«Η καραντίνα επηρεάζει σημαντικά τις σχέσεις των ζευγαριών, διογκώνοντας προϋπάρχουσες παθογένειες»: αυτό υποστηρίζει η σύμβουλος ψυχικής υγείας, ψυχοθεραπεύτρια και συνεργάτις τού Ιατρείου Ψυχοεκπαίδευσης και Οικογενειακών Παρεμβάσεων στην Α’ Πανεπιστημιακή Κλινική τής Ιατρικής Σχολής Αθηνών, στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο, Μίνα Μαρούγκα. Το συμπέρασμα αυτό συνάγεται από τη μέχρι στιγμής εμπειρία από τις κλήσεις στο 10306, τη γραμμή ψυχοκοινωνικής στήριξης της Α’ Ψυχιατρικής κλινικής.

«Από τις εκατοντάδες κλήσεις φαίνεται πλέον καθαρά ότι τα περιοριστικά μέτρα και τα επακόλουθά τους αποτελούν εκλυτικό παράγοντα εκδήλωσης κυρίως παλαιότερων παθογενειών στις σχέσεις, που τώρα, όμως, έρχονται επιτακτικά και ορμητικά στην επιφάνεια. Τα προβλήματα επικοινωνίας ανάμεσα στα ζευγάρια είναι από τα σημαντικότερα ζητήματα που απασχολούν τους καλούντες. Η δυσκολία διαχείρισης προβλημάτων των παιδιών, ο λιγότερος χώρος και ο περισσότερος χρόνος ‘μαζί’ δημιουργούν αισθήματα εγκλωβισμού και καταπίεσης, αισθήματα ανίας και βαρεμάρας, αλλά και –κάτι που είναι πολύ εντυπωσιακό– αισθήματα μοναξιάς και απομόνωσης, ακόμη και σε συντρόφους που διαβιούν κάτω από την ίδια στέγη και αποτελούν σημαντικές εστίες έκλυσης άγχους ή/και εντάσεων» επισημαίνει η κ. Μαρούγκα.

Ποιο είδος σχέσεων κλυδωνίζεται αυτόν τον καιρό

«Θα ενδυναμώσει άραγε η καραντίνα πολυκαιρισμένες σχέσεις ή θα τις οδηγήσει στην πλήρη ρήξη;» αναρωτιούνται πολλοί αυτό το διάστημα. «Μια κρίση δεν μπορεί να διαλύσει υγιείς σχέσεις, ακόμη κι αν είναι τέτοιας σφοδρότητας όσο αυτή που ζούμε τώρα. Αυτό που κάνει είναι ότι φέρνει με καταιγιστικό τρόπο στην επιφάνεια τα δυσλειτουργικά μοτίβα που προϋπήρχαν και τα αναδεικνύει σε συμπυκνωμένο χρόνο και με ανυπόφορο τρόπο. Ένα παράδειγμα σχέσεων που θα δοκιμαστούν είναι τα ζευγάρια που διατηρούν τριγωνοποιημένες σχέσεις, σχέσεις δηλαδή όπου, επειδή οι δύο δεν μπορούν να βρουν μεταξύ τους σταθερότητα και ισορροπία, αναζητούν έναν τρίτο πόλο, που εξισορροπεί τη μεταξύ τους ασυμφωνία. Τον ρόλο τού τρίτου μπορεί να παίζει ένα άλλο πρόσωπο ή η καταναλωτική μανία, λόγου χάρη, τού ενός συντρόφου ή η συναναστροφή με φίλους εκτός σπιτιού, πρακτικές που τώρα εκ των πραγμάτων μπαίνουν «στον πάγο».

Ένα άλλο παράδειγμα σχέσεων που θα κλυδωνιστούν, σύμφωνα με την ψυχοθεραπεύτρια, είναι οι λεγόμενες «συγχωνευτικές σχέσεις μεταξύ συντρόφων», όπου οι άνθρωποι –και αυτή είναι μια ισχυρή τάση– μπερδεύουν το «μαζί» με τον εκμηδενισμό τής δυνατότητας για προσωπικές «ανάσες», για προσωπικό χρόνο και για ατομικότητα: «Ο αναγκαστικός εγκλεισμός απειλεί το υποκειμενικό αίσθημα ελευθερίας – και, κάτω από αυτές τις πρωτοφανείς συνθήκες, κάποια ζευγάρια βλέπουν στο σπίτι τη φυλακή, αντί να βλέπουν το καταφύγιο».

Βίαιη διακοπή των σχέσεων στις πιο συντηρητικές κοινωνίες

Οι αιτήσεις διαζυγίων εκτοξεύτηκαν στην Κίνα τις τελευταίες ημέρες, που η χώρα αρχίζει σιγά σιγά να μπαίνει και πάλι σε μια κανονικότητα. Εδώ, πώς θα λειτουργήσει η καραντίνα;

«Γνωρίζουμε ότι ήδη από το 2000 και μετά οι μισοί από τους γάμους που έγιναν έχουν καταλήξει σε διαζύγιο. Στην πολύπλοκη εξίσωση των σχέσεων, όπως διαμορφώνονται σε συνάρτηση με τις πρωτοφανείς συνθήκες εγκλεισμού, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε τα ιδιαίτερα πολιτισμικά στοιχεία κουλτούρας κάθε λαού», εξηγεί η κυρία Μαρούγκα. «Η Κίνα εξακολουθεί να αποτελεί μια βαθιά πατριαρχική κοινωνία, στην οποία η διάκριση των έμφυλων ρόλων παραμένει εξαιρετικά ξεκάθαρη. Στην Ελλάδα, βεβαίως, ενυπάρχουν αντίστοιχες παράμετροι πατριαρχίας, ωστόσο η χώρα μας διατηρεί μια μεθοριακότητα, κοιτώντας με το ένα μάτι προς την Ανατολή και με το άλλο προς τη Δύση. Υπό αυτήν τη λογική, οι αυξημένες αιτήσεις διαζυγίων που παρατηρήθηκαν από το 2000 και μετά στη χώρα δεν είναι απαραίτητα στοιχείο ανησυχητικό για την επόμενη ημέρα επιστροφής στην κανονικότητα».

Η διακίνηση αρχέγονων και δομικών αγωνιών, όπως ο φόβος τού θανάτου ή η στέρηση της ελευθερίας, «ενημερώνουν» με διαφορετικούς τρόπους την αντίδραση των ανθρώπων, ανάλογα με τα εθνικά χαρακτηριστικά τής προσωπικότητας: «Μια υπόθεση εργασίας είναι ότι σε πιο συντηρητικές κοινωνίες ένα αίσθημα ‘πνιγμονής’ των μελών της πολλαπλασιάζεται αυτήν την ώρα και καθρεφτίζεται στη βίαιη διακοπή σχέσεων», αναφέρει η ψυχοθεραπεύτρια. «Όταν στο παζλ τής καταπιεσμένης ατομικότητας προστίθεται ο παράγοντας του υποχρεωτικού εγκλεισμού, οι αντιδράσεις είναι κατακλυσμιαίες. Έχει πάντως ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον για την επόμενη ημέρα να καταγραφεί σε ποιες περιοχές τού κόσμου επλήγησαν οι συντροφικές σχέσεις με μεγαλύτερη σφοδρότητα».

Μάτια που δεν βλέπονται μπορεί και να αγαπιούνται

Ένα άλλο ερώτημα που πλανάται είναι αν στα ζευγάρια που δεν ζουν μαζί και επικοινωνούν με τις νέες τεχνολογίες η καραντίνα θα λειτουργήσει θετικά ή το αντίθετο: «Θα δούμε να αναζωπυρώνονται σχέσεις με δυνατά πατήματα και άλλες, ‘ραμμένες με αραιές βελονιές’, όπως έλεγε η ποιήτρια, να αποδυναμώνονται» απαντά η κυρία Μαρούγκα – και εξηγεί: «Εξαρτάται απολύτως από το είδος τής σχέσης: δηλαδή, στο βάθος επικοινωνίας, στον σεβασμό που τρέφουμε για τον σύντροφο και στον βαθμό που του αναγνωρίζουμε το δικαίωμα να έχει το δικό του, ανεξάρτητο και ολοκληρωμένο ‘εγώ’ κατά τη διάρκεια της συμπόρευσής μας στο αμοιβαίο ΄μαζί’. Βαθιά επικοινωνία μπορεί να έχει κάποιος ακόμη και μέσα στις πρώτες ημέρες γνωριμίας του ή και να μην αποκτήσει όσα χρόνια συμβίωσης κι αν περάσουν. Αληθινό δέσιμο ανάμεσα σε δύο ανθρώπους μπορεί να υπάρχει και να καλλιεργείται ακόμη και από απόσταση ή να απουσιάζει απολύτως σε ανθρώπους που διαβιούν κάτω από την ίδια στέγη. Δεν είναι η παρουσία ή η μη παρουσία σωματικής επαφής που θα κάνει τη διαφορά για το διάστημα που διαρκεί η καραντίνα, αλλά η διάθεση των μελών τού ζεύγους για ουσιαστική και πολυεπίπεδη επαφή, που θα καθορίσει αν μια σχέση θα έχει διάρκεια».

Η επόμενη ημέρα