Είμαστε πράγματι μια πόλη φαντασμάτων;

Ο μεσότιτλος ταυτίζεται με την αλληγορική ονομασία τού βιβλίου τού καθηγητή Μαρκ Μαζάουερ για την ιστορία τής Θεσσαλονίκης, ταιριάζει ωστόσο άψογα με την κυριολεκτική ερμηνεία της, αν αναλογιστεί κάποιος ότι, σύμφωνα με την παράδοση, τα φαντάσματα όχι μόνο κόβουν βόλτες σε διάφορα σημεία τής πόλης, αλλά κατοικούν και σε συγκεκριμένα κτίρια.

Η πιο γνωστή ιστορία «στοιχειωμένου» σπιτιού αφορά το κτίριο που βρίσκεται στον αριθμό 263 τής λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας (δεν είναι τυχαίο ότι 9 στους 10 Θεσσαλονικείς χρησιμοποιούν αυτήν τη φράση, για να το περιγράψουν). Το ιδιαίτερο του σπιτιού είναι ότι στοιχειώνεται όχι από ένα πνεύμα, αλλά από μια «παρέα» πνευμάτων. Παρότι, όμως, τα «δικά μας» πνεύματα είναι εξίσου φασαριόζικα με τους αντίστοιχους… συναδέλφους τους σε στοιχειωμένους πύργους τής Βόρειας Ευρώπης (και όχι μόνο), είναι και υπερβολικά ντροπαλά.

Λέγεται ότι αρκετοί από αυτούς που έζησαν στο συγκεκριμένο σπίτι, αλλά και απ’ όσους βρήκαν στέγη σε αυτό για σύντομο χρονικό διάστημα ή το επισκέφθηκαν έτυχε να ακούσουν θορύβους που έμοιαζαν με κεραυνούς, γυαλιά να σπάνε και ποδοβολητά «λες και περνάει στρατός» (παρότι η αλήθεια είναι ότι σπίτι μάλλον ουδέποτε κατοικήθηκε). «Κατοικώ στην περιοχή εδώ και αρκετά χρόνια, δεν έτυχε ωστόσο να ακούσω τίποτα απ’ όλα αυτά. Προσωπικά, θεωρώ ότι είναι απλώς δεισιδαιμονίες. Παρά ταύτα, δεν μου αρέσει να περνάω το βράδυ από το πεζοδρόμιο που βρίσκεται μπροστά από το συγκεκριμένο σπίτι – εννοείται, βέβαια, ότι δεν θα έμενα σ’ αυτό, ακόμη κι αν μου το χάριζαν» λέει, μιλώντας στη «CT», η κυρία Ειρήνη, γειτόνισσα των… πνευμάτων.

Ο αστικός μύθος αναφέρει ότι το σπίτι χτίστηκε από κάποιον Εβραίο, για να στεγάσει την οικογένειά του – ή για να το μετατρέψει σε χώρο φιλοξενίας τυχερών παιχνιδιών, δεν είναι σαφές ποια εκδοχή επικρατεί. Λέγεται πως κάποια στιγμή (άγνωστο πώς και πότε) στον χώρο αυτό δολοφονήθηκαν αρκετοί άνθρωποι, οι ψυχές των οποίων παραμένουν ακόμη εκεί. Λέγεται επίσης ότι το σπίτι συνοδεύει μια κατάρα και όποιος μένει εκεί κινδυνεύει να τρελαθεί ή να πεθάνει (όπως συνέβη με τους δύο εργολάβους που επιχείρησαν να το κατεδαφίσουν). Οι ιδιοκτήτες, πάντως, της αποθήκης οικοδομικών υλικών, που στεγάζεται στο συγκεκριμένο ακίνητο εδώ και χρόνια, είναι μια χαρά στην υγεία τους.

Κάθε πνεύμα που σέβεται τον εαυτό του αναζητεί μια καλύτερη ποιότητα μεταφυσικής ζωής. Σε αντίθεση με τα πνεύματα που κατοικούν στο πολύβουο (λόγω κίνησης) κτίριο της Βασιλίσσης Όλγας, τα πνεύματα του σπιτιού που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Νικολάου Πλαστήρα και Ερυθραίας, στην Αρετσού, προτιμούν να μυρίζουν το ιώδιο της θάλασσας – και την τσίκνα από τις γειτονικές ψαροταβέρνες…

Το πρόβλημα αρχίζει από τη στιγμή που οι γείτονες παύουν να ανέχονται την παρουσία των φασαριόζικων πνευμάτων στην περιοχή τους. Λέγεται ότι κατά καιρούς από το συγκεκριμένο κτίριο ακούγονται διάφοροι παράξενοι ήχοι – αυτός είναι και ο λόγος που οι περίοικοι φρόντισαν να το φωτίσουν, να κολλήσουν στα παράθυρα εικόνες τής Παναγίας και διαφόρων αγίων, αλλά και να κρεμάσουν σκόρδα (μπας κι έχει γίνει κακή εκτίμηση και, αντί για πνεύματα, πρόκειται για βρικόλακα). Δεν γνωρίζω πόσο αποτελεσματικά αποδείχθηκαν όλα αυτά: πάντως, αν κρίνω από το ότι ουδείς είδε τα πνεύματα να πίνουν ποτά στο γειτονικό μπαράκι, μπορώ να υποθέσω ότι μάλλον κάνουν τη δουλειά τους.

Υ.Γ.: Έχω παρκάρει το αυτοκίνητό μου αρκετές φορές κάτω από το συγκεκριμένο σπίτι, χωρίς να του έχει συμβεί κάτι παράξενο – εκτός ίσως από το ότι κάθε μέρα χρειάζονται περισσότερα ευρώ, για να γεμίσει το ρεζερβουάρ. Γι’ αυτό, ωστόσο, μάλλον δεν ευθύνονται τα πνεύματα…

Το τουρμπέ τού Μουσά Μπαμπά στην πλατεία Τερψιθέας, στην Άνω Πόλη, δεν έχει αφ’ εαυτού του κάτι παραφυσικό. Πρόκειται για το (οκτάγωνο στην κάτοψη) θολοσκεπές μαυσωλείο τού αγιοποιημένου από τους μουσουλμάνους Μουσά Μπαμπά – ένα μοναδικό στο είδος του μνημείο τής Θεσσαλονίκης, που μετρά περισσότερους από πέντε αιώνες ζωής. Μάλιστα, κάποτε αποτελούσε τμήμα τεκέ τού τάγματος των μπεκτασήδων δερβίσηδων (ο όρος «τεκές» προέρχεται από την τουρκική λέξη «tekke» και αναφέρεται στα μέρη όπου συναθροίζονταν οι δερβίσηδες. Τα μέρη αυτά περιελάμβαναν κελιά φιλοξενίας, όπου τα τάγματα Σούφι διαβιούσαν και προσεύχονταν, με στόχο την εκπλήρωση του πνευματικού τους οράματος).

Ώς εδώ, όλα καλά… Το θέμα είναι ότι, ειδικά παλαιότερα –άγνωστος ο λόγος που οι φήμες έχουν υποχωρήσει μερικώς τα τελευταία χρόνια–, περαστικοί έβλεπαν να κόβει βόλτες στην περιοχή ένας γενειοφόρος, ρασοφόρος άνδρας με ψηλό καπέλο και βλέμμα που δεν σήκωνε αντιρρήσεις. Ισχυρίζονταν ότι επρόκειτο για το φάντασμα του δερβίση-φύλακα που φύλαγε το τουρμπέ.

Ουδείς γνωρίζει τι συμβαίνει και σταμάτησαν ξαφνικά οι εμφανίσεις. Μπορούμε ωστόσο να υποθέσουμε ότι το φάντασμα του δερβίση συνταξιοδοτήθηκε – ή ότι οι περαστικοί σταμάτησαν να πίνουν…

Στο πεζοδρόμιο που βρίσκεται έξω από το κτίριο της ΔΕΗ, στην οδό Αγίου Δημητρίου, υπάρχει μια μαρμάρινη στήλη που χρονολογείται στην ελληνιστική εποχή και είναι γνωστή ως «στήλη των όφεων».

Λέγεται ότι οφείλει την ονομασία της σε ένα περιστατικό που συνέβη την περίοδο της Τουρκοκρατίας, όταν κάποια ημέρα εμφανίστηκε στην περιοχή μεγάλος αριθμός φιδιών. Με το πέρασμα των ωρών, τα φίδια άρχισαν να έρπουν προς τη στήλη. Το βράδυ, δε, ήταν τόσο πολλά, που σχεδόν την κάλυπταν. Ουδείς μπόρεσε να εξηγήσει επιστημονικά το φαινόμενο και οι κάτοικοι προσπάθησαν να λύσουν το πρόβλημα καταφεύγοντας στη θρησκεία (ο εξορκιστής που κάλεσαν έκανε περίφημη δουλειά).

Πάντως, οι μεταφυσικές ιδιότητες της στήλης δεν εξαντλούνται στο παρελθόν. Ακόμη και σήμερα, στην εποχή τής υψηλής τεχνολογίας, καταφέρνει να προσελκύει ανεγκέφαλους που δεν μπορούν να αντισταθούν στις δυνάμεις της και γράφουν πάνω της συνθήματα με σπρέι. Και αυτοί δεν φεύγουν με εξορκιστή…

Ας αρχίσω με τα βασικά: οι Κήποι τού Πασά βρίσκονται πίσω από το νοσοκομείο «Άγιος Δημήτριος» – και είναι αυτό ακριβώς που υποδηλώνει η ονομασία τους: κήποι. Ωστόσο, χωρίς πασά, αφού δεν υπάρχει κάποιο στοιχείο για ύπαρξη πασά ή κάποιου αξιωματούχου. Σύμφωνα με μιαν επιγραφή, κατασκευάστηκαν το 1904. Σήμερα σώζονται (σε όχι ιδιαίτερα καλή κατάσταση) ένα σιντριβάνι, μία σήραγγα, μία στέρνα, μία πύλη που οδηγεί σε υπόγειο χώρο και ένα υπερυψωμένο καθιστικό.

Πού έγκειται το μυστήριο και το μεταφυσικό σε ό,τι τους αφορά; Μάλλον στην ασυνήθιστη αρχιτεκτονική τους. Μοιάζουν περισσότερο με δουλειά τού Γκαουντί παρά με έργο των διάσημων αρχιτεκτόνων που δραστηριοποιούνταν στη Θεσσαλονίκη εκείνης της εποχής. Χτίστηκαν με χρήματα που δόθηκαν από την οθωμανική Υψηλή Πύλη, σε μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού τού τότε τουρκικού κράτους – αν και ορισμένοι υποστηρίζουν ότι πρόκειται για μνημείο τού οθωμανικού τεκτονισμού, με τους οπαδούς τής λεγόμενης «ιερής γεωγραφίας» να το θεωρούν κομβικό γεωμαγνητικό σημείο.

Στις 20 Ιουνίου 1978, ισχυρός σεισμός μεγέθους 6,5 βαθμών τής κλίμακας Ρίχτερ έσπειρε τον τρόμο στη Θεσσαλονίκη. Η πολυκατοικία στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το Κέντρο Ιστορίας τής πόλης κατέρρευσε, παρασύροντας στον θάνατο 29 ανθρώπους.

Για κάποιους, η πτώση της οφειλόταν στους νόμους τής φυσικής, στην αντοχή των υλικών και στην αρχιτεκτονική της. Πολλοί ήταν εκείνοι, όμως, που έσπευσαν να δώσουν μια διαφορετική (και λιγότερο επιστημονική) ερμηνεία: λέγεται ότι το σημείο στο οποίο στεκόταν η πολυκατοικία ταυτιζόταν με την «καρδιά» τού αρχαίου ιππόδρομου της Θεσσαλονίκης, εκεί όπου ο Θεοδόσιος κατέσφαξε 18.000 ανθρώπους. Σ’ αυτόν ακριβώς τον χώρο βρισκόταν τοποθετημένη μια μαρμάρινη στήλη, την οποία κάλυψαν τα πτώματα των σφαγιασθέντων, με το αίμα τους να ποτίζει βαθιά το μάρμαρο.

Το 392, όταν αυτοκράτορας έγινε ο Ευγένιος Φλάβιος, οι Θεσσαλονικείς χάραξαν στη στήλη τα ονόματα όλων των σφαγιασθέντων. Αυτός είναι –κατά τον λαϊκό μύθο– ο λόγος που κάθε χρόνο ανήμερα της σφαγής η στήλη αιμορραγούσε.

Με την πτώση τού αυτοκράτορα γκρεμίστηκε και η στήλη. Αιώνες αργότερα ανεγέρθηκε η πολυκατοικία. Ο αστικός μύθος υποστηρίζει ότι κατά την εκσκαφή των θεμελίων της βρέθηκαν χιλιάδες όστρακα – και μία σπασμένη στήλη… Οι εργάτες απομάκρυναν τα ευρήματα και συνέχισαν με την οικοδόμηση. Και τότε άρχισε μια σειρά παράξενων φαινομένων: ορισμένοι άρχισαν να ακούν χλιμιντρίσματα αλόγων και κάποιοι άλλοι τις κραυγές των Θεσσαλονικέων. Ο μοναδικός τρόπος για να εξευμενιστούν οι ψυχές ήταν να γίνεται κάθε χρόνο μια τελετή-μνημόσυνο. Όταν αυτή σταμάτησε να γίνεται, λέει ο αστικός μύθος, η καταστροφή ήταν αναπόφευκτη…