα πιο δημοφιλή gay friendly spots τής Θεσσαλονίκης, ένα από τα μέρη που λατρεύει τις queer προσωπικότητες, αλλά και ένα στέκι που θα καλοδεχτεί τόσο εσένα όσο και το κατοικίδιό σου, υπηρετώντας μια φιλοσοφία που θέλει το κοινό τού «Ύψιλον» να είναι ένα κοινό όπου δεν χωρούν αποκλεισμοί.
Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία
Σε ό,τι αφορά το ίδιο το κτίριο, πρόκειται για ένα διώροφο κτίσμα με νεοκλασικό χαρακτήρα και με εξαιρετικά ενδιαφέροντα επιμέρους μορφολογικά στοιχεία (όπως οι ψευδοπαραστάδες που ορίζουν τα μεγάλα ορθογωνικά ανοίγματα του ισογείου και υποβαστάζουν το απλό, γραμμικό επιστύλιο, τα μικρά φουρούσια που στηρίζουν το γραμμικό επιστύλιο του ορόφου, το μικρό τριγωνικό αέτωμα στην επίστεψη της κύριας όψης κοκ.).
Σίγουρα το μάτι τού επισκέπτη θα πέσει στο «κλειδί» πάνω από τη σφυρήλατη πόρτα τής εισόδου, όπου διακρίνονται ακόμη τα αρχικά τού ιδιοκτήτη («Κ.Γ.»), ενώ στους χώρους τού ισογείου ιδιαίτερο χαρακτήρα δίνουν οι μαντεμένιες κολώνες που υποβαστάζουν το πατάρι (τις οποίες συναντάμε και σε ορισμένα άλλα κτίρια εποχής τής Θεσσαλονίκης, όπως η κλινική Νεδέλκου, ο «Ζύθος» στα Λαδάδικα, το μεταξουργείο Μπενουζίλιο και το νοσοκομείο «Άγιος Δημήτριος»).
