Η γέννηση μιας κυρίας 93 χρόνων

Πολλοί θεωρούν ως πρώτο βήμα για την ίδρυση της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ) τη σύσκεψη που οργανώθηκε από τοπικούς παράγοντες στις 25 Μαΐου 1926. Κι όμως: έκτοτε, τόσο ο Νικόλαος Γερμανός όσο και οι συνεργάτες του θα χρειαστεί να δώσουν πολλές ακόμη «μάχες» εναντίον της γραφειοκρατίας. Αρκεί να αναλογιστεί κάποιος ότι οι ιθύνοντες στην Αθήνα ενέκριναν αρχικώς την πραγματοποίηση μόλις μίας διοργάνωσης.

Από τη στιγμή που ο πρωτοπόρος Νικόλαος Γερμανός (συνεπικουρούμενος από άλλους 5-6 οξυδερκείς Θεσσαλονικείς) συνελάμβανε την ιδέα τής «εμποροπανηγύρεως» και έως ότου αυτή η ιδέα πραγματωθεί, το όλο εγχείρημα κινδύνευσε τρεις φορές με «ναυάγιο». Πρόκληση αποτέλεσε ακόμη και η αποσαφήνιση του χαρακτήρα της, καθώς ο διάχυτος προβληματισμός έδειχνε να απειλεί τη βασική στόχευσή της, που ήταν η σύσφιγξη των εμπορικών δεσμών μεταξύ Βορρά και Νότου, Ελλάδας και Βαλκανίων, ελληνικής και διεθνούς αγοράς.

Η ιστορική, πλέον, αίτηση για τη διοργάνωση της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης υποβλήθηκε στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας στις 28 Απριλίου 1925, επί πρωθυπουργίας τού συντηρητικού, φιλελεύθερου πολιτικού Ανδρέα Μιχαλακόπουλου και με υπουργό Εθνικής Οικονομίας τον Κωνσταντίνο Σπυρίδη. Στις 29 τού ίδιου μήνα (την επομένη τής σύνταξης της αίτησης από τον Γερμανό), ο στρατηγός Αλέξανδρος Οθωναίος, ένας από τους αφανείς συντελεστές στην προσπάθεια για ίδρυση της ΔΕΘ (και το πρόσωπο που της εξασφάλισε τον πρώτο προσωρινό χώρο της), αναχωρούσε από τη Θεσσαλονίκη για την Αθήνα. Ίσως να μην επρόκειτο για σύμπτωση και ο στρατηγός να κόμιζε τη συνοδευτική επιστολή τού Νικόλαου Γερμανού προς το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας (ο στρατηγός Οθωναίος, εκ των πρωτεργατών τού Κινήματος του 1909, υπήρξε πρόεδρος του στρατοδικείου στη δίκη των «Έξι», με αδιαμφισβήτητη επιρροή στον βενιζελογενή χώρο την εποχή εκείνη). Όπως κι αν έφθασε η αίτηση στα χέρια του, πάντως, ο Σπυρίδης την ενέκρινε χωρίς καθυστέρηση, στις 30 Απριλίου 1925.

Έναν μήνα αργότερα συνέρχεται η επιτροπή πρωτοβουλίας για τον θεσμό, για να συντάξει το επίσημο πρακτικό, το οποίο υποβάλει στην κυβέρνηση, ώστε να εκδοθεί η τελική άδεια για την Έκθεση. Η απάντηση έρχεται αμέσως και είναι θετική – αρκεί οι διοργανωτές να μπορέσουν να βρουν χρήματα και χώρο, διότι το ελληνικό κράτος δηλώνει πως δεν διαθέτει οτιδήποτε από τα δύο… Παρά ταύτα, η πρώτη Έκθεση προγραμματίζεται για την περίοδο 18-31 Οκτωβρίου 1925. Λίγες εβδομάδες αργότερα, ωστόσο, η κυβέρνηση της εποχής (στο μεταξύ, έχει επιβληθεί η δικτατορία τού Πάγκαλου) την αναβάλλει, με το αιτιολογικό ότι αρκετοί πρεσβευτές στη χώρα δεν είχαν ενημερωθεί εγκαίρως.

Τον Νοέμβριο 1925 τα εγκαίνια της 1^ης Έκθεσης προγραμματίζονται εκ νέου, αυτήν τη φορά για τον Μάιο 1926. Ακόμη και τότε, όμως, πανίσχυροι βιομηχανικοί παράγοντες της Αθήνας επιχειρούν να πείσουν ότι η διοργάνωση της Έκθεσης στη Θεσσαλονίκη θα είναι επιζήμια για την ελληνική βιομηχανία. Μόλις δύο μήνες νωρίτερα, μέλη τής οργανωτικής επιτροπής είχαν βρεθεί στην Αθήνα, με στόχο να πείσουν όλους όσοι εναντιώνονταν στο εγχείρημα. Μάλιστα, ο τότε γενικός διοικητής Μακεδονίας δήλωνε ότι μια νέα αναβολή θα ήταν αδύνατη, καθώς πολλά εκθέματα είχαν πάρει ήδη την άγουσα προς Θεσσαλονίκη, ενώ αντιπρόσωποι των εκθετών βρίσκονταν κιόλας στην πόλη για συνεννοήσεις: «Δεν βλέπω το λόγον», έγραφε, «διότι μερικοί βιομήχανοι των Αθηνών και του Πειραιώς παρεμβάλλουν προσκόμματα εις την Έκθεσιν, ενώ δι’ αντιπροσώπων των, άλλοτε, εδήλωναν συμμετοχήν. Ίσως διότι δεν γίνεται εις Αθήνας. Εγώ, εν πάση περιπτώσει, μεταβαίνων εις Αθήνας θα επιμείνω να μην αναβληθή». Κι όμως: πριν καν ο γενικός διοικητής Μακεδονίας φτάσει στην Αθήνα, η ελληνική κυβέρνηση είχε αναβάλει για ακόμη μία φορά την Έκθεση, «ίνα ετοιμαστούν καλλίτερον οι έλληνες βιομήχανοι», σύμφωνα με σχετική απόφαση που είχε εκδοθεί.

Ακολουθεί νέα σύσκεψη στη Θεσσαλονίκη, σε μια προσπάθεια εξεύρεσης νέας ημερομηνίας για τα εγκαίνια, με τη διελκυστίνδα μεταξύ Βορρά και Νότου να συνεχίζεται. Στις αρχές Μαρτίου 1926 κυκλοφορούν φήμες ότι η Έκθεση ματαιώνεται για ακόμη μία φορά. Τελικώς, ωστόσο, τα εγκαίνια ορίζονται για το φθινόπωρο – και, πράγματι, στις 3 Οκτωβρίου 1926 πραγματοποιούνται.

Το ιδρυτικό συμβούλιο της Έκθεσης αποτέλεσαν ο Νικόλαος Γερμανός, ο διευθυντής τής Εθνικής Τράπεζας Διομήδης Βαρλαμίδης, ο διευθυντής τού Ταχυδρόμου Βορείου Ελλάδος Νικόλαος Δαρβέρης, ο διευθυντής τής Ηλεκτρικής Εταιρείας Βασίλης Δημητρίου, ο δήμαρχος της πόλης Πέτρος Συνδίκας, ο διευθυντής τής εφημερίδας «Μακεδονικά Νέα» Πέτρος Λούβαρης και οι έμποροι Μικές Μαυροκορδάτος, Σ. Γεωργιάδης, Ζήσης Βέρος, Δημήτρης Kουκουμπάνης και Α. Kατσαρός.

Την περίοδο των εγκαινίων τής 1^ης ΔΕΘ στο πεδίο τής οικονομίας κυριαρχούσε η προσπάθεια των τότε ελληνικών κυβερνήσεων να επιλύσουν το πρόβλημα των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και του υψηλού πληθωρισμού (κάτι που αποτελούσε όρο των διεθνών κεφαλαιαγορών, ώστε να αποκατασταθεί η δημόσια πίστη τής χώρας, η οποία χρειαζόταν δάνεια από το εξωτερικό για να αποκαταστήσει τους περίπου 1,5 εκατομμύριο πρόσφυγες που είχαν εισρεύσει στην Ελλάδα, εξισορροπώντας παράλληλα τον κρατικό προϋπολογισμό). Ενδεικτικό τής κατάστασης που επικρατούσε είναι και το γεγονός ότι ελάχιστους μήνες αργότερα (την άνοιξη 1927) η ελληνική κυβέρνηση προσέφυγε στην Κοινωνία των Εθνών (τον τότε Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών), για να πετύχει την έκδοση δανείου υπό την εγγύησή της, αφού η πίστη τής χώρας στις ξένες αγορές ήταν (και) τότε χαμηλή.

Τα λαμπρά εγκαίνια της 1^ης ΔΕΘ συγκεντρώνουν την προσοχή των σημαντικότερων ελλήνων και ξένων επιχειρηματιών τής εποχής, ανοίγοντας ένα σημαντικό κεφάλαιο για την οικονομία τής περιοχής.

Η 1^η Έκθεση λειτούργησε στο πεδίο ασκήσεων του Γ’ Σώματος Στρατού (στο Πεδίον τού Άρεως), σε συνολική έκταση 37.500 τετρ. μ., εκ των οποίων η Έκθεση καταλάμβανε τα 7.000 τετρ. μ. Ο χώρος βρισκόταν ανάμεσα στις λεωφόρους Στρατού και Βασιλέως Γεωργίου, πίσω ακριβώς από το κτίριο της τότε Ηλεκτρικής Εταιρείας, το οποίο σήμερα δεν υπάρχει πια.

Η μοναδική είσοδος της Έκθεσης βρισκόταν επί της λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου, είχε μήκος 15 μέτρων και ύψος 7 μέτρων. Το σχέδιό της ήταν των θεσσαλονικέων αδελφών Δημητριάδη, η καλλιτεχνική διακόσμηση του Σταμέρη και του εξ Αθηνών επιτελείου του, ενώ την κατασκευή είχε αναλάβει ο εργολάβος Αναγνωστόπουλος (ο ίδιος είχε κατασκευάσει την αψίδα στην Ελληνο-Αιγυπτιακή έκθεση της Αλεξάνδρειας, το 1912). Οι στεγασμένοι εκθεσιακοί χώροι περιελάμβαναν 9 περίπτερα για ελληνικές και ξένες συμμετοχές, ενώ υπήρχαν ακόμη περίπου 30 ανεξάρτητες, προσωρινές κατασκευές για μεμονωμένες ή ομαδικές συμμετοχές.

Δεσπόζουσα θέση κατείχε το Προσφυγικό Περίπτερο. Αριστερά τής κεντρικής εισόδου βρισκόταν το Περίπτερο του Εποικισμού – μία καλύβα με πέντε υπερμεγέθη κολοκύθια στη στέγη της. Μέσα στην καλύβα εξετίθεντο γεωργικά προϊόντα, ενώ υπήρχε και ανάγλυφος χάρτης τής Μακεδονίας. Άλλα περίπτερα που ξεχώρισαν στην πρώτη διοργάνωση του 1926 ήταν εκείνα των ταπήτων ανατολής τής εταιρείας «Σπάρτα», του οίκου Παπαγεωργίου (ο οποίος είχε χτίσει ως εκθετήριο μιαν εκκλησία βυζαντινού ρυθμού), των νωπών φρούτων και λαχανικών τής Εταιρείας Σακχαρόπηκτων Βόλου, του Αυτόνομου Σταφιδικού Οργανισμού και το Καπνικό Περίπτερο, ενώ τραπεζικές υπηρεσίες σε εκθέτες και επισκέπτες προσέφερε η Τράπεζα Θεσσαλίας. Εντύπωση δημιουργούσε και το περίπτερο του οίκου Ζέο Λε Ζεν, το οποίο παρουσίαζε σαπούνια, αρώματα, οδοντόπαστες και πούδρες.

Από την 1^η Διεθνή Έκθεση δεν θα μπορούσαν να λείπουν και τα αυτοκίνητα: έτσι, συμμετοχή με τρία μοντέλα είχε η αμερικανική βιομηχανία «Χούντσον Έσσεξ», δι’ αντιπροσώπου. Τα προαναφερθέντα μοντέλα είχαν εκτεθεί στην έκθεση του Παρισιού και του Λονδίνου και προβλεπόταν ότι θα ήταν διαθέσιμα στη χώρα μας από τις αρχές τού 1927 (το πολυτελέστερο εξ αυτών κόστιζε 2.100 δολάρια Αμερικής).

Ατραξιόν για τα μικρά παιδιά ήταν το μικρό ελβετικό σπιτάκι τής Νεστλέ, το οποίο φιλοξενούσε μία αγελάδα – μάλιστα, σε όλα τα μικρά παιδιά η Νεστλέ μοίραζε δωρεάν γάλα. Μια όμορφη Ολλανδέζα με πράσινο φόρεμα και παραδοσιακό φακιόλι καλωσόριζε τους επισκέπτες στο περίπτερο της Νουτρίτσια, η οποία παρουσίαζε για πρώτη φορά γάλα σε σκόνη, ως βοήθεια του μητρικού θηλασμού. Στο περίπτερο της βελγικής εταιρείας φωτογραφικών προϊόντων Ζεβάερτ, όπου φιλοξενήθηκε, το κατάστημα Κούνιο διένειμε δωρεάν 8.000 καρτ ποστάλ τής πόλης, ενώ στο περίπτερο των φαρμακευτικών προϊόντων τού Ε. Χριστοδούλου «Παστέρ» παρουσιαζόταν η ριζική θεραπεία τής σύφιλης με το ελληνικό βισμούθιο Τ (salibsmol) και των ρευματισμών με τη ρευματόλη.

Οι εκθέτες ανέρχονταν στους εξακόσιους, ενώ το κόστος ενοικίασης εκθετήριου χώρου έφτανε τις 400 δρχ. ανά τετρ. μ. Υπήρχαν δύο επίσημες κρατικές συμμετοχές, αυτές της Βουλγαρίας και της Σοβιετικής Ένωσης, στο περίπτερο της οποίας είχε διαμορφωθεί χώρος κοντά στο κυρίως περίπτερο, όπου το κρατικό εξαγωγικό τραστ τής Ουκρανίας παρουσίαζε ζώντα ζώα.

Πρόεδρος της οργανωτικής επιτροπής γι’ αυτήν τη διοργάνωση ήταν ο Δ. Βαρλαμίδης, διευθυντής τής Εθνικής Τράπεζας Θεσσαλονίκης, ενώ πρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτροπής ανέλαβε ο μηχανολόγος Π. Παπαπανάγος. Γενικός διευθυντής τής ΔΕΘ ήταν ο ιδρυτής της, Νικόλαος Γερμανός, ο οποίος, για την καλύτερη οργάνωσή της, είχε προχωρήσει στη σύσταση πέντε υποστηρικτικών υποεπιτροπών (Τεχνική, Διαχειριστική, Διοικητικού, Εορτών & Θεαμάτων και Καταλυμάτων).

Η 3^η ΔΕΘ αναπτύχθηκε σε χώρο 8.887 τετρ. μ. Σε αυτόν συνυπήρχαν, σύμφωνα με τον επίσημο οδηγό, 54 άμεσοι εκθέτες εσωτερικού και 247 εξωτερικού. Ο αριθμός αμέσων και έμμεσων εκθετών ήταν 685, εκ των οποίων οι 336 ήταν Έλληνες. Τα στεγασμένα περίπτερα ήταν 16 και τα υπόστεγα 39. Τα ιδιωτικά περίπτερα δεν είχαν αρίθμηση.

Οι συμμετοχές

Από τις συμμετοχές ξεχώρισαν εκείνες των εταιρειών ΑΒΕΖ (που παρουσίαζε τα ζυμαρικά της στο Περίπτερο 6), των Αδελφών Γανιώτη (με τα είδη αλλαντοποιίας), του εκδοτικού oίκου Ελευθερουδάκη, της ζυθοποιίας τού Κάρολου Φιξ, των ζυμαρικών ΜΙΣΚΟ, του Συνδέσμου Αλευροβιομηχάνων, της Φιλοπτώχου Αδελφότητος Κυριών Θεσσαλονίκης και της ΧΑΝΘ, με ιδιωτικό περίπτερο.

Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε το περίπτερο του Αυτόνομου Σταφιδικού Οργανισμού, τόσο για τον διάκοσμο όσο και για τη μεγάλη επιφάνειά του, που ξεπερνούσε τα 200 τετρ. μ. (σε σύγκριση με τα υπόλοιπα ιδιωτικά περίπτερα, που δεν υπερέβαιναν τα 50 τετρ. μ.). Παράλληλα, λειτουργούσε το Περίπτερο των Δήμων και Κοινοτήτων, όπου οι εκπρόσωποι κάθε περιοχής παρουσίαζαν κυρίως τα αγροτικά προϊόντα τους. Ειδικό αφιέρωμα υπήρχε και για την ταπητουργία – στο πλαίσιο αυτό, σε ειδικό χώρο παρουσιάζονταν τεχνικές και προϊόντα ανατολίτικης προέλευσης. Τέλος, το Καπνικό Περίπτερο ήταν, όπως και τις δύο προηγούμενες χρονιές τής ΔΕΘ, ένα από τα μεγαλύτερα.

Στο περίπτερο 5Β η εταιρεία «Λάιφ Σέιβερς» μοίραζε δωρεάν καραμέλες. Μάλιστα, ο κόσμος ήταν τόσο πολύς, ώστε οι υπάλληλοι της εταιρείας αναγκάζονταν να κλείνουν τις εισόδους τού περιπτέρου ανά τακτά χρονικά διαστήματα.

Οι επίσημες κρατικές συμμετοχές ήταν δύο: αυτές της Ουγγαρίας και της Γιουγκοσλαβίας (σημειωτέον ότι στην 3^η ΔΕΘ συμμετείχε και η Διεθνής Έκθεση της Βουδαπέστης). Από τους εκθέτες εξωτερικού ξεχώρισαν οι συμμετοχές των περίφημων λονδρέζικων γραμμοφώνων «Apollo και Deccα», αλλά και των (αμερικανικής κατασκευής) «Brunswick Colombiα», της αυτοκινητοβιομηχανίας «Dodge Brothers», των γραφομηχανών «Remington», των ραπτομηχανών «Singer» και της αυστριακής «Steyer-Werke», που παρουσίαζε ρουλεμάν.

Οι καινοτομίες

Καινοτομία τής 3^ης ΔΕΘ ήταν τα παγκάκια, που για πρώτη φορά τοποθετήθηκαν εντός τού εκθεσιακού χώρου. Επίσης, όσοι από τους επισκέπτες αγόραζαν εισιτήρια μετά τις 8 το βράδυ μπορούσαν να παρακολουθήσουν δωρεάν και το πρόγραμμα του βαριετέ.

Δίδραχμο είχε ως είσοδο το περίπτερο του Αγίου Όρους, ενώ στο πλαίσιο της Έκθεσης διοργανώθηκε συναυλία τού Μακεδονικού Ωδείου.

Η 3^η ΔΕΘ ήταν ιδιαίτερα σημαντική για την ιστορία τού θεσμού, αφού για πρώτη φορά την επισκέφθηκε έλληνας πρωθυπουργός – συγκεκριμένα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος, διερχόμενος από τη Θεσσαλονίκη, περιηγήθηκε στα περίπτερα της Έκθεσης.

Από τον σταθμό τού τρένου, ο έλληνας πρωθυπουργός έφτασε στο Πεδίον τού Άρεως με αυτοκίνητο, ενώ καθ’ όλη τη διαδρομή κόσμος τον επευφημούσε. Το αυτοκίνητο του Βενιζέλου σταμάτησε μπροστά στην είσοδο της Έκθεσης, όπου τον ανέμενε ο γάλλος στρατάρχης Φρανσέ ντ’ Εσπερέ. Κατά την είσοδό του, ο έλληνας πρωθυπουργός δήλωσε ότι «το έργον τής Εκθέσεως Θεσσαλονίκης είναι μέγα και πρέπει να είμεθα υπερήφανοι δι’ αυτό και πλήρεις ελπίδων διά το μέλλον», ενώ λίγο αργότερα, στο Περίπτερο της Ταπητουργίας, έλληνες πρόσφυγες ταπητουργοί τού δώρισαν ένα χαλί. Στο πλαίσιο της περιοδείας του, πλήθος κόσμος τον ακολούθησε στα περίπτερα της Βιομηχανίας και του Αυτόνομου Σταφιδικού Οργανισμού, στο Καπνικό Περίπτερο, αλλά και σε εκείνα της Ουγγαρίας και της Γιουγκοσλαβίας.

Σημαντικό για την Έκθεση ήταν το 1929, καθώς τη συγκεκριμένη χρονιά ο αριθμός των εκθετών έφτασε τους 1.316 – το 60% ήταν Έλληνες, ενώ το υπόλοιπο (40%) αφορούσε ξένες συμμετοχές. Ο χώρος που καλύφθηκε έφτασε συνολικώς τα 9.000 τετρ. μ., ενώ οι ξένες κρατικές συμμετοχές αυξήθηκαν στις τέσσερις (Ουγγαρία, Ρουμανία, Ιαπωνία, Αλβανία). Οι επισκέπτες ξεπέρασαν τα 300.000 άτομα (παρά την κακοκαιρία και το χιονόνερο που έπεφτε κατά διαστήματα), ενώ, σύμφωνα με τους διοργανωτές, οι επιχειρηματικές πράξεις υπερέβησαν τα 40 εκατ. δρχ.

Από τη χρονιά αυτή συστηματοποιείται η επίδειξη αγροτικών προϊόντων, με χιλιάδες δείγματα που στέλνουν συνεταιρισμοί και ιδιώτες απ’ όλη την Ελλάδα. Αυτή ήταν η απαρχή, ώστε το μέχρι τότε μικρό (1.500 τετρ. μ.) Περίπτερο των Δήμων και των Κοινοτήτων να μετεξελιχθεί και να μετονομαστεί σε «Περίπτερο Εθνικής Παραγωγής». Στο Γεωργικό Περίπτερο ήταν εμφανής, πάντως, η απουσία αγροτικών προϊόντων τής λεγόμενης «παλαιάς Ελλάδος» και η μη οργανωμένη συμμετοχή τής Πελοποννήσου.

Το Καπνικό Περίπτερο ήταν από τα μεγαλύτερα, ενώ η διακόσμησή του έγινε από τον ρώσο καλλιτέχνη Μορζοβάνοφ. Δίπλα στο περίπτερο του Αγίου Όρους λειτουργούσε το Καλλιτεχνικό Περίπτερο, όπου, εκτός από τους πίνακες ζωγραφικής, διοργανώθηκε η πρώτη διεθνής φωτογραφική έκθεση στα Βαλκάνια, στην οποία συμμετείχαν 75 φωτογράφοι απ’ όλα τα βαλκανικά κράτη. Σημαντική ήταν και η παρουσία τού περιπτέρου τού Αγίου Όρους, στο εκθετήριο του οποίου υπήρχαν αγιογραφίες τού μοναχού Νεόφυτου.

Οι διακρίσεις

Ο καφές Λουμίδη αποσπά την πρώτη του διάκριση στην 4^η ΔΕΘ, ενώ συνεχίζει με επαίνους και βραβεία στις ΔΕΘ τού 1930, του 1931, του 1932, του 1936 και του 1938. Το 1928 οι αδελφοί Λουμίδη ανοίγουν το τρίτο κατάστημά τους – και το πρώτο στη Θεσσαλονίκη, στη συμβολή των οδών Αγίου Μηνά με Βενιζέλου.

Αξιοπρόσεκτη ήταν η συμμετοχή των ελληνικών Μπισκότων Παπαδοπούλου, ενώ περίπτερο στην Έκθεση είχε και η επαγγελματική σχολή τού ορφανοτροφείου τής τεκτονικής στοάς «Μ. Αλέξανδρος», παρουσιάζοντας προϊόντα κατασκευασμένα από τους μαθητές της (όπως χαλιά, κεντήματα, ξύλινες διακοσμητικές κατασκευές κοκ.).

Σε πρώτη παρουσίαση στην 4^η ΔΕΘ εκτέθηκε (στο ιδιόκτητο περίπτερο της εισαγωγικής εταιρείας «Χαρ. Μπόγδης ΑΕ Αυτοκινήτων») το νέο, εξακύλινδρο αυτοκίνητο «Dodge Brothers Six», με υδραυλικά φρένα και μονοκόμματη καροσερί. Σε άλλο περίπτερο παρουσιάστηκε το νέο μοντέλο «Greater Hudson», σε τετραθέσια και ανοιχτή διθέσια έκδοση. Η γνωστή, πλέον, στη ΔΕΘ εταιρεία «Λάιφ Σέιβερς» είχε ως ατραξιόν ένα αυτοκίνητο φορτωμένο με καραμέλες, τις οποίες μοίραζε στους επισκέπτες.

Μεγάλη επισκεψιμότητα είχε το ιαπωνικό περίπτερο, όπου, εκτός από βιομηχανικά προϊόντα, παρουσιάζονταν στους επισκέπτες διάφορα παραδοσιακά προϊόντα (όπως παραβάν προς 12.000 δρχ., κιμονό προς 4.000 δρχ. και μεταξωτά μαντίλια προς 100 δρχ.). Την ίδια στιγμή, ένας από τους πελάτες τού ουγγρικού περιπτέρου ήταν το Γ’ Σώμα Στρατού, το οποίο αγόρασε το καινοτόμο για εκείνη την εποχή σύστημα πολυγράφων «Turesαny», ενώ στο αλβανικό περίπτερο, πέραν των άλλων, υπήρχαν ως εκθέματα τομάρια γιδιών και κατσικιών.

Ώρα ραδιοφώνου

Το μεγάφωνο του Τσιγγιρίδη, εκτός από μουσική, απέκτησε και ενημερωτικό χαρακτήρα, αφού κάθε απώλεια αντικειμένου ή προσώπου ανακοινωνόταν από αυτό. Επίσης, παράλληλα με τη ΔΕΘ διοργανώθηκε έκθεση ελληνικού Τύπου, με εφημερίδες και περιοδικά που κυκλοφόρησαν στη χώρα μας μετά την επανάσταση του 1821.

Τα εγκαίνια της 4^ης ΔΕΘ πραγματοποιήθηκαν στις 10 το πρωί τής 14^ης Σεπτεμβρίου, παρουσία των υπουργών Παιδείας Γονατά και Δικαιοσύνης Δίγκα (ο οποίος κήρυξε την έναρξή της), του γενικού διοικητή Μακεδονίας Κανναβού, των αρχών τής πόλης και ξένων αντιπροσωπειών. Στην πλατεία της Εκθέσεως είχαν παραταχθεί σε σχήμα «πι» τμήματα πεζικού, ιππικού, μαθητές τής Σχολής Τεχνιτών και ναυτοπρόσκοποι. Ο Νικόλαος Γερμανός απουσίαζε λόγω ασθένειας. Η καθιερωμένη δεξίωση προς τιμήν των υπουργών και των λοιπών επισήμων δόθηκε την επομένη, στο σαλόνι τού ξενοδοχείου «Μεντιτεράνεαν».

Την 4^η ΔΕΘ επισκέφθηκε και ο αρχηγός τού Λαϊκού Κόμματος, Π. Τσαλδάρης, εισάγοντας έναν θεσμό που τηρείται μέχρι και σήμερα: της επίσκεψης στη ΔΕΘ των αρχηγών των κομμάτων τής αντιπολίτευσης.

Από την 5n διοργάνωση της ΔΕΘ αρχίζει να καθιερώνεται η χρονική μετατόπισή της προς το πρώτο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου, καθώς και η διεύρυνση του χρόνου λειτουργίας της από τις δύο στις τρεις εβδομάδες.

Στην 5^η έκθεση (1930) ο αριθμός των εκθετών σχεδόν διπλασιάστηκε σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, φτάνοντας τους 2.436, εκ των οποίων οι 642 ήταν ξένοι. Η αύξηση αυτή του αριθμού των ελλήνων εκθετών οφειλόταν στη συμμετοχή αγροτών και εκθετών με αγροτικά προϊόντα. Ο χώρος που καλύφθηκε έφτασε τα 9.500 τετρ. μ., ενώ οι επίσημες ξένες κρατικές συμμετοχές ανήλθαν σε πέντε – από Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία, Ιαπωνία, Ουγγαρία και Σοβιετική Ένωση, η οποία στεγαζόταν σε ανεξάρτητο περίπτερο, ενώ είχε εκδώσει και ειδικό οδηγό-κατάλογο με τις επιχειρήσεις που συμμετείχαν στο περίπτερό της. Το μεγαλύτερο μέρος του καταλάμβαναν τα γεωργικά μηχανήματα, ενώ οι Σοβιετικοί παρουσίαζαν, επίσης, νήματα και τρόφιμα (με εκλεκτά είδη, όπως ψαρικά, χαβιάρι και ταραμά). Στο σοβιετικό περίπτερο (στην είσοδο του οποίου υπήρχε μια τεράστια φωτογραφία τού Λένιν) βρίσκονταν και οι διάσημες (και περιζήτητες για την εποχή) ρωσικές γαλότσες «Ρεζινοτρέστ».

Την ίδια στιγμή, στο ουγγρικό περίπτερο εξετίθεντο τα περίφημα σιδερένια έπιπλα «Χάιντέκερ». Μάλιστα, οι Ούγγροι αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν και συνέντευξη Τύπου εντός του περιπτέρου τους, για την καλύτερη προβολή της συμμετοχής τους, ενώ την Κυριακή 21 Σεπτεμβρίου (στον κινηματογράφο «Διονύσια») διοργάνωσαν ομιλία τού καθηγητή τού Πανεπιστημίου τής Βουδαπέστης, δρος Χόρβας, με θέμα τις ελληνοουγγρικές εμπορικές σχέσεις.

Στο γιουγκοσλαβικό περίπτερο ξεχώριζαν τα προϊόντα μεταλλουργίας και χειροτεχνίας.

Ανεξάρτητα περίπτερα είχαν η καπνοβιομηχανία «Ματσάγγος», τα ζυμαρικά ΑΒΕΖ και η ζυθοποιία «Φιξ». Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε το περίπτερο του Αυτόνομου Σταφιδικού Οργανισμού, το οποίο κατασκευάστηκε σε αρχαϊκό ρυθμό, ενώ εξίσου σημαντικά ήταν το περίπτερο του Ελληνικού Ταπητουργικού Οργανισμού, το Γεωργικό Περίπτερο, το Αγροτικό Περίπτερο και το Περίπτερο της Εθνικής Παραγωγής Ιδιαίτερα δημοφιλή ήταν και εκείνα της «ΜΙΣΚΟ» και της «Αχάια Κλάους».

Δείγματα μοίραζε κάθε απόγευμα στους… θεριακλήδες επισκέπτες το Αυστριακό Μονοπώλιο Καπνού, ενώ από το Περίπτερο 46 ακούγονταν καθημερινά όπερες από ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, μέσα από ραδιόφωνα και μεγάφωνα της εταιρείας «Τελεφούνκεν».

Το Μεσολόγγι διένειμε ειδικό λεύκωμα με τα προϊόντα τής Αιτωλοακαρνανίας, ενώ η Στυλίδα εξέδωσε βιβλίο με τίτλο «Στυλίς στην Έκθεση Θεσσαλονίκης 1930», με φωτογραφίες τοπίων και πληροφορίες για την περιοχή και τα προϊόντα της. Οι λιανικές πωλήσεις επιτρέπονταν μόνο με παραγγελίες και παράδοση των προϊόντων μετά το τέλος τής Έκθεσης.

Στο περίπτερο του «Φύτριχ» οι φαλακροί έκαναν ουρά, για να μάθουν πώς θα μπορούσαν να βγάλουν μαλλιά, ενώ ο διάσημος στην Αθήνα κομμωτής τής αριστοκρατίας Μανιουέλ παρουσίαζε στο περίπτερό του τη νέα μέθοδο χτενίσματος «οντουλασιόν».

Στην 5^η ΔΕΘ βραβεύτηκε ο μελισσοκόμος Γεώργιος Σάμιος (από τα Αλοϊζιάνικα Κυθήρων) για το εξαιρετικής ποιότητας μέλι του, ενώ για πρώτη φορά συμμετείχε το Επαγγελματικό και Βιοτεχνικό Επιμελητήριο.

Περισσότερο φως

Η 5^η ΔΕΘ ήταν η πιο φωτεινή απ’ όλες μέχρι τότε, αφού η επιγραφή «ΔΕΘ» στην είσοδο ήταν διακοσμημένη με φωτισμένα λαμπιόνια, ενώ στην κεντρική λεωφόρο υπήρχαν φωτισμένες αψίδες, που έδιναν ιδιαίτερο χρώμα στα πολύχρωμα άνθη και φυτά.

Δεξιά κι αριστερά τής λεωφόρου υπήρχαν ελληνικά και ξένα περίπτερα, καφενεία, εστιατόρια και ζαχαροπλαστεία, ενώ στο βάθος βρίσκονταν τα περίπτερα του Ελληνικού Τύπου και της Ενώσεως Συντακτών. Παράλληλα, για την καλύτερη εξυπηρέτηση των επισκεπτών (που τη χρονιά εκείνη ξεπέρασαν τα 300.000 άτομα), τα Μακεδονικά Ξενοδοχεία ανήγειραν εστιατόριο πολυτελείας εντός των χώρων τής Έκθεσης.

Οι ατραξιόν

Την ανάσα των επισκεπτών τής ΔΕΘ έκοβε ο ακροβάτης που ποδηλατούσε έχοντας κοπέλα στην πλάτη του πάνω σε ένα σύρμα μήκους 50 μέτρων, τεντωμένο 20 μέτρα πάνω από το έδαφος. Άλλη ατραξιόν τής ΔΕΘ ήταν ένας μηχανικός άνθρωπος που συνομιλούσε με τους επισκέπτες, αλλά και το διάσημο «Αγγλοπάρκ» της Βουδαπέστης, με τα ηλεκτρικά αυτοκινητάκια. Τέλος, σε κέντρο διασκέδασης εντός της ΔΕΘ ο διάσημος στην Αθήνα Μπιάνκο με την ορχήστρα του διασκέδαζε καθημερινά τους επισκέπτες.

Το εισιτήριο εισόδου διατηρήθηκε στις 10 δρχ. (γενική είσοδος) και 5 δρχ. (για στρατιώτες και φοιτητές). Παράλληλα, η ΔΕΘ εξέδωσε δελτία ελευθέρας εισόδου αντί 100 δρχ. και οικογενειακά, για δέκα εισόδους, έναντι 75 δρχ. Στην 5^η ΔΕΘ πραγματοποιήθηκε ομαδική επίσκεψη γιουγκοσλάβων επιχειρηματιών, ενώ διοργανώθηκε και επίσκεψή τους στα εργοστάσια των εταιρειών Αλλατίνη, Τσίτση και Όλυμπος-Νάουσα.