Συνοικισμός Βαρώνου Χιρς, στη Θεσσαλονίκη, κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Οδός Σταύρου Βουτυρά. Ένα παιδί στέκει στο κέντρο τού συνοικισμού, χωρίς να γνωρίζει τα γεγονότα που θα επακολουθήσουν (και τα οποία έμελλε να αλλάξουν δραματικά τον ρου τής ιστορίας για την άλλοτε πολυπληθή εβραϊκή κοινότητα της πόλης…). Ένα παιδί, όπως αυτό της περιγραφής, πιάνει το νήμα τής ιστορίας των Εβραίων τής Θεσσαλονίκης σε μια νέα τοιχογραφία στην περιοχή τού νέου σιδηροδρομικού σταθμού, με σημαντικούς σταθμούς στην πορεία μίας από τις πλέον σημαντικές κοινότητες της πόλης.
Στο πρώτο μισό τού Μαρτίου, όσοι περνούσαν από την οδό Μιχαήλ Καλού έβλεπαν να «ξεδιπλώνεται» μέρα με τη μέρα σε τοίχο στην ανατολική περίφραξη του νέου σιδηροδρομικού σταθμού (στο ίδιο σημείο όπου πριν από πολλές δεκαετίες βρισκόταν η συνοικία Ρεζί Βαρδάρ) μια πολύ ιδιαίτερη τοιχογραφία – ακόμη μία δράση τής «Ομάδας Γειτονιάς τού Βαρδάρη» για την αναβίωση της ιστορίας τής περιοχής, που εντάσσεται στο πλαίσιο δράσεων του προγράμματος προαγωγής αυτοβοήθειας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ενός προγράμματος που λειτουργεί στην περιοχή τού Βαρδαρίου.
ΣΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΙΣΟ ΤΟΥ ΜΑΡΤΙΟΥ, ΟΣΟΙ ΠΕΡΝΟΥΣΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΔΟ ΜΙΧΑΗΛ ΚΑΛΟΥ ΕΒΛΕΠΑΝ ΝΑ «ΞΕΔΙΠΛΩΝΕΤΑΙ» ΜΕΡΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΡΑ ΣΕ ΤΟΙΧΟ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΠΕΡΙΦΡΑΞΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ (ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΣΗΜΕΙΟ ΟΠΟΥ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΠΟΛΛΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ Η ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΡΕΖΙ ΒΑΡΔΑΡ) ΜΙΑ ΠΟΛΥ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ – ΑΚΟΜΗ ΜΙΑ ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ «ΟΜΑΔΑΣ ΓΕΙΤΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΒΑΡΔΑΡΗ» ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ, ΠΟΥ ΕΝΤΑΣΣΕΤΑΙ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΡΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΕΝΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΒΑΡΔΑΡΙΟΥ.
Η πρώτη τοιχογραφία, η οποία δημιουργήθηκε τον περασμένο Οκτώβριο, απεικονίζει το καπνεργοστάσιο της Εταιρείας Μονοπωλίου Οθωμανικών Καπνών Regie, που χτίστηκε το 1884 στην αρχή τής σημερινής οδού Λαγκαδά, όπου και λειτουργούσε.
Αυτή η δεύτερη τοιχογραφία αποτελεί μια συμβολική σύνθεση τόπων, ανθρώπων και γεγονότων εμπνευσμένη από φωτογραφικό υλικό τής εποχής και περιλαμβάνει επτά διαδοχικές εικόνες. Η αφήγηση ξεκινά με τον συνοικισμό τού Βαρώνου Χιρς, στη διάρκεια του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου, ακολουθεί μια εικόνα που παραπέμπει στα δραματικά γεγονότα τού «Μαύρου Σαββάτου» (σ.σ.: πρόκειται για το Σάββατο 11 Ιουλίου 1942, όταν, στις 8 το πρωί, όλοι οι άνδρες Εβραίοι τής Θεσσαλονίκης ηλικίας από 18 έως 45 χρόνων –περίπου 9.000 άτομα– συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Ελευθερίας, κατ’ εντολή τού διαβόητου στρατιωτικού διοικητή τής πόλης Μαξ Μέρτεν, για να καταγραφούν και στη συνέχεια να σταλούν σε καταναγκαστικά έργα, μακριά από την πόλη), ενώ η τρίτη και τέταρτη παράσταση αποτυπώνουν την εφαρμογή των λεγόμενων «Νόμων τής Νυρεμβέργης» (του πλαισίου πάνω στο οποίο οι εθνικοσοσιαλιστές τού Αδόλφου Χίτλερ έκτισαν τη νομική βάση για τον αντισημιτισμό τους), με την απεικόνιση τριών παιδιών με το χαρακτηριστικό αστέρι στο πέτο και της εισόδου από το γκέτο Χιρς. Οι τελευταίες εικόνες αναφέρονται στην αναχώρηση των «τρένων τού θανάτου» από τον παλαιό σιδηροδρομικό σταθμό προς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ πρωταγωνιστές τής αφήγησης είναι παιδιά.
Την καλλιτεχνική επιμέλεια της συγκεκριμένης τοιχογραφίας –όπως και της πρώτης, με την Εταιρεία Μονοπωλίου Οθωμανικών Καπνών Regie– είχε η ομάδα UrbanAct, ενώ το έργο δημιουργήθηκε από τον street artist Same84. Η υλοποίηση της πρωτοβουλίας κατέστη δυνατή χάρη στην υποστήριξη της Action Aid, στο πλαίσιο του διαγωνισμού «SKG in action», στον οποίο συμμετείχε η «Ομάδα Γειτονιάς τού Βαρδάρη» με τη συγκεκριμένη πρόταση, κατακτώντας την πρώτη θέση. Η ιστορική τεκμηρίωση για το περιεχόμενο της τοιχογραφίας έγινε από τον ιστορικό-ερευνητή Ανδρέα Ασσαέλ και την ιστορικό-αρχαιολόγο (και μέλος τής «dot2dot»), Βασιλική Καρτσιακλή.
Όπως εξηγεί η Αναστασία Χαμαλίδου, υπεύθυνη του προγράμματος προαγωγής αυτοβοήθειας Θεσσαλονίκης, στόχος είναι να υλοποιηθούν και άλλες δράσεις για την ανάδειξη αυτού του σημαντικού κομματιού τής ιστορίας τής πόλης. Μάλιστα, μετά την αναστολή των μέτρων για τη διαχείριση της πανδημίας τής Covid-19, η «Ομάδα Γειτονιάς τού Βαρδάρη» σχεδιάζει τη διοργάνωση ανοιχτής εκδήλωσης στο σημείο τής τοιχογραφίας, με προσκεκλημένους, μεταξύ άλλων, εκπροσώπους από την ισραηλιτική κοινότητα της πόλης.
Συνδέοντας την απεξάρτηση με τη γνώση τής τοπικής ιστορίας. Η «Ομάδα Γειτονιάς τού Βαρδάρη», η οποία «τρέχει» δράσεις που αναβιώνουν την πλούσια ιστορία τής περιοχής τού Βαρδαρίου, είναι ομάδα τού προγράμματος προαγωγής αυτοβοήθειας του ΑΠΘ που λειτουργεί με χρηματοδότηση από το υπουργείο Υγείας, με τη συνεργασία τού Οργανισμού Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ).
ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗΣ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑΣ –ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ, ΜΕ ΤΗΝ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΟΝΟΠΩΛΙΟΥ ΟΘΩΜΑΝΙΚΩΝ ΚΑΠΝΩΝ REGIE– ΕΙΧΕ Η ΟΜΑΔΑ URBANACT, ΕΝΩ ΤΟ ΕΡΓΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ STREET ARTIST SAME84. Η ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ ΚΑΤΕΣΤΗ ΔΥΝΑΤΗ ΧΑΡΗ ΣΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ACTION AID, ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ «SKG IN ACTION», ΣΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΕ Η «ΟΜΑΔΑ ΓΕΙΤΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΒΑΡΔΑΡΗ» ΜΕ ΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΠΡΟΤΑΣΗ, ΚΑΤΑΚΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΘΕΣΗ. Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΓΙΝΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΕΡΕΥΝΗΤΗ ΑΝΔΡΕΑ ΑΣΣΑΕΛ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟ (ΚΑΙ ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ «DOT2DOT»), ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΑΡΤΣΙΑΚΛΗ.
Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που δίνει έμφαση στον σχεδιασμό και στην ανάπτυξη συλλογικών δράσεων που σχετίζονται με την ιστορία, τον πολιτισμό και τα τοπικά χαρακτηριστικά των κοινωνιών στις οποίες δραστηριοποιείται. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται οι δράσεις με τις τοιχογραφίες, που αντλούν το περιεχόμενό τους από την ιστορία τής περιοχής, όπως η συγκεκριμένη, για την ιστορία τής εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης.
Όπως εξηγεί η κυρία Χαμαλίδου, στόχος τού προγράμματος είναι η υποστήριξη των ανθρώπων με προβλήματα εξάρτησης και η ουσιαστική ένταξή τους στην κοινωνία. «Κεντρικός στόχος όλων των παρεμβάσεών μας στην κοινότητα», σημειώνει, «είναι να επανασυνδεθούν τα μέλη με τον κοινωνικό τους χώρο και να ανανακτήσουν την ιδιότητα του πολίτη».
Στόχος είναι, επίσης, η υλοποίηση παρεμβάσεων μικρής κλίμακας για τη βελτίωση της εικόνας τού Βαρδαρίου, τη συνεργασία με άλλους φορείς και συλλογικότητες της πόλης και η ανάπτυξη ενός προβληματισμού σχετικά με το μέλλον τής περιοχής.