Φωτογραφίες: Σάκης Γιούμπασης.
Οσοι έτυχε να επισκεφθείτε το Μιλάνο (και, συγκεκριμένα, να περάσετε από την περιοχή Πόρτα Νουόβα Ίζολα, πολύ κοντά στο κέντρο τής ιταλικής μεγαλούπολης) αποκλείεται να μην κάνατε ένα πέρασμα και από το περίφημο «Μπόσκο Βερτικάλε» («Κάθετο Δάσος» στα Ελληνικά). Τι αφορά αυτό το περίφημο πρότζεκτ, που ολοκληρώθηκε το 2014; Με δύο λόγια: την κατασκευή δύο ουρανοξυστών ύψους 111 και 78 μέτρων, με διαμερίσματα και καταστήματα. Δεν είναι, ωστόσο, το ύψος τους αυτό που εντυπωσιάζει, αλλά η φιλοσοφία τους.
Τα δύο συγκεκριμένα κτίρια αποτελούν ένα από τα χαρακτηριστικότερα, διεθνώς, παραδείγματα της ιδέας τής λεγόμενης «κάθετης πύκνωσης της φύσης μέσα στην πόλη». Οι 27 και 29 όροφοι των δύο ουρανοξυστών, αντίστοιχα, φιλοξενούν βεράντες συνολικής επιφάνειας 2.780 τετρ.μ., όπου έχουν φυτευτεί 900 δέντρα (ύψους τριών, έξι και εννέα μέτρων) και περίπου 2.000 θάμνοι, λουλούδια και φυτά (έχει υπολογιστεί ότι, αν όλο αυτό το δάσος αναπτυσσόταν στο έδαφος, θα κάλυπτε έκταση περίπου 10.000 τετρ.μ.). Αυτός ο πράσινος «οργασμός» επιτρέπει τη δημιουργία ενός μικροκλίματος γύρω από τα διαμερίσματα, δημιουργώντας την αίσθηση μιας όασης πρασίνου στην καρδιά τού αστικού κέντρου, με μείωση των εξωτερικών θορύβων, έλεγχο της ηλιακής ακτινοβολίας με φυλλοβόλα, ενίσχυση της απορρόφησης του διοξειδίου τού άνθρακα και απελευθέρωση οξυγόνου – για να μην αναφερθούμε καν στην οπτική απόλαυση.
Τα «θαύματα» του «Μπόσκο Βερτικάλε», ωστόσο, δεν σταματούν εδώ. O αρχιτέκτονάς του, Στέφανο Μποέρι, γνώριζε εξαρχής ότι τα συστήματα θέρμανσης και κλιματισμού θα κάλυπταν το 50% τής ενεργειακής κατανάλωσης των δύο κτιρίων. Επίσης, ανάλογα με την πρόσοψη όπου βρίσκεται κάθε χώρος και με κριτήριο το εάν τον φωτίζει ή όχι ο ήλιος, ήταν δεδομένο ότι θα υπήρχε έντονη διαφοροποίηση απαιτήσεων θέρμανσης και ψύξης (κάποια διαμερίσματα θα ζητούσαν θέρμανση και, την ίδια στιγμή, κάποια άλλα θα χρειάζονταν ψύξη, γεγονός που εγκυμονούσε σοβαρούς κινδύνους εκτόξευσης των ενεργειακών καταναλώσεων). Γι’ αυτό και προέβλεψε, ώστε στο «Μπόσκο Βερτικάλε» να εγκατασταθούν τέσσερις υπερσύγχρονες αντλίες θερμότητας πολλαπλών χρήσεων με αξιοποίηση της γεωθερμίας, βελτιστοποιημένες ώστε να εκμεταλλεύονται τον υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής. Οι μονάδες αυτές, μέγιστης συνολικής ισχύος 4MW, χάρη στην εξελιγμένη φιλοσοφία κατασκευής και στο ηλεκτρονικό σύστημα ελέγχου τους, παρέχουν αυτό ακριβώς που ζητούσε ο Μποέρι: κορυφαία απόδοση με ανεξάρτητη ή και ταυτόχρονη παροχή θερμότητας και ψύξης, επιτρέποντας μείωση στην κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας που φτάνει έως και το 40% σε σχέση με άλλα αντίστοιχα συστήματα.
Εννοείται, ασφαλώς, ότι το συγκρότημα διαθέτει αιολικά και φωτοβολταϊκά συστήματα τεχνολογίας αιχμής, ενώ η άρδευση όλου αυτού του πρασίνου γίνεται από την ανακύκλωση των υδάτων που χρησιμοποιούνται για κάθε πολυκατοικία: «Το ‘Κάθετο Δάσος έχει σκοπό να αντιμετωπιστεί η αυξημένη μόλυνση της πόλης, αλλά και να ενισχυθεί η καλύτερη ποιότητα ζωής των κατοίκων», σημειώνει ο ίδιος ο Μποέρι, ο οποίος έχει μεριμνήσει ώστε τα κτίρια να διαθέτουν σκιά το καλοκαίρι, ήλιο τον χειμώνα, αλλά και ενισχυμένη προστασία από τους δυνατούς ανέμους.
Κι εμείς; Τι κάνουμε εδώ, στη Θεσσαλονίκη;
Για να επιστρέψουμε στα καθ’ ημάς: στη Θεσσαλονίκη δεν έχουμε ουρανοξύστες (και δεν προβλέπεται να έχουμε –εν πάση περιπτώσει, όχι σε τέτοια κλίμακα– στο ορατό μέλλον). Επίσης, δεν υπάρχει η αντικειμενική οικονομική δυνατότητα για τέτοιου είδους παρεμβάσεις – το κόστος κατασκευής τού «Μπόσκο Βερτικάλε» ανήλθε στα 65 εκατ. ευρώ, εντασσόμενο στο πρόγραμμα «BioMilano» για τη δημιουργία μιας «πράσινης ζώνης» μέσα στην ιταλική μεγαλούπολη.
Εμείς εδώ, τι έχουμε; Μια πόλη που κυριολεκτικά ασφυκτιά από το τσιμέντο (σε κάθε κάτοικο αντιστοιχούν μόλις 2,8 τετρ.μ. πρασίνου), με τις εκτιμήσεις μάλιστα να αναφέρουν ότι το κύμα μετακίνησης προς μεγάλα αστικά κέντρα, όπως η Θεσσαλονίκη, θα ενταθεί ακόμη περισσότερο όσο προχωράμε προς το μέσον τού αιώνα που διανύουμε. Για να μη συζητήσουμε καν το ζήτημα της αισθητικής (με δεδομένο ότι η πλειονότητα των πολυκατοικιών τού κέντρου αφορά κτίρια ηλικίας αρκετών δεκαετιών, είτε αρχιτεκτονικώς αδιάφορα από κατασκευής είτε βαρύτατα παραμελημένα –ή παραμορφωμένα– στην πορεία τού χρόνου). Διαθέτουμε, με απλά λόγια, όλα τα υλικά για την τέλεια περιβαλλοντική, πολεοδομική και οικολογική καταιγίδα.
Μία ομάδα έχει πρόταση (και όραμα)
«Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται εμφανώς σε μια μεταβατική περίοδο και σταδιακά γυρίζει σελίδα. Εμείς, οι πολίτες της, καλούμαστε να γεμίσουμε τις λευκές σελίδες με δημιουργικές προτάσεις, δράσεις και οράματα. Η νέα χρονιά φέρνει πολλές και όμορφες εκπλήξεις…» σημειώνει, μιλώντας στη «CT», o Περικλής Λ. Χατζηνάκος, τον οποίον οι κάτοικοι του κέντρου γνωρίζουν ήδη ως ένα από τα πρόσωπα που πρωτοστάτησαν σε πρωτοβουλίες όπως η «Γειτονιά τής Αλεξάνδρου Σβώλου» (με το περίφημο «Δείπνο τής Άνοιξης») ή η δημιουργία πάρκου τσέπης.
Η επόμενη ιδέα του; Τα «Κοινά υπό Κατοίκηση», ένα πρότζεκτ που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα START – Create Cultural Change, υλοποιείται μέσω του Ιδρύματος Robert Bosch (Robert Bosch Stiftung), σε συνεργασία με το Goethe Institut Thessaloniki και τη μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα Ομοσπονδιακή Ένωση Κοινωνικοπολιτιστικών Κέντρων (Bundesvereinigung Soziokultureller Zentren e.V.), και υποστηρίζεται από το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση και το Ίδρυμα Μποδοσάκη.
Με τον ίδιο ως project manager και συναποτελούμενη από άλλους πέντε νέους, καταρτισμένους και δραστήριους ανθρώπους (την αρχιτέκτονα Ηλέκτρα Μαντσίνι, τον πολεοδόμο μηχανικό και πολιτικό μηχανικό Νίκο Καλλιγά, ως τεχνικό σύμβουλο, τον βιομηχανικό σχεδιαστή Χρήστο Σχοινά, την εκπαιδευτικό και εμψυχώτρια NDI Μαρία Τσανανά και τη θεατρολόγο και εμψυχώτρια NDI Θένια Χριστάκου), η ομάδα φιλοδοξεί –κατ’ αρχήν στη διάρκεια ενός εξαμήνου, που ξεκίνησε στις 5 Δεκεμβρίου και ολοκληρώνεται στα τέλη τού προσεχούς Μαΐου– να πετύχει έναν διπλό στόχο.
ΤΑ «ΚΟΙΝΑ ΥΠΟ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ» ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΠΡΟΤΖΕΚΤ ΠΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ START – CREATE CULTURAL CHANGE, ΥΛΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ROBERT BOSCH (ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ GOETHE INSTITUT THESSALONIKI ΚΑΙ ΤΗ ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ) ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΙΝΩΦΕΛΕΣ ΙΔΡΥΜΑ ΙΩΑΝΝΗ Σ. ΛΑΤΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΙΔΡΥΜΑ ΜΠΟΔΟΣΑΚΗ. Η ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΕΞΙ ΝΕΩΝ, ΚΑΤΑΡΤΙΣΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΠΟΥ ΤΟ «ΤΡΕΧΕΙ» ΦΙΛΟΔΟΞΕΙ –ΚΑΤ’ ΑΡΧΗΝ ΣΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΝΟΣ ΕΞΑΜΗΝΟΥ, ΠΟΥ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΣΤΙΣ 5 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΩΝΕΤΑΙ ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΕΧΟΥΣ ΜΑΪΟΥ– ΝΑ ΠΕΤΥΧΕΙ ΕΝΑΝ ΔΙΠΛΟ ΣΤΟΧΟ…
01
Αφενός, να μεταμορφώσει (στο μέτρο τού δυνατού, αλλά και των αναγκών των ενοίκων της) μιαν υφιστάμενη πολυκατοικία στο κέντρο τής Θεσσαλονίκης, σε μία από τις πλέον επιβαρυμένες σε ό,τι αφορά την αναλογία πρασίνου ανά κάτοικο περιοχές. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα κοινωνικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά δεδομένα των ελληνικών πόλεων, η ομάδα των «Κοινών υπό Κατοίκηση» κινείται για τη σύναψη συνεργειών μεταξύ εταιρειών τού ιδιωτικού τομέα, της τοπικής αυτοδιοίκησης, πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και της κοινωνίας των πολιτών, ώστε να αναπτύξουν μια καινοτόμο προσέγγιση για την ενίσχυση της περιβαλλοντικής ανθεκτικότητας των ελληνικών πόλεων, ξεκινώντας από τις πολυκατοικίες. Η προσέγγιση αυτή κινείται προς δύο κατευθύνσεις.
Πρώτον, σε επίπεδο καθημερινής λειτουργίας τής πολυκατοικίας, οργανώνοντας χώρους στο πλαίσιό της (για παράδειγμα, την ταράτσα, τον ακάλυπτο, κάποιο μεσοπάτωμα κοκ.), όπου οι ένοικοι θα μπορούν να συνευρίσκονται και να συναποφασίζουν ζητήματα που αφορούν τη συμβίωσή τους. «Η πολυκατοικία δεν είναι απλώς μια χρηστική δομή. Για εμάς είναι το κύτταρο της κοινωνικής οργάνωσης ενός αστικού κέντρου. Επομένως, αποτελεί στοιχείο καθοριστικής σημασίας το κύτταρο αυτό να είναι υγιές και λειτουργικό, αν θέλουμε υγιές και λειτουργικό να είναι και το ευρύτερο σύνολο στο οποίο εντάσσεται και το οποίο υπηρετεί» εξηγεί ο κ. Χατζηνάκος.
Δεύτερον, σε επίπεδο περιβαλλοντικό, καθώς η ομάδα επιδιώκει να αναβαθμίσει το κτίριο, ώστε αυτό να είναι πολύ πιο οικολογικό, αλλά και πολύ πιο ελκυστικό για τους ενοίκους του. Παρεμβάσεις προς αυτήν την κατεύθυνση θα μπορούσαν να είναι, για παράδειγμα, ένα πράσινο δώμα, η διαμόρφωση ενός λαχανόκηπου στην ταράτσα, η ένταξη στην καθημερινή της λειτουργία μεθόδων όπως η κομποστοποίηση απορριμμάτων ή η συλλογή τού βρόχινου νερού, ακόμη και η ανάπτυξη κάθετων κήπων στην πρόσοψή της (πρακτική η οποία είναι ήδη ευρύτατα διαδεδομένη σε ιδιωτικά και δημόσια κτίρια σε χώρες όπως η Γερμανία και η Γαλλία).
«Η ομάδα μας έχει ήδη συμφωνήσει με τους ενοίκους τού κτιρίου στην οδό Αλεξάνδρου Σβώλου 45, ώστε σταδιακά και μέσω κατασκευαστικών παρεμβάσεων να πετύχουμε αλλαγές που θα απευθύνονται και θα ικανοποιούν τις αισθήσεις των περαστικών, αλλά και θα προάγουν κοινοτική οργάνωση εντός τού κτιρίου» διευκρινίζει στη «CT» ο κ. Χατζηνάκος. «Για το επόμενο διάστημα και για την επίτευξη του σκοπού μας, αναζητούμε φορείς-παίκτες τού επιχειρηματικού και δημιουργικού τομέα, οι οποίοι, στο πλαίσιο των προγραμμάτων Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης που υλοποιούν, θα λειτουργήσουν ως συμμέτοχοι, συνδράμοντας στην ολοκλήρωση του οράματός μας. Φανταστείτε σταδιακά, μέσα στα επόμενα χρόνια, να εμφανίζονται ολοένα και περισσότερα πράσινα κτίρια, κάθετοι κήποι ή φυτεμένα δώματα. Θεωρούμε ότι η προσέγγιση αυτή αποτελεί καινοτομία για το τόσο επιβαρυμένο περιβαλλοντικό στάτους τής πόλης μας, καθώς θα επιχειρήσουμε τη δημιουργία συνεργειών ικανών να μετατρέψουν τις υπάρχουσες οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες».
ΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΣ ΥΠΟΨΗ ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ, ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ, Η ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ «ΚΟΙΝΩΝ ΥΠΟ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ» ΚΙΝΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΑΨΗ ΣΥΝΕΡΓΕΙΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΤΟΥ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ, ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΩΝ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΞΟΥΝ ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΟ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ, ΞΕΚΙΝΩΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΕΣ.
02
Αφετέρου, να καλλιεργήσει στους πολίτες τής Θεσσαλονίκης, εν προκειμένω, μιαν αίσθηση συν-εργασίας και υπηρέτησης ενός συλλογικού σκοπού, με μέσο τη δημιουργία μιας ανοιχτής, ενεργής και δραστήριας κοινότητας ανθρώπων, που θα βασίζεται στο τρίπτυχο «εμψύχωση, εκπαίδευση, δράση για το περιβάλλον». «Μπορεί τα στοιχεία για την ευαισθητοποίηση της ελληνικής κοινωνίας σε σχέση με την κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον να μην είναι ενθαρρυντικά, ωστόσο είμαι σίγουρος πως και εσείς έχετε αισθανθεί την ανάγκη να κάνετε κάτι» τονίζει ο κ. Χατζηνάκος. «Η προσέγγισή μας δεν περιορίζεται στη φύτευση μερικών δέντρων, που σίγουρα είναι σημαντική, αλλά μόνη της δεν αρκεί. Επιδιώκουμε τη δημιουργία μιας δραστήριας κοινότητας ενεργών πολιτών, η οποία θα εργάζεται για το περιβάλλον. Οραματιζόμαστε αυτή η κοινότητα να λειτουργεί ως κοινωνικός πολλαπλασιαστής, ικανός να φέρει άμεσες αλλαγές στον τρόπο σκέψης, αλλά και στην αστική καθημερινότητα. Για τους επόμενους πέντε μήνες έχουμε σχεδιάσει εβδομαδιαίες συναντήσεις, εκπαιδευτικά σεμινάρια και εκδρομές, αλλά και διάφορες δράσεις στον δημόσιο χώρο. Θεωρούμε ότι το περιβαλλοντικό ζήτημα είναι κατά βάση κοινωνικό. Ζούμε στην εποχή τής ταχύτητας και της κατανάλωσης – κι όμως, αφήνουμε τα ουσιαστικά στην άκρη. Παραφράζοντας τον μεγάλο Χρόνη Μίσσιο: ‘Όλα αυτά που αφήσαμε για το αύριο, Σαλονικιέ, θα τα ανακαλύψουμε και θα τα φέρουμε στο σήμερα μαζί’. Καλούμε καθεμία και καθέναν να γίνει συμμέτοχος στη νέα προσπάθειά μας».
Το εναρκτήριο λάκτισμα
Μπορεί η ομάδα των «έξι» να έπιασε δουλειά από τις αρχές Δεκεμβρίου, το πρώτο δημόσιο άνοιγμά της προς την κοινωνία τής πόλης θα γίνει, ωστόσο, την Πέμπτη 16 Ιανουαρίου, στις 18:00, στον 1ο όροφο του Κέντρου Αρχιτεκτονικής δήμου Θεσσαλονίκης (Αγγελάκη 13). Και είμαστε όλοι καλεσμένοι – επειδή ολόκληρη η πόλη έχει λόγο να συμμετάσχει στο εγχείρημα.
Στην δημόσια, εναρκτήρια εκδήλωση του εγχειρήματος αναμένεται να γίνει αναφορά στα ελληνικά, αλλά και στα διεθνή ακαδημαϊκά ιδρύματα, τα οποία εμφανίζονται έτοιμα να συμπράξουν μέσω της παροχής τεχνογνωσίας και υποστήριξης στην επιστημονική τεκμηρίωση τής δράσης, της προσφοράς τεχνολογικού εξοπλισμού και εκπαιδευτικών σεμιναρίων για την παρακολούθηση των περιβαλλοντικών δεδομένων, του σχεδιασμού και της υλοποίησης μιας εφαρμογής «έξυπνης πόλης», της οργάνωσης εργαστηρίων συμμετοχικού σχεδιασμού και placemaking με περιβαλλοντικό χαρακτήρα, ακόμη και της συμμετοχής τού πρότζεκτ, από ελληνικής πλευράς, σε ευρωπαϊκά προγράμματα. Ταυτόχρονα, θα γίνει μνεία στους φορείς τής κοινωνίας των πολιτών, αλλά και του επιχειρείν, οι οποίοι είναι έτοιμοι να συμβάλουν με πολύ απτό, πρακτικό και ουσιαστικό τρόπο στην επιτυχή υλοποίηση του οράματος αυτής της ανήσυχης ομάδας των έξι νέων.
Παράλληλα, θα παρουσιαστεί το εγχειρίδιο του Περικλή Χατζηνάκου με τίτλο «Οικολογικά projects και bottom up ιστορίες», το οποίο περιλαμβάνει εννέα διαφορετικές οικολογικές πρακτικές που εξελίχθηκαν ως πρότζεκτ, αλλά και την έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τον ίδιο στη διάρκεια της παραμονής του στη Βρέμη τής Γερμανίας (στο πλαίσιο του προγράμματος START – Create Cultural Change) σχετικά με τα κοινωνικοπολιτιστικά κινήματα της δεκαετίας τού 1970 και τις επιρροές τους στο σήμερα.
