Ποιοι προσβάλλονται από τον ιό HPV; Τι προκαλεί;
Η μόλυνση από κάποιον τύπο του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων (Human Papilloma Virus – HPV) είναι πάρα πολύ συνηθισμένη. Περίπου το 80% των σεξουαλικά ενεργών γυναικών και το 60% των ανδρών υπολογίζεται ότι θα προσβληθούν σε κάποια στιγμή της ζωής τους από κάποιον τύπο HPV. Η μόλυνση από τον HPV συνδέεται κατά κανόνα με τις σεξουαλικές επαφές. Η χρήση προφυλακτικού μειώνει τον κίνδυνο, δεν προστατεύει όμως απόλυτα, επειδή ο HPV μπορεί να μεταδοθεί και με τη δερματική επαφή στην περιοχή των γεννητικών οργάνων.
Περίπου στο 85% των περιπτώσεων η λοίμωξη θα υποχωρήσει μόνη της, ως αποτέλεσμα της ικανοποιητικής ανοσιακής απάντησης του εκάστοτε οργανισμού, συνήθως σε ένα διάστημα 2-3 ετών. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις, η HPV-λοίμωξη θα παραμείνει επί χρόνια και σε ένα πολύ μικρό ποσοστό (1%-5%) μπορεί να οδηγήσει σε προκαρκινικές ή καρκινικές αλλοιώσεις στον τράχηλο της μήτρας ή και σε άλλα όργανα και στα δύο φύλα.
Υπάρχουν πάνω από 150 τύποι του ιού – περίπου 40 από αυτούς προσβάλλουν συνήθως την πρωκτογεννητική περιοχή, συχνά δε και τη στοματοφαρυγγική κοιλότητα, τον λάρυγγα, το δέρμα κτλ. Μερικοί από αυτούς (όπως οι τύποι 6 και 11) αναφέρονται ως «χαμηλού κινδύνου», διότι συνήθως προκαλούν τα γνωστά καλοήθη κονδυλώματα (δηλαδή, επάρματα του δέρματος ή του επιθηλίου). Αντίθετα, περίπου 14 τύποι (με συνηθέστερο τον 16) αναφέρονται ως «υψηλού κινδύνου» ή «ογκογόνοι» («καρκινογόνοι»), διότι μπορεί να προκαλέσουν κυτταρικές αλλοιώσεις που, αν εξελιχθούν, μπορεί να οδηγήσουν μετά από χρόνια σε καρκίνο. Οι τύποι 16 και 18 ευθύνονται για περίπου το 70% των περιπτώσεων καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, του πρωκτού και του στοματοφάρυγγα και για το 50%-60% των περιπτώσεων προκαρκινικών αλλοιώσεων που παρατηρούνται στον τράχηλο της μήτρας (CIN3) και στον πρωκτό (ΑΙΝ).
Μπορούν ο καρκίνος του τραχήλου τής μήτρας και άλλοι σχετιζόμενοι με τον ιό HPV καρκίνοι να προληφθούν; Με ποιον τρόπο;
Ο μοναδικός τρόπος πρωτογενούς πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και των άλλων HPV-σχετιζόμενων καρκίνων είναι ο έγκαιρος εμβολιασμός εναντίον των «υψηλού κινδύνου» (ογκογόνων) τύπων του ιού. Εδώ και περίπου 14 χρόνια υπάρχουν προφυλακτικά εμβόλια εναντίον της μόλυνσης από τον HPV. Αυτά περιέχουν μόνον ανασυνδυασμένες στο εργαστήριο πρωτεΐνες της κάψας του ιού και όχι γενετικό υλικό (DNA), κατά συνέπεια δεν μπορούν να προκαλέσουν νόσο (ούτε σε ήπια μορφή, όπως συμβαίνει με άλλα εμβόλια που περιέχουν εξασθενημένα στελέχη μικροβίων ή ιών).
Σήμερα κυκλοφορούν στην αγορά δύο μορφές HPV εμβολίων. Τα εμβόλια αυτά, προκαλώντας τη δημιουργία ειδικών αντισωμάτων, παρέχουν υψηλή προστασία εναντίον των πλέον επικίνδυνων για καρκινογένεση («υψηλού κινδύνου») τύπων του HPV. Το 2δύναμο εμβόλιο προστατεύει κατά κύριο λόγο από τους ογκογόνους τύπους 16 και 18 του HPV, ενώ το 9δύναμο εμβόλιο προστατεύει τόσο από 7 καρκινογόνους τύπους του HPV (16, 18, 31, 33, 45, 52, 58), υπεύθυνους για περίπου το 90% των καρκίνων τραχήλου, όσο και από τους 2 πιο συχνούς «χαμηλού κινδύνου» τύπους, τους 6 και 11, υπεύθυνους για περίπου το 90% των κονδυλωμάτων.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι μια γυναίκα που έχει εμβολιαστεί –ακόμη και πριν από την έναρξη των σεξουαλικών της επαφών– δεν έχει πλήρη προστασία, μπορεί δηλαδή αργότερα να μολυνθεί από κάποιον άλλο καρκινογόνο τύπο (εκτός αυτών των 7, από τους οποίους προστατεύει το 9δύναμο εμβόλιο) και έτσι να κινδυνεύσει να εμφανίσει προκαρκινικές αλλοιώσεις στον τράχηλο. Η πιθανότητα αυτή, βέβαια, είναι μικρή (~10% του συνολικού κινδύνου). Παρ’ όλα αυτά και για τον συγκεκριμένο λόγο πρέπει η εμβολιασμένη γυναίκα να συνεχίσει να ελέγχεται είτε με τεστ Παπανικολάου είτε με το νέο HPV DNA test ή και με τα δύο.
Τι προβλέπει σήμερα το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού στην Ελλάδα; Θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται και τα αγόρια;
Τα HPV εμβόλια δεν έχουν θεραπευτική δράση και, επομένως, δεν χορηγούνται για τη θεραπεία των προκαρκινικών αλλοιώσεων ή του καρκίνου του τραχήλου ή άλλων οργάνων.
Από το 2008 ο εμβολιασμός εναντίον της HPV-λοίμωξης εντάχθηκε και στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών της χώρας μας και από τις αρχές του 2015 συστήνεται σε κορίτσια ηλικίας 11-15 ετών και σε γυναίκες 15-26 ετών, που δεν εμβολιάστηκαν σε μικρότερη ηλικία. Η χορήγηση αυτή είναι δωρεάν, μέσω των ασφαλιστικών ταμείων, μόνο σε κορίτσια/γυναίκες ηλικίας 11-18 ετών, καθώς και σε ορισμένες ειδικές ομάδες ασθενών με αυξημένο κίνδυνο. Αποτελέσματα, βέβαια, ανάλογων μελετών δείχνουν ότι και γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας (μέχρι και 45 ετών), καθώς και γυναίκες με παλαιότερη HPV-λοίμωξη ή με ιστορικό κωνοειδούς εκτομής του τραχήλου μπορούν επίσης να ωφεληθούν κάνοντας το HPV-εμβόλιο.
Παράλληλα, από το 2015 ο εμβολιασμός εναντίον της HPV λοίμωξης συστήνεται στην Ελλάδα και στους ομοφυλόφιλους άνδρες κάτω των 26 ετών, για την πρωτογενή πρόληψη από προκαρκινικές αλλοιώσεις και καρκίνο του πρωκτού. Σε πολλές δυτικές χώρες συστήνεται ο εμβολιασμός αγοριών και κοριτσιών – στις ΗΠΑ, μάλιστα, μέχρι την ηλικία των 45 ετών, για την παράλληλη προφύλαξη και από τον καρκίνο του στοματοφάρυγγα.
Είναι προφανές, λοιπόν, ότι ο HPV εμβολιασμός αφορά και στους άνδρες, διότι και αυτοί μολύνονται από τον HPV, και αυτοί μπορούν να εκδηλώσουν κονδυλώματα, και σ’ αυτούς μπορεί να αναπτυχθεί καρκίνος στο πέος και, όπως και στις γυναίκες, σε πρωκτό, ορθό, στόμα, γλώσσα, αμυγδαλές, ρινοφάρυγγα, στοματοφάρυγγα, λάρυγγα, ίσως και σε άλλα όργανα. Ο καρκίνος μάλιστα του στοματοφάρυγγα είναι πέντε φορές συχνότερος στους άνδρες απ’ ό,τι στις γυναίκες.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) θεωρεί ότι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας θα έχει εξαλειφθεί ως παγκόσμιο πρόβλημα δημόσιας υγείας, όταν όλες οι χώρες καταφέρουν να έχουν λιγότερα από 4 περιστατικά ανά 100.000 γυναίκες κατ’ έτος. Πώς μπορεί να γίνει αυτό;
Τον Μάιο του 2018, ο γενικός διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) έκανε έκκληση για ανάληψη δράσης παγκοσμίως, με σκοπό την εξάλειψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας σε όλες τις χώρες, ανεξαρτήτως κοινωνικοοικονομικού επιπέδου. Η έκκληση αυτή ακολουθήθηκε από τη σύνταξη της Παγκόσμιας Στρατηγικής για την Εξάλειψη του Καρκίνου Τραχήλου της Μήτρας ως Προβλήματος Δημόσιας Υγείας (https://www.who.int/publications/i/item/9789240014107). Ο ΠΟΥ θεωρεί ότι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας θα έχει εξαλειφθεί ως παγκόσμιο πρόβλημα δημόσιας υγείας, όταν όλες οι χώρες καταφέρουν να έχουν επίπτωση της νόσου μικρότερη από 4 περιστατικά ανά 100.000 γυναίκες κατ’ έτος. Αυτό υπολογίστηκε ότι είναι εφικτό μέχρι το 2120, αν επιτευχθούν μέχρι το 2030 οι εξής στόχοι:
- 90% των κοριτσιών μέχρι 15 ετών να έχουν εμβολιαστεί πλήρως εναντίον της HPV μόλυνσης,
- 70% των γυναικών να εξεταστούν προληπτικά με τεστ υψηλής ακρίβειας σε ηλικία 35 ετών και ξανά σε ηλικία 45 ετών,
- 90% των γυναικών με (προ)καρκίνο τραχήλου να τύχουν ενδεδειγμένης θεραπευτικής αντιμετώπισης και υποστηρικτικής φροντίδας.
Τον Αύγουστο του 2020, η 73η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας (WHA) στη Γενεύη υιοθέτησε ψήφισμα σχετικό με την παγκόσμια στρατηγική του ΠΟΥ για την επιτάχυνση της εξάλειψης του καρκίνου τού τραχήλου της μήτρας ως προβλήματος δημόσιας υγείας (WHA73.2/11.4, 03/08/2020). Συνολικά 194 κράτη απ’ όλον τον κόσμο, μεταξύ των οποίων και όλα τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υποστήριξαν το προαναφερθέν ψήφισμα της Παγκόσμιας Συνέλευσης Υγείας.
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς, αν εφαρμοστεί αυτή η στρατηγική (90/70/90) από τα κράτη-μέλη του ΠΟΥ, ο καρκίνος τραχήλου μήτρας θα μπορέσει να εξαλειφθεί σε χώρες με υψηλό εισόδημα μέχρι το 2040 και παγκοσμίως εντός 100 ετών. Ειδικότερα, υπολογίστηκε ότι η εφαρμογή της στρατηγικής αυτής σε 78 χώρες χαμηλού και μετρίου εισοδήματος, όπου η νόσος αποτελεί το κύριο, τεράστιο πρόβλημα υγείας των γυναικών, θα ελαττώσει την επίπτωση της νόσου κατά 97% και θα αποτρέψει περισσότερες από 74 εκατομμύρια περιπτώσεις καρκίνου τραχήλου στη διάρκεια του αιώνα.
Είναι σημαντικό, βέβαια, να τονιστεί, όπως επισημαίνουν και οι επικεφαλής του ΠΟΥ, ότι αυτοί οι στόχοι μπορούν να γίνουν πραγματικότητα μόνο με ουσιαστική διεθνή οικονομική στήριξη και πολιτική βούληση.
Πλέον, 125 φορείς στην Ελλάδα συνυπογράφουν αίτημα για την εφαρμογή και στη χώρα μας της στρατηγικής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εξάλειψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Τι ακριβώς περιλαμβάνει αυτό το αίτημα;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ανακοίνωσε το 2021, μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το Ευρωπαϊκό Σχέδιο για την Καταπολέμηση του Καρκίνου (Europe’s Beating Cancer Plan), το οποίο, αποδεχόμενο την παγκόσμια στρατηγική του ΠΟΥ, προωθεί ως κύριες δράσεις τις εξής:
- HPV-εμβολιασμό τουλάχιστον του 90% του πληθυσμού-στόχου της ΕΕ για τα κορίτσια και σημαντική αύξηση του εμβολιασμού των αγοριών,
- εφαρμογή Εθνικών Προγραμμάτων Προσυμπτωματικού Ελέγχου (ΕΠΠΕ) με νέες κατευθυντήριες οδηγίες για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, η οποία να διασφαλίζει ότι αντανακλούν τις τελευταίες διαθέσιμες επιστημονικές τεκμηριώσεις.
Στην Ελλάδα:
- Ο HPV-εμβολιασμός συμπεριλαμβάνεται μεν στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών, αλλά με χαμηλή μέχρι σήμερα εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού-στόχου, στον οποίο δεν συμπεριλαμβάνονται και τα αγόρια.
- Δεν υπάρχει οργανωμένο Εθνικό Πρόγραμμα Προσυμπτωματικού Ελέγχου για τον καρκίνο τραχήλου μήτρας, με σαφείς κατευθυντήριες οδηγίες για εφαρμογή εξετάσεων «υψηλής ακριβείας» (HPV DNA testing).
- Υπάρχει έλλειψη επαρκούς αριθμού εξειδικευμένων ογκολογικών κέντρων για την ενδεδειγμένη θεραπεία και υποστηρικτική φροντίδα των γυναικών με (προ)καρκίνο τραχήλου μήτρας.
Για τους λόγους αυτούς, 125 επιστημονικοί, επαγγελματικοί, ερευνητικοί και κοινωνικοί φορείς, ιδρύματα, ινστιτούτα, ενώσεις και σύλλογοι καρκινοπαθών από σχεδόν όλη την Ελλάδα, οι άμεσα ή έμμεσα σχετιζόμενοι με την πρόληψη και αντιμετώπιση του καρκίνου τραχήλου μήτρας και των άλλων παθήσεων που προκαλούνται από τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV), υποστηρίζουμε την εφαρμογή της Παγκόσμιας Στρατηγικής του ΠΟΥ για την επιτάχυνση της εξάλειψης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας ως προβλήματος δημόσιας υγείας, καθώς και των οδηγιών του Ευρωπαϊκού Σχεδίου κατά του Καρκίνου, και απευθύνουμε αίτημα προς την ελληνική Πολιτεία όπως προβεί στις επιβεβλημένες ενέργειες και ρυθμίσεις, έτσι ώστε να καταστεί δυνατή η επίτευξη και στην Ελλάδα των στόχων της Παγκόσμιας Στρατηγικής του ΠΟΥ (90/70/90) και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2030, με απώτερο σκοπό την εξάλειψη του καρκίνου του τραχήλου τής μήτρας στο κατά το δυνατόν συντομότερο χρονικό διάστημα και στη χώρα μας.
Ειδικότερα, οι ως άνω επιβεβλημένες ενέργειες και ρυθμίσεις με σκοπό την εξάλειψη του καρκίνου τραχήλου μήτρας ως προβλήματος δημόσιας υγείας στην Ελλάδα θα πρέπει ώς το 2030 να έχουν τους εξής στόχους:
- τουλάχιστον 90% εμβολιαστική κάλυψη κατά του HPV των κοριτσιών μέχρι 15 ετών και επέκταση του HPV-εμβολιασμού και στα αγόρια,
- εφαρμογή οργανωμένου Εθνικού Πληθυσμιακού Προσυμπτωματικού Ελέγχου (ΕΠΠΕ) για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, με διενέργεια εξετάσεων «υψηλής ακρίβειας» (HPV DNA testing), προς επίτευξη τουλάχιστον 70% κάλυψης στην ηλικιακή ομάδα-στόχο,
- σωστή διαχείριση του 90% των γυναικών με (προ)καρκίνο τραχήλου μήτρας, με διασφάλιση ενδεδειγμένης θεραπευτικής αντιμετώπισης και υποστηρικτικής φροντίδας.
Απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη των ανωτέρω στόχων αποτελεί η ανάληψη εκστρατείας ενημέρωσης/ευαισθητοποίησης του ευρέος κοινού σχετικά με τον HPV εμβολιασμό και το HPV DNA testing από την ίδια την Πολιτεία.
Από τις 28 ώς τις 30 Μαΐου πραγματοποιείται το 9ο συνέδριο που διοργανώνει η Ελληνική HPV Εταιρεία [Ελληνική Εταιρεία Έρευνας και Αντιμετώπισης του Ιού των Θηλωμάτων (HPV)], με θέμα «HPV-λοίμωξη και σχετιζόμενες παθήσεις», με συζητήσεις γύρω από τις στρατηγικές εξάλειψης σε άλλες χώρες, όπως η Αυστραλία, και τα επόμενα βήματα για την Ελλάδα. Θα μπορούσατε να μας πείτε δυο λόγια γι’ αυτό;
Όντως, από τις 28 ώς και τις 30 Μαΐου 2021 λαμβάνει χώρα διαδικτυακά το 9ο Πανελλήνιο HPV συνέδριο που διοργανώνει η Ελληνική HPV Εταιρεία με θέμα «HPV-λοίμωξη και σχετιζόμενες παθήσεις».
H άμεση συσχέτιση της HPV λοίμωξης με την πρόκληση καλοήθων, αλλά κυρίως κακοήθων νοσημάτων σε διάφορα όργανα του σώματος καθιστά προφανή την ανάγκη συνεχούς ενημέρωσης των επαγγελματιών υγείας και των επιστημόνων με σχετικό γνωστικό αντικείμενο (όπως μαιευτήρων-γυναικολόγων, παιδιάτρων, ωτορινολαρυγγολόγων, ουρολόγων, δερματολόγων, παθολογοανατόμων, κυτταρολόγων, στοματολόγων, οδοντιάτρων, ογκολόγων, γαστρεντερολόγων, χειρουργών, βιολόγων, επιδημιολόγων, γενικών ιατρών, μαιών-μαιευτών, επαγγελματιών δημόσιας υγείας, κ.ά.
Οι νέες δυνατότητες στην πρωτογενή και δευτερογενή πρόληψη των HPV-σχετιζόμενων νοσημάτων σε γυναίκες και άνδρες, η αλλαγή στο μέχρι σήμερα εφαρμοζόμενο υπόδειγμα πρόληψης του τραχηλικού καρκίνου, η εμπειρία από την εφαρμογή διεθνώς του εννεαδύναμου HPV-εμβολίου, η οικονομική θεώρηση της πρόληψης, διάγνωσης και αντιμετώπισης των HPV-σχετιζόμενων παθήσεων από πλευράς δημόσιας υγείας θα αποτελέσουν, μεταξύ άλλων, τα κύρια θέματα του συνεδρίου.
Το βάρος, βέβαια, της θεματικής θα επικεντρωθεί στην αδήριτη αναγκαιότητα εφαρμογής του συνδυασμού HPV εμβολιασμού και HPV testing, με τη μεγαλύτερη δυνατή πληρότητα. Επ’ αυτού, ακολουθώντας τις οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πολλές ευρωπαϊκές χώρες (Ολλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Σουηδία, Νορβηγία, Φινλανδία, Δανία, Βέλγιο, Ιταλία, Πορτογαλία κ.ά.), καθώς βέβαια και η Αυστραλία, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Νέα Ζηλανδία, το Μεξικό, η Τουρκία κ.ά., έχουν ήδη αλλάξει το Εθνικό τους Πρόγραμμα Προσυμπτωματικού Ελέγχου για τον καρκίνο τραχήλου μήτρας, το οποίο πλέον βασίζεται στο HPV DNA testing ως πρωταρχική μέθοδο ελέγχου. Μάλιστα, η Αυστραλία, χώρα-υπόδειγμα παγκοσμίως στο θέμα της πρόληψης του καρκίνου τραχήλου, έχοντας επιτύχει εμβολιαστική κάλυψη των νέων κοριτσιών άνω του 85%, ανακοίνωσε ότι θα είναι η πρώτη χώρα, η οποία θα επιτύχει πολύ σύντομα (ώς το 2028-2035) τον στόχο της εξάλειψης αυτής της νόσου ως προβλήματος δημόσιας υγείας (δηλαδή, επίπτωση του καρκίνου τραχήλου μήτρας στην Αυστραλία μικρότερη από 4 περιστατικά ανά 100.000 γυναίκες κατ’ έτος).
Στο πλαίσιο αυτού του συνεδρίου, την Κυριακή 30 Μαΐου (και ώρα 14:00-16:00), η Ελληνική HPV Εταιρεία ανέλαβε τη διοργάνωση της 1ης ελληνικής διάσκεψης των 125 φορέων για την υποστήριξη της εφαρμογής της στρατηγικής του ΠΟΥ προς εξάλειψη του καρκίνου τραχήλου μήτρας. Στη διάσκεψη αυτή θα λάβουν μέρος σχετιζόμενοι επαγγελματικοί, επιστημονικοί και ερευνητικοί φορείς, ιδρύματα, ινστιτούτα, ενώσεις, όμιλοι και σωματεία ασθενών και υγιών πολιτών, οι οποίοι θα εκφράσουν συνολικά την υποστήριξή τους προς την έκκληση του ΠΟΥ και της ΕΕ και θα εκφράσουν ανάλογο αίτημα προς την ελληνική Πολιτεία για την εφαρμογή της στρατηγικής με σκοπό την εξάλειψη του καρκίνου τραχήλου μήτρας ως προβλήματος δημόσιας υγείας και στην Ελλάδα, το συντομότερο δυνατόν.
