Άγνωστες ιστορίες της Θεσσαλονίκης: Ένα «φάντασμα» στον βυθό του Θερμαϊκού

Το επιβλητικό ατμόπλοιο ξεκίνησε το ταξίδι του το πρωί τής 19^ης Οκτωβρίου 1915, από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, με προορισμό το λιμάνι τής Θεσσαλονίκης – ένα ταξίδι 704 μιλίων για τις ανάγκες του πολέμου: αξιωματικοί, στρατιώτες, γιατροί, νοσοκόμες, πλήρωμα, πυρομαχικά και ζώα θα μετέβαιναν από τη Θεσσαλονίκη σε διάφορα στρατόπεδα και νοσοκομεία τής Ευρώπης.

Το πρωί τής 23ης Οκτωβρίου, λίγες ώρες πριν από την αναμενόμενη άφιξή του, το «Marquette» τορπιλίστηκε και βυθίστηκε περίπου 30-36 μίλια (57,5 χλμ.) νότια της Θεσσαλονίκης, παίρνοντας μαζί του 167 ζωές.

Ελλείψει τάφων, οικογένειες και οικείοι στήνουν μνημεία και θρηνούν. Ο διεθνής Τύπος αναπαράγει το χρονικό τής τραγωδίας και υποδεικνύει πιθανά αίτια, οι συνθήκες πολέμου και τα μέσα τής εποχής περιορίζουν ασφυκτικά την έρευνα, τα κρισιμότερα ερωτήματα μένουν αναπάντητα. Λέγεται ότι στη Θεσσαλονίκη οι φήμες περί τορπιλισμού και βύθισης του «Marquette» κυκλοφορούσαν ώρες πριν από το γεγονός. Λέγεται ότι το πλοίο συνοδείας, ένα γαλλικό αντιτορπιλικό, εγκατέλειψε μυστηριωδώς την πορεία του πριν από την προβλεπόμενη ώρα, ότι οι ελληνικές αρχές παρέμειναν αδρανείς, ότι η ταχύτητα πλεύσης την ώρα τής επίθεσης ήταν μικρότερη απ’ ό,τι θα έπρεπε και η πορεία απολύτως ευθεία – γεγονότα που επέτρεψαν στο γερμανικό υποβρύχιο U-35 να εξουδετερώσει το «Marquette» με επιτυχία.

Λέγεται ότι την ίδια ημέρα που το μοιραίο πλοίο αναχωρούσε για το τελευταίο ταξίδι, το βρετανικό νοσοκομειακό «Grantully Castle» ξεκινούσε από το ίδιο λιμάνι, με τον ίδιο προορισμό, εντελώς άδειο. Εύλογα διερωτάται κάποιος για ποιον λόγο αξιωματικοί, στρατιώτες και πυρομαχικά –σαφής στόχος αντιπάλων σε καιρό πολέμου– μεταφέρονται μαζί με γιατρούς και νοσηλευτικό προσωπικό, εκθέτοντάς τους σε κίνδυνο ζωής. Ουδείς έδωσε ποτέ ικανοποιητική απάντηση σε όλα τα παραπάνω.

Το «Marquette» χτυπήθηκε από τορπίλη τού γερμανικού υποβρυχίου U-35 και βυθίστηκε μέσα σε 13 λεπτά τής ώρας. Από τους συνολικά 741 επιβαίνοντες, οι 167 έχασαν τη ζωή τους στον Θερμαϊκό. Σχεδόν ειρωνικά λέγεται ότι το πρωί τής ημέρας τού ναυαγίου η θάλασσα ήταν ήρεμη και ο καιρός καλός – σχεδόν καλοκαιρινός…

Μεταξύ των νεκρών καταμετρήθηκαν 128 στρατιώτες, 10 νοσοκόμες και 29 άνδρες τού πληρώματος. Με δεδομένο ότι στο «Marquette» επέβαιναν κυρίως Βρετανοί και λιγότεροι Νεοζηλανδοί, οι ανθρώπινες απώλειες της Βρετανικής Κοινοπολιτείας ανέρχονται σε 136 Βρετανούς και 31 Νεοζηλανδούς, που είτε πνίγηκαν είτε θεωρήθηκαν πνιγμένοι.

Αντί τάφων, το ελληνικό κράτος φιλοξενεί μνημείο τού τραγικού τέλους τους στο Βρετανικό Στρατιωτικό Κοιμητήριο Μίκρας, δίπλα σε τάφους και μνημεία πεσόντων τού πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Παράλληλα, στο διαδίκτυο μπορεί να βρει κάποιος πλήθος αναρτήσεων με συγκινητικές μαρτυρίες που αναπαράγονται από οικείους και απογόνους των θυμάτων τού «Marquette», αφιερώματα, στοιχεία για μνημεία στους τόπους καταγωγής τους και σχετικά δημοσιεύματα, που φέρνουν στο φως το μεγαλύτερο μέρος τής αλήθειας για το ναυάγιο.

Οι συνολικά 36 νεοζηλανδές νοσοκόμες (εκ των οποίων οι 10 πνίγηκαν στον Θερμαϊκό) ήταν, ως επί το πλείστον, νέες και πολλά υποσχόμενες – ορισμένες εθελόντριες που είχαν διακριθεί για την αυταπάρνησή τους, άλλες με αξιόλογες σπουδές και σημαντική καριέρα. Μέχρι σήμερα, στην πατρίδα και στις γενέθλιες πόλεις εκείνων που χάθηκαν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά πολλά μνημεία σε νοσοκομεία, ιδρύματα και εκκλησίες θυμίζουν το όνομα, το έργο τους και το θλιβερό τέλος τού «Marquette».

Το ζήτημα στο οποίο επανέρχονται όσοι ασχολούνται με το συγκεκριμένο ναυάγιο είναι το γεγονός ότι ο πνιγμός ανθρώπων μπορούσε –και έπρεπε– να αποφευχθεί. Πέρα από τα προαναφερθέντα ερωτήματα, τα στοιχεία δείχνουν ότι οι σωστικές λέμβοι ήταν επαρκείς και ο καιρός ανέλπιστα καλός – συνεπώς, μετά το χτύπημα η προσέγγιση της στεριάς (που βρισκόταν σε σχετικά κοντινή απόσταση) δεν ήταν ιδιαίτερα δύσκολη.

Η εικόνα, ωστόσο, στα μάτια των επιζώντων μετά το χτύπημα τού πλοίου είναι τρομερή: ουδείς δήλωνε υπεύθυνος για τις σωστικές λέμβους, ουδείς γνώριζε πώς χρησιμοποιούνται, πώς πρέπει να πέσουν στη θάλασσα… Ουδείς ήξερε πώς να χειριστεί τα σχοινιά, πώς να κατευθύνει ασφαλώς πλήρωμα και επιβάτες. Πολλοί ανέφεραν ότι, ενώ μία από τις βάρκες είχε πέσει ήδη στη θάλασσα, πολλοί τραυματίστηκαν – άλλοι προσπαθώντας να την προσεγγίσουν και άλλοι όταν η επόμενη έπεσε σχεδόν επάνω τους, προκαλώντας πανικό. Πολλοί λένε ότι τα ζώα που μετέφερε το «Marquette» (491 μουλάρια και 50 άλογα) είχαν καταστρέψει, λόγω του πανικού που επικράτησε, πολλές από τις σωστικές λέμβους και τις σχεδίες τού πλοίου.

Ο καλός καιρός, από την άλλη, καταγράφεται ως ένας από τους λόγους που οι τελικώς διασωθέντες άντεξαν, παρά το γεγονός ότι έμειναν στο νερό για περισσότερες από 7 ώρες. Στο τέλος, η διάσωσή τους πραγματοποιήθηκε από ένα γαλλικό πλοίο και από ένα βρετανικό αντιτορπιλικό, γύρω στις 5 το απόγευμα. Για πολλούς ήταν, δυστυχώς, πολύ αργά…

«Γαντζωνόμασταν από συντρίμμια τού πλοίου – κομμάτια από σπασμένες βάρκες και σχεδίες. Τέσσερα άτομα βρεθήκαμε να κρατάμε το ίδιο κομμάτι ξύλου, ένας άνδρας φαινόταν να χάνει τις αισθήσεις του. Τον κράτησα για λίγο, έπειτα είπα σε κάποιον άλλον να βοηθήσει να τον κρατήσουμε στη ζωή. Αν και ήταν μισοπεθαμένος, ήταν τρομερό να τον εγκαταλείψουμε», ανέφερε μία από τις διασωθείσες νοσοκόμες τού «Marquette», αρκετό καιρό μετά το ναυάγιο.

Πολλές δεκαετίες αργότερα, η μαρτυρία της θα έβρισκε μιαν απάντηση περισσότερο συγκινητική απ’ όσο θα μπορούσε να φανταστεί: «Εύχομαι να υπήρχε ένα ημερολόγιο, κάποιο γράμμα της, κάτι που θα φανέρωνε τα συναισθήματα μιας γυναίκας που έχει ταξιδέψει ασύλληπτα μακριά από την πατρίδα της, που ζει μια ζωή εντελώς διαφορετική από αυτήν που θα περίμενε κάποιος για μια –θεωρούμενη– γεροντοκόρη από φτωχή, αγροτική περιοχή τής Νέας Ζηλανδίας, που είναι 28 ετών και ταξιδεύει στο φωτεινό γαλάζιο τής Μεσογείου εν καιρώ πολέμου. Τέσσερις γενιές μετά, νιώθω απέραντο θαυμασμό για τη μακρινή μου θεία, Έντιθ ΜακΛέοντ, γεννημένη το 1883, επιζήσασα του ναυαγίου τού ‘Marquette’: νοσοκόμα μετά το τραγικό περιστατικό και πάλι στην Αίγυπτο, σε διάφορες πόλεις τής εμπόλεμης Ευρώπης. Στη συνέχεια, αντιμέτωπη με τη μεταπολεμική επιδημία γρίπης. Και πάντα αφοσιωμένη στη δουλειά της, τιμημένη με πολλά βραβεία και μετάλλια ανδρείας για τις πολύτιμες υπηρεσίες της».