01
Υποδομές
Η δημιουργία του ConfEx Park (το νέο εκθεσιακό κέντρο τής ΔΕΘ)
To σχέδιο
Ο χώρος όπου σήμερα αναπτύσσεται το Διεθνές Εκθεσιακό Κέντρο Θεσσαλονίκης χωρίζεται [στο πλαίσιο της προμελέτης τής ομάδας των Sauerbruch Hutton (Γερμανία), Gustafson Porter, Bowman (Βρετανία) και Έλενας Σταυροπούλου (Ελλάδα), η οποία κέρδισε τον σχετικό αρχιτεκτονικό διαγωνισμό] σε τρία μέρη: τη δυτική περιοχή, ανάμεσα στην Αγγελάκη και τον κεντρικό άξονα, που μετατρέπεται σε χώρο για δραστηριότητες και προσωρινές εγκαταστάσεις∙ την κεντρική περιοχή, που ξεπροβάλλει από την πλατεία ΧΑΝΘ ώς το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και θα αποτελέσει τον χώρο για τη δημιουργία μικρής κλίμακας πολιτιστικών κήπων και καφέ, διευθετημένων γύρω από το υφιστάμενο, καμπύλο στέγαστρο∙ και τη νότια περιοχή, δίπλα στη λεωφόρο Στρατού, όπου εγκαθίσταται το νέο συνεδριακό κέντρο και θα διαμορφωθεί και ένα μεγάλο αμφιθέατρο για παραστάσεις και εκδηλώσεις. Απευθυνόμενο στη μνήμη του ιστορικού τόπου, αυτό το πάρκο θα περιλαμβάνει, επίσης, μερικές από τις πιο σημαντικές κατασκευές της σημερινής Helexpo: την αψίδα τής ΧΑΝΘ, τον πύργο τού ΟΤΕ (μαζί με το περίπτερο της Esso Pappas) και το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, που αποτελούν οικεία τοπόσημα σε αυτό το νέο, υβριδικό τοπίο.
Πάνω από το πάρκο, οι εκθεσιακοί χώροι και το συνεδριακό κέντρο θα ξεχωρίζουν με τις χαρακτηριστικές, προεξέχουσες στέγες τους, που θα αιωρούνται σαν σύννεφα στο τοπίο. Στο περιστύλιό τους και σε άμεση επαφή με το πάρκο, πολυλειτουργικοί χώροι-φουαγιέ, παρόμοιοι σε μέγεθος με τα υφιστάμενα πολιτιστικά κτίρια, θα υποδεικνύουν ένα συνταίριασμα κλίμακας. Σε περιόδους που οι αίθουσες δεν θα χρησιμοποιούνται για εκθέσεις, αυτοί οι χώροι θα μπορούν να παραμένουν ανοιχτοί για δημόσια χρήση ως πολιτιστικοί και κοινωνικοί χώροι, για διαλέξεις, εκθέσεις και συγκεντρώσεις, με απρόσκοπτη θέα και πρόσβαση στο πάρκο. Ομοίως, στο συνεδριακό κέντρο η υπερυψωμένη, περίστυλη στοά θα προσφέρεται ως «μπελβεντέρε» με πανοραμική θέα, αλλά και ως ημιυπαίθρια σκηνή απέναντι από το φυσικό αμφιθέατρο από γρασίδι.
Οι μεγάλες αίθουσες θα συνδέονται μεταξύ τους στο επίπεδο του εδάφους, απέναντι από το πάρκο. Επιπλέον, διάδρομοι και γέφυρες θα συνδέουν όλους τους εκθεσιακούς χώρους στο επίπεδο του πρώτου ορόφου, συμπεριλαμβανομένης μιας υπαίθριας έκθεσης στον τελευταίο όροφο του δεύτερου εκθεσιακού χώρου. Αυτός ο εναέριος διάδρομος θα προσελκύει τους επισκέπτες ώστε να κάνουν μια βόλτα με πανοραμική θέα στη Θεσσαλονίκη.
Το συνολικό εγχείρημα θα χρησιμοποιεί τόσο φυσικά όσο και τεχνητά μέσα για να παρέχει ένα υγιές περιβάλλον με ήπιο κλίμα: το καλοκαίρι τα δέντρα, οι σκιάσεις των οροφών και τα στοιχεία νερού θα βοηθούν να μετριαστεί η επίδραση της υψηλής θερμοκρασίας. Το χειμώνα, οι στέγες θα προστατεύουν από τη βροχή, τα δέντρα θα μειώνουν τις κινήσεις του ανέμου και η πληθώρα υαλοστασίων στις προσόψεις θα επωφελείται από τη χαμηλή θέση του χειμερινού ήλιου. Οι στέγες θα είναι εξοπλισμένες για τη συλλογή της ηλιακής ενέργειας μέσω φωτοβολταϊκών συλλεκτών, αλλά και του νερού της βροχής, για την εξυπηρέτηση των αναγκών του πάρκου. Τα κτίρια θα χρησιμοποιούν γεωθερμική ενέργεια και θαλασσινό νερό για ψύξη. Ο εξαερισμός (με διασταύρωση της ροής του αέρα και με τη βοήθεια ανάκτησης θερμότητας από τους εκθεσιακούς χώρους) θα μειώσει την κατανάλωση ενέργειας μέσω του μηχανικού εξαερισμού.
Reality check
Το ίδιο το μέγεθος του πρότζεκτ, το σύνθετο των αδειοδοτήσεων που απαιτούνται, οι προκλήσεις σε τεχνικό επίπεδο (στη διάρκεια τόσο των κατεδαφίσεων όσο και των ανεγέρσεων), αλλά και μια σειρά από απρόβλεπτους παράγοντες (από το κόστος, το οποίο, λόγω της εκτίναξης των τιμών στα οικοδομικά υλικά, κινείται πλέον πέριξ των 280 εκατ. ευρώ, ώς τα ευρήματα από την αρχαία ώς και την πιο πρόσφατη ιστορία της Θεσσαλονίκης, που ενδέχεται να βρεθούν κατά τις εκσκαφές) καθιστούν το ακριβές χρονοδιάγραμμα κατασκευής τού ConfEx Park σταυρόλεξο για ικανούς λύτες.
Από την πλευρά της, η διοίκηση της ΔΕΘ-Helexpo δηλώνει «απόλυτα έτοιμη» να προχωρήσει στο επόμενο βήμα του έργου: την ετοιμασία του σχετικού διαγωνισμού, με βάση το χρηματοδοτικό μοντέλο (η κατασκευή τού ConfEx Park θα γίνει μέσω Σύμπραξης Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα/ΣΔΙΤ, κάτι που σημαίνει ότι θα χρησιμοποιηθούν και δημόσιοι πόροι, πέραν όσων θα προέλθουν από ιδιώτη). Στόχος είναι οι κατασκευαστικές εργασίες να ξεκινήσουν στο τέλος του 2024 με αρχές του 2025, ώστε το πρώτο (και μεγαλύτερο) περίπτερο, το Περίπτερο 1, δίπλα στο Παλέ ντε Σπορ, να εγκαινιαστεί το 2026, στα εκατοστά γενέθλια της Διεθνούς Έκθεσης. Όσο για το σύνολο της ανάπλασης, υπολογίζεται ότι, αν όλα πάνε βάσει σχεδίου, το ConfEx Park θα μπορούσε να παραδοθεί στο σύνολό του κάποια στιγμή εντός του 2029, χρόνος που καθίσταται αναγκαίος με δεδομένο ότι φιλοδοξία είναι η ΔΕΘ-Helexpo να μην αναστείλει ούτε στιγμή τις δραστηριότητές της καθ’ όλη τη διάρκεια κατασκευής του νέου εκθεσιακού κέντρου.
02
Αναπλάσεις
Ολικό λίφτινγκ στην πλατεία Αριστοτέλους
To σχέδιο
Οι παρεμβάσεις σχεδιάζεται να εξελιχθούν σε έκταση 32.500 τετρ.μ., στην πλατεία και τον άξονα της Αριστοτέλους (από το παραλιακό μέτωπο μέχρι και την οδό Εγνατία). Στην περιοχή μελέτης περιλαμβάνονται και τα πεζοδρόμια επί της λεωφόρου Νίκης, μέχρι τις οδούς Πλουτάρχου και Δημοσθένους, καθώς αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της συνολικής εικόνας του άξονα από το μέτωπο της θάλασσας. Η νικήτρια πρόταση στον διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που προκήρυξε ο δήμος Θεσσαλονίκης [ομάδα μελέτης: Αριάδνη Βοζάνη, Παρασκευή Φανού (αρχιτέκτονες μηχανικοί και συνεργάτες), Γρηγόρης Βουτουφιανάκης-Πετρόπουλος, Θεοδοσία Ευδωρή-Παναγιωτοπούλου (αρχιτέκτονες), Γιώργος Ρέτσος (φοιτητής αρχιτεκτονικής)] επιχειρεί να αναδείξει την Αριστοτέλους ως κεντρική αρτηρία προβολής της σύγχρονης μητροπολιτικής ζωής και εικόνας της πόλης, αλλά και ως περιοχή διασύνδεσης με τη νεότερη ιστορία της (η κριτική επιτροπή του διαγωνισμού αποφάσισε ομόφωνα την απονομή τριών βραβείων και τριών ισόποσων εξαγορών). Μέσα από μια καθαρή οργάνωση χαράξεων και υλικών της νέας δαπεδόστρωσης, η Αριστοτέλους μετασχηματίζεται σε άξονα περιπάτου μητροπολιτικού χαρακτήρα, με το σύνολο της κεντρικής ζώνης να αποδίδεται στους πεζούς. Ίχνη του παλαιού ιστού της πόλης (πριν από την πυρκαγιά του 1917) ενσωματώνονται στον σχεδιασμό ως «νήματα μνήμης», που προβάλλονται στο έδαφος διακριτικά.
Η νέα πλατεία Αριστοτέλους (στην κάτω απόληξη του άξονα) μετατρέπεται σε «καθρέφτη της πόλης», που ανακλά διαφορετικές εκδοχές της, ανάλογα με την εποχή, την ώρα και τις δράσεις που υποδέχεται. Από την πλευρά της Εγνατίας προτείνεται ένα «δωμάτιο με φοίνικες», ενώ παράλληλα επιμέρους ενότητες-«δωμάτια» (όπως, για παράδειγμα, το «δωμάτιο νερού», το «δωμάτιο με τις μανόλιες», το «δωμάτιο του χρόνου» και το «κατώφλι της πλατείας Αριστοτέλους») δημιουργούν τοπικές διαφοροποιήσεις στον υπόλοιπο άξονα, οι οποίες συσχετίζονται με τα επιμέρους χαρακτηριστικά της περιβάλλουσας περιοχής.
Reality check
Ο διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός προσχεδίων για την ανάπλαση της πλατείας και του άξονα της Αριστοτέλους ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2021, με την κατάθεση, τελικώς, δεκατριών συμμετοχών, όλων από την Ελλάδα (αριθμός μάλλον απογοητευτικός, αν κρίνει κάποιος από τον εμβληματικό χαρακτήρα της πλατείας που θα αναπλαστεί, από το ότι ο προηγούμενος, αντίστοιχος διαγωνισμός που προκηρύχθηκε για την Αριστοτέλους είχε προσελκύσει περίπου 100 αρχιτεκτονικά γραφεία, αλλά και από το ότι πολύ πιο πρόσφατα, στον διαγωνισμό ArXellence 2 τον οποίο διοργάνωσε η εταιρεία Alumil με θέμα τον ανασχεδιασμό της δυτικής εισόδου της πόλης, υπήρξαν 1.464 εγγραφές και κατατέθηκαν 173 προτάσεις επικεντρωμένες στη μελλοντική εικόνα της Θεσσαλονίκης από συνολικά 90 χώρες).
Οι τότε εκτιμήσεις παραγόντων του δήμου Θεσσαλονίκης ανέφεραν ότι η προκήρυξη του έργου θα πραγματοποιούταν μέσα στο 2022, με ορίζοντα ολοκλήρωσης των εργασιών σε έναν με ενάμιση χρόνο (το 2024). Τελικώς, η σύμβαση για τις μελέτες που αφορούν στην πλατεία και στον μνημειακό άξονα υπογράφηκε μόλις στις 2 Φεβρουαρίου 2023, με την ομάδα που κέρδισε ομόφωνα το πρώτο βραβείο της κριτικής επιτροπής του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού. Και έπεται συνέχεια…
03
Υποδομές
Η κατασκευή ντεκ στην Παλιά Παραλία
To σχέδιο
Έναν «εξώστη κοινωνικής επαφής και αναψυχής» προς την πλευρά της θάλασσας, πλάτους από 7 ώς 12 μέτρα, φιλοδοξεί να αποτελέσει το ντεκ που θα κατασκευαστεί στην Παλιά Παραλία της Θεσσαλονίκης, από τον Λευκό Πύργο ώς το λιμάνι, αντιμετωπίζοντας έτσι το μικρό, σήμερα, εύρος του κρηπιδώματος, που είναι αδύνατον να καλύψει τις ανάγκες των χιλιάδων επισκεπτών.
Η πρόταση που έχει επιλεγεί στο πλαίσιο σχετικού αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών (υπογράφεται από τον αρχιτέκτονα μηχανικό Γεώργιο Δημόπουλο και την πολιτική μηχανικό Βασιλική Παναγιωτοπούλου) προτείνει δύο χωρικές ζώνες που διατρέχουν παράλληλα όλο το θαλάσσιο μέτωπο της Παλιάς Παραλίας (τη ζώνη της επέκτασης και εκείνη του υφιστάμενου κρηπιδώματος-πεζοδρομίου), σαφώς διακριτές, ώστε με τα διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά τους να προσφέρουν διαφορετικές εμπειρίες και συναισθήματα στους χρήστες τους. Το κατάστρωμα της επέκτασης τοποθετείται σε ένα επίπεδο χαμηλότερο από αυτό του υπάρχοντος κρηπιδώματος. Σε σημεία όπου το κατάστρωμα διασταυρώνεται με σημαντικούς άξονες, όπως αυτός της πλατείας Αριστοτέλους και της οδού Αγίας Σοφίας, διαμορφώνονται εγκολπώσεις. Διαμορφώνονται, παράλληλα, χωρικές συνθέσεις-ενότητες διαφορετικών επιπέδων: «Οι προτεινόμενες διαμορφώσεις σε χαμηλότερο επίπεδο» αναφέρουν οι μελετητές, «διαχωρίζουν με ήπιο και διακριτικό τρόπο τον χώρο της κίνησης-ροής των πεζών από τον χώρο της στάσης, της συνάντησης και της κοινωνικής επαφής».
Reality check
Η πρώτη ιδέα για επέκταση της Παλιάς Παραλίας είχε διατυπωθεί από τον τότε δήμαρχο Θεσσαλονίκης, Σωτήρη Κούβελα, το 1986 – σε εκείνη την περίπτωση, βέβαια, προτεινόταν η επιχωμάτωση σε μεγάλο βάθος, δημιουργώντας μια νέα εικόνα στο μέτωπο του ιστορικού κέντρου της πόλης προς τη θάλασσα. Δεν προχώρησε… Η συνέχεια ήρθε το 2010, όταν ο Σπύρος Βούγιας και ο Σταύρος Κωνσταντινίδης διατύπωσαν την πρόταση για μια κατασκευή μικρότερου πλάτους (περί τα 10 μέτρα), που θα διεύρυνε το υφιστάμενο κρηπίδωμα.
Σε ό,τι αφορά τη νέα φάση του έργου, ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ιδεών που είχε προκηρύξει ο δήμος Θεσσαλονίκης ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2022, με τη συμμετοχή 15 ομάδων αρχιτεκτόνων. Σε συνεδρίασή της τον ίδιο μήνα, η Οικονομική Επιτροπή του δήμου επικύρωσε την απόφαση της κριτικής επιτροπής του διαγωνισμού (η οποία απένειμε τρία βραβεία και τρεις ισότιμες εξαγορές), με τις εκτιμήσεις στελεχών της δημοτικής αρχής να αναφέρουν ότι τα τεύχη δημοπράτησης για τις μελέτες που είναι απαραίτητες, ώστε το έργο να μπει σε τροχιά υλοποίησης, αναμένονταν εντός του Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους (2022).
Τελικώς, η δημοπράτηση του έργου «Ανάθεση μελετών για την κατασκευή ξύλινου καταστρώματος επί πασσάλων (deck) στην Παλιά Παραλία» δημοπρατήθηκε στην Οικονομική Επιτροπή τού δήμου Θεσσαλονίκης στα τέλη του περασμένου Ιουνίου (28.06.2023), με τον διαγωνισμό να αναμένεται να βγει στον αέρα μέσα στο καλοκαίρι (δεν είχε γίνει ώς την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές), ώστε να υποβληθούν προσφορές από τις ενδιαφερόμενες εταιρείες. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, από τη στιγμή που θα ολοκληρωθεί ο διαγωνισμός, θα χρειαστεί περίπου άλλος ένας χρόνος ώσπου να αποδοθούν η μελέτη και τα τεύχη δημοπράτησης για το έργο, το οποίο έχει προϋπολογισμό περί τα 2,7 εκατ. ευρώ. Και μετά θα ξεκινήσει η διαδικασία επιλογής αναδόχου…
04
Αστικό περιβάλλον
Η «ανάσταση» της πλατείας Διοικητηρίου
To σχέδιο
Μία από τις πλέον εμβληματικές πλατείες της Θεσσαλονίκης παραμένει ανοιχτή πληγή εδώ και πάνω από 30 χρόνια – συγκεκριμένα, από το 1990, όταν η τότε δημοτική αρχή αποφάσισε να κατασκευάσει υπόγειο πάρκινγκ, παραβλέποντας τις φωνές που προειδοποιούσαν για την ύπαρξη αρχαιοτήτων στο υπέδαφος (οι οποίες και βρέθηκαν). Το πάρκινγκ έμεινε στα χαρτιά, η πλατεία έμεινε ένα ανοιχτό σκάμμα.
Το 2004 η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων προχώρησε στην προσωρινή διαμόρφωση της πλατείας, με στόχο την οριοθέτηση, προστασία και επισκεψιμότητα του αρχαιολογικού χώρου. Το 2005 το υπουργείο Πολιτισμού ενέκρινε τις προδιαγραφές εκπόνησης μελέτης για τη στέγαση των αρχαιοτήτων, την κατασκευή υπόγειου χώρου στάθμευσης και τη διαμόρφωση της πλατείας, ενώ το 2010 ο δήμος Θεσσαλονίκης ανέλαβε να υλοποιήσει διαγωνισμό μελετών, όπου το πρώτο βραβείο κέρδισε η ομάδα Schema 4 & Γραφείο Μελετών ΟΕ, Concept Σύμβουλοι Μηχανικοί ΕΠΕ και DKND Engineers OE με την πρόταση που βλέπετε στα φωτορεαλιστικά. Στο πλαίσιό της, προτεινόταν η διαμόρφωση τριών επάλληλων καθ’ ύψος επιπέδων (στο χαμηλότερο θα υπήρχε επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος, στο ενδιάμεσο χώρος στάθμευσης και στο επίπεδο της πόλης ανοιχτή πλατεία, για περίπατο και αναψυχή). Στην πορεία, υπουργείο Πολιτισμού, δήμος Θεσσαλονίκης και αρχαιολόγοι αποφάσισαν ότι θα ήταν καλύτερο να αφαιρεθεί ο χώρος στάθμευσης, καθώς εκτιμήθηκε ότι θα δημιουργούνταν προβλήματα.
Reality check
Τον Σεπτέμβριο του 2014 γεννήθηκαν ελπίδες ότι θα προχωρήσει η ανάπλαση, με την υπογραφή προγραμματικής σύμβασης μεταξύ του δήμου Θεσσαλονίκης και της εταιρείας «Εγνατία Οδός ΑΕ», η οποία θα αναλάμβανε να προχωρήσει τη μελέτη που είχε λάβει το πρώτο βραβείο στον σχετικό αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. Θα χρειαζόταν επικαιροποίηση της αρχιτεκτονικής προμελέτης, ενώ αναγκαία ήταν και η αναζήτηση τρόπου χρηματοδότησης του έργου, ο προϋπολογισμός τού οποίου, σύμφωνα με την αρχική πρόταση που είχε κερδίσει τον διαγωνισμό, υπολογιζόταν σε περίπου 7 εκατ. ευρώ. Προφανώς, τίποτα από τα προαναφερθέντα δεν προχώρησε.
Το επόμενο επεισόδιο αυτής της πολυετούς εκκρεμότητας γράφηκε τον Νοέμβριο του 2020, όταν υπουργείο Πολιτισμού, δήμος Θεσσαλονίκης, περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και «Εγνατία Οδός ΑΕ» υπογράφουν (ξανά) προγραμματική σύμβαση με αντικείμενο «Μελέτη κατασκευής της πλατείας Διοικητηρίου και των προσβάσεών της, με πιθανή κατασκευή Συγκοινωνιακού Πολυτροπικού Κέντρου – Μελέτη αποκατάστασης της πλατείας Διοικητηρίου, με ταυτόχρονη προστασία και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου».
Μέχρι και αυτήν τη στιγμή (Σεπτέμβριος 2023), όπως μπορεί να διαπιστώσει κάθε διερχόμενος από το πολύπαθο σημείο, ούτε αποκατάσταση της πλατείας έχουμε ούτε κατασκευή κάποιου «Συγκοινωνιακού Πολυτροπικού Κέντρου»… Το μέλλον παραμένει άδηλο.
05
Υποδομές
Το μετρό Θεσσαλονίκης
To σχέδιο
Χωρίς αμφιβολία, πρόκειται για το πλέον πολύπαθο από τα λεγόμενα «μεγάλα έργα» της Θεσσαλονίκης, αν συνυπολογίσει κάποιος ότι άρχισε να κατασκευάζεται πριν από 18 ολόκληρα χρόνια (χρόνος τριπλάσιος από αυτόν που είχε αρχικώς εκτιμηθεί), με κόστος που θα ανέλθει τελικώς στο 1,95 δισ. ευρώ, σχεδόν διπλάσιο από το αρχικώς προϋπολογισθέν.
Το συνολικό μήκος της βασικής γραμμής φτάνει τα 9,6 χλμ., με δεκατρείς σταθμούς, ενώ η επέκταση προς Καλαμαριά προσθέτει άλλα 4,8 χλμ. και άλλους πέντε σταθμούς (αμφότερα τα τμήματα είναι στο τελικό στάδιο της κατασκευής τους). Σε πλήρη ανάπτυξη, υπολογίζεται ότι το μετρό της Θεσσαλονίκης θα εξυπηρετεί καθημερινά 500.000 επιβάτες.
Reality check
Παρότι η πρόοδος τα τελευταία τέσσερα χρόνια είναι ορατή και αδιαμφισβήτητη, το μετρό της Θεσσαλονίκης έχει ακόμη τους αστερίσκους του.
Στο κατασκευαστικό κομμάτι, όλα θα είναι έτοιμα πριν από το τέλος της χρονιάς (2023). Μόνες εκκρεμότητες, οι δύο σταθμοί που «σκόνταψαν» σε σημαντικές αρχαιότητες – εκείνος στην Αγίας Σοφίας, ο οποίος εκτιμάται ότι θα είναι ολοκληρωμένος πριν από τα εγκαίνια της φετινής ΔΕΘ, αλλά και ο σταθμός «Βενιζέλου», όπου εγκαθίστανται ήδη οι κυλιόμενες σκάλες στα επίπεδα κάτω από αυτό όπου επανατοποθετούνται οι αρχαιότητες που είχαν αποσπαστεί προσωρινά, με τις εκτιμήσεις να συγκλίνουν στο ότι ο συγκεκριμένος σταθμός θα έχει παραδοθεί ώς τα τέλη του προσεχούς Νοεμβρίου. Εντός χρονοδιαγράμματος είναι τα έργα και στη γραμμή της Καλαμαριάς, η οποία έχει ούτως ή άλλως υπεσχημένο deadline παράδοσης έξι μήνες μετά την ολοκλήρωση της βασικής γραμμής.
Στο θέμα της λειτουργίας του μετρό, ωστόσο, υπάρχουν ακόμη πράγματα που πρέπει να γίνουν. Μετά από καθυστερήσεις, επελέγη τελικώς η ιταλογαλλική κοινοπραξία ATM-EGIS ως ο ανάδοχος που θα λειτουργήσει το μετρό για τα πρώτα 11 χρόνια. Στο πλαίσιο αυτό, ο ανάδοχος θα συστήσει εταιρεία ειδικού σκοπού με την επωνυμία THEMA, υπογράφοντας (πιθανότατα πριν από τα εγκαίνια της ΔΕΘ) σύμβαση με την «Ελληνικό Μετρό ΑΕ». Προηγουμένως, η σύμβαση θα πρέπει να εγκριθεί από το Ελεγκτικό Συνέδριο, όπου έχει ήδη αποσταλεί, και να περάσει από τον έλεγχο της αρμόδιας κοινοβουλευτικής επιτροπής. Αμέσως μετά θα ξεκινήσουν οι προσλήψεις προσωπικού, αλλά και μια σειρά από δοκιμαστικά δρομολόγια, για τα οποία θα απαιτηθεί χρόνος από έξι (στο αισιόδοξο) ώς έντεκα μήνες (στο απαισιόδοξο σενάριο), κάτι που τοποθετεί τη λειτουργία της βασικής γραμμής στο καλύτερο σενάριο κάποια στιγμή στο τέλος του πρώτου εξαμήνου του 2024.
Ακόμη μία σημαντική εκκρεμότητα είναι ο πολυτροπικός σταθμός μετεπιβίβασης στην περιο- χή της Νέας Ελβετίας, ο οποίος θα περιλαμβάνει τον τερματικό σταθμό «Νέα Ελβετία» της βασικής γραμμής τού μετρό, σταθμό μετεπιβίβασης για αστικά λεωφορεία, αλλά και σταθμό φόρτισης για τα ηλεκτρικά λεωφορεία. Θα υπάρχουν, επίσης, χώροι για ταξί, ενώ σχεδιάζεται και η κατασκευή χώρου στάθμευσης οχημάτων (park and ride) χωρητικότητας πεντακοσίων θέσεων, προσβάσιμου από τις οδούς Ψελλού και Καθηγητού Ευρυγένη.
Το μόνο που έχει γίνει, προς το παρόν, είναι η υπογραφή μιας προγραμματικής σύμβασης μεταξύ ΟΣΕΘ, δήμου Θεσσαλονίκης και περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Δεν έχουν ολοκληρωθεί καν οι μελέτες, ενώ παράλληλα εκκρεμούν η διάνοιξη της Μιχαήλ Ψελλού (από τον ανισόπεδο κόμβο Θεσσαλονίκης-Μουδανιών ώς την οδό Παπαναστασίου), η ολοκλήρωση των απαλλοτριώσεων στα περίπου 12 στρέμματα όπου σχεδιάζεται να κατασκευαστεί ο τερματικός σταθμός, αλλά και εργασίες διαμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου. Αυτές οι εκκρεμότητες σημαίνουν, πρακτικά, ότι το πιθανότερο σενάριο είναι ο συγκεκριμένος σταθμός να παραδοθεί σε δεύτερο χρόνο και όχι ταυτόχρονα με την έναρξη λειτουργίας της βασικής γραμμής.
06
Υποδομές
Η κατασκευή του Μουσείου Ολοκαυτώματος Ελλάδος
To σχέδιο
Το 1943, από τον Μάρτιο ώς τον Αύγουστο, περισσότεροι από 46.000 Εβραίοι εκτοπίστηκαν από τους ναζί και τους συνεργάτες τους από τη Θεσσαλονίκη και οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου το 96% αυτών εξοντώθηκε. Μια κοινότητα που είχε εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη πριν από τη χριστιανική εποχή αποδεκατίστηκε την περίοδο του Ολοκαυτώματος.
Το Μουσείο Ολοκαυτώματος της Ελλάδος σχεδιάστηκε ώστε να αναδείξει και να τιμήσει τη μνήμη όχι μόνο της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, αλλά και των 39 εβραϊκών κοινοτήτων που ήταν ενεργές στη χώρα μας πριν από τον πόλεμο. Παράλληλα, θα προβάλλει τον πολυδιάστατο πολιτισμό των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και την πολύπλευρη συμβολή τους στην ανάπτυξη της πόλης, όπως και την ίδια τη Θεσσαλονίκη ως πολυπολιτισμική μητρόπολη, που εξελίσσεται με καρτερικότητα και επιμονή.
Πρόκειται για ένα μουσείο παγκόσμιας εμβέλειας, στο έργο του οποίου η εκπαίδευση θα έχει πρωτεύοντα ρόλο. Αφού ολοκληρωθεί η κατασκευή του, το Μουσείο Ολοκαυτώματος Ελλάδος σχεδιάζεται να φιλοξενεί μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις και αρχεία που θα αναδεικνύουν τις αξίες της διατήρησης και της ενίσχυσης της ιστορικής μνήμης του Ολοκαυτώματος, της αποδοχής και του σεβασμού στη διαφορετικότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα, της ελευθερίας.
Η τοποθεσία του (κοντά στον Παλαιό Σιδηροδρομικό Σταθμό της Θεσσαλονίκης) είναι σημαντική, καθώς από εκεί εκτοπίστηκαν οι Έλληνες Εβραίοι στα στρατόπεδα θανάτου τού Άουσβιτς-Μπίρκεναου.
Το έργο αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό επίτευγμα σύμπραξης ιδιωτικού-δημόσιου τομέα και διεθνούς συνεργασίας. Εκτός από τη σημαντική υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), το έργο χρηματοδοτείται και από τις κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Γερμανίας, με τη συμβολή ιδιωτικών, προσωπικών δωρεών. Μια κοινοπραξία τριών αρχιτεκτονικών γραφείων – του ισραηλινού Efrat Kowalsky Architects, του γερμανικού Heide von Beckerath και του ελληνικού Μακρίδης και Συνεργάτες– είναι υπεύθυνη για τον σχεδιασμό του κτιρίου, η κατασκευή του οποίου θα πραγματοποιηθεί μέσω του νομικού προσώπου της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης. Ο μουσειολογικός σχεδιασμός εκπονείται από τη σύμπραξη του αμερικανικού γραφείου Gallagher & Associates και του Yitzchak Mais, διακεκριμένου μουσειολόγου και πρώην διευθυντή του μουσείου Yad Vashem, στο Ισραήλ.
Reality check
Στα τέλη του περασμένου Φεβρουαρίου εκδόθηκε η προέγκριση της οικοδομικής άδειας ανέγερσης του Μουσείου Ολοκαυτώματος Ελλάδος από τη διεύθυνση Δόμησης και Πολεοδομικών Εφαρμογών του δήμου Θεσσαλονίκης. Πλέον, μετά και την επίλυση όλων των τεχνικών και αδειοδοτικών ζητημάτων, ακολουθεί η ολοκλήρωση των οριστικών μελετών του έργου, ώστε εν συνεχεία να εκδοθεί η οικοδομική άδεια του μουσείου. Ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε η άδεια αυτή να εκδοθεί εντός του περασμένου Ιουνίου, ώστε να ανοίξει ο δρόμος για τη δημοπράτηση και την έναρξη κατασκευής ώς τα τέλη του 2023. Προφανώς, πιθανότατα λόγω και των δύο αλλεπάλληλων εκλογικών αναμετρήσεων, η άδεια δεν εκδόθηκε ακόμη, οι εκτιμήσεις συγκλίνουν, ωστόσο, ότι αυτό θα γίνει μέσα στις επόμενες εβδομάδες.
07
Αστικό περιβάλλον
Η ανάπλαση της Δυτικής Πύλης της Θεσσαλονίκης
To σχέδιο
Η πρόταση αφορά στην αναζωογόνηση της περιοχής γύρω από το λιμάνι (μια συνολική έκταση 120.000 τετρ.μ., με επιφάνεια δόμησης στα 400.000 τετρ.μ., που περιλαμβάνει 7 διατηρητέα κτίρια), σε αντιστοιχία με το υπάρχον πολεοδομικό σχέδιο. Στο πλαίσιο του σχετικού διαγωνισμού ArXellence 2, τον οποίο διοργάνωσε η εταιρεία Alumil, σε συνεργασία με τη Διεθνή Ένωση Αρχιτεκτόνων (UIA) και το Συμβούλιο Διεθνών Διαγωνισμών της UIA (ICC Council), υποβλήθηκαν 173 συμμετοχές από 90 χώρες. Κοινός τόπος τους; Όλες ανέδειξαν την ανάγκη ανέγερσης ψηλών κτιρίων, στο πλαίσιο ενός επιχειρηματικού κέντρου με κτίρια εμπορικής και οικιστικής χρήσης, βάσει των προδιαγραφών αντίστοιχων εγχειρημάτων σε πόλεις του εξωτερικού.
Reality check
Ήδη, η εταιρεία ανάπτυξης ακινήτων Dimand έχει εκκινήσει το έργο ανάπλασης του ακινήτου της τέως ζυθοποιίας ΦΙΞ. Πρόκειται για μια επένδυση της τάξης των 150 εκατ. ευρώ, που προβλέπει τη μεταμόρφωση του παλιού εργοστασίου σε έναν σύγχρονο πολυχώρο μεικτής χρήσης, με έμφαση στη φιλοξενία και την κατοικία.
Συγκεκριμένα, στη θέση του παλιού εργοστασίου πρόκειται να δημιουργηθούν νέοι χώροι, που θα ξεπερνούν τα 51.000 τετρ.μ. και θα φιλοξενούν συνδυασμό χρήσεων. Περίπου 36.000 τετρ.μ. θα δημιουργηθούν σε νέα κτίρια, ενώ 15.500 τετρ.μ. αφορούν στην αξιοποίηση διατηρητέων κτισμάτων. Από τα 36.000 τετρ.μ. εξετάζεται η αξιοποίηση περίπου 28.000 τετρ.μ. για τη δημιουργία 220-230 νέων διαμερισμάτων, ενώ στα υπόλοιπα 8.000 τετρ.μ. προβλέπεται η κατασκευή νέου ξενοδοχείου. Αντιστοίχως, στα 15.500 τετρ.μ. των διατηρητέων κτιρίων μελετάται η ανάπτυξη χρήσεων κατοικίας, εστίασης, ενός ξενοδοχείου και εμπορικών καταστημάτων (π.χ., για είδη πρώτης ανάγκης). Επίσης, αναμένεται να δημιουργηθεί και ένας χώρος μουσείου, ενδεχομένως και μια μικρή ζυθοποιία τύπου craft, ώστε να υπάρξει και η σύνδεση με την ιστορία του ακινήτου.
Η έναρξη των κατασκευαστικών εργασιών δρομολογείται εντός του τρέχοντος, δεύτερου εξαμήνου του έτους. Πιθανή θεωρείται και η προσθήκη κάποιων χρήσεων γραφείων, ωστόσο δεν αποτελεί προτεραιότητα, καθώς ακριβώς απέναντι από τις εγκαταστάσεις του ΦΙΞ η Dimand αναπτύσσει αυτήν την περίοδο, σε κοινοπραξία με την Prodea Investments ΑΕΕΑΠ, το συγκρότημα γραφείων Hub 26, επιφάνειας 15.600 τετρ.μ., που θα αποτελέσει το πρώτο βιοκλιματικό ακίνητο επαγγελματικής χρήσης στη Θεσσαλονίκη.
08
Υποδομές
Η Νέα Ανατολική Περιφερειακή Οδός (FlyOver)
To σχέδιο
Η Νέα Ανατολική Περιφερειακή Οδός Θεσσαλονίκης (FlyOver) αφορά στην κατασκευή μιας Υπερυψωμένης Ταχείας Λεωφόρου (ΥΤΛ), μήκους περίπου 13,5 χιλιομέτρων, εκ των οποίων τα 4 χλμ. σε συνεχή γέφυρα, με τέσσερις λωρίδες συν λωρίδα έκτακτης ανάγκης (ΛΕΑ) ανά κατεύθυνση. Περιλαμβάνονται επίσης εννέα ανισόπεδοι κόμβοι, οκτώ νέες γέφυρες και τρεις νέες σήραγγες. Με την κατασκευή της θα δημιουργηθεί ένας οδικός άξονας υψηλών προδιαγραφών, που θα επιτρέπει την ταχεία και ασφαλή παράκαμψη του αστικού ιστού, μειώνοντας τον όγκο των αυτοκινήτων που θα κυκλοφορούν στο κέντρο της πόλης.
Reality check
Στις αρχές Απριλίου ξεκίνησαν οι πρώτες πρόδρομες εργασίες σε χώρο απέναντι από τα νοσοκομεία «Παπαγεωργίου» και «424», οι οποίες αφορούν σε συμπληρωματικές γεωτεχνικές γεωτρήσεις, για να διαπιστωθεί η ποιότητα του εδάφους (όπως σημειώνουν μελετητές, το τμήμα από τα νοσοκομεία ώς τον κόμβο Νεάπολης θεωρείται ένα από αυτά που θα παρουσιάσουν τις μεγαλύτερες τεχνικές προκλήσεις). Αντίστοιχες γεωτρήσεις έχουν προγραμματιστεί και σε άλλα σημεία της διαδρομής όπου θα στηθούν τα βάθρα, τα στέγαστρα και θα διανοιχθούν οι σήραγγες. Παράλληλα, σε πλήρη εξέλιξη βρίσκονται διάφορες μελέτες σε επίπεδο εφαρμογής, ώστε να αποτυπωθεί το έργο με ακρίβεια και εν συνεχεία να ληφθούν αποφάσεις σε ό,τι έχει να κάνει με τα στάδια κατασκευής του.
Εκτιμάται ότι με την ολοκλήρωση των πρόδρομων γεωτεχνικών γεωτρήσεων, περί τον Οκτώβριο, θα ξεκινήσει η κύρια φάση των εργασιών, την οποία θα σηματοδοτήσει ο αποκλεισμός ορισμένων λωρίδων κυκλοφορίας (πιθανολογείται ότι κατ’ αρχήν θα αποκλειστούν πρώτα οι αριστερές λωρίδες, μία ανά κατεύθυνση, καθώς οι εργασίες θα ξεκινήσουν από τη διαχωριστική νησίδα. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, θα καταβληθεί κάθε προσπάθεια ώστε σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή να υπάρχουν ελεύθερες δύο λωρίδες ανά ρεύμα κυκλοφορίας).
Από την έναρξη των εργασιών, υπολογίζεται ότι θα απαιτηθούν τέσσερα χρόνια για την κατασκευή τού FlyOver, με πιθανότερη στιγμή παράδοσης στην κυκλοφορία –εκτός απροόπτου– κάποια στιγμή προς τα τέλη του 2027-αρχές 2028.
09
Αναπλάσεις
Η «ομηρία» της πλατείας Ελευθερίας
To σχέδιο
Η βιοκλιματική ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας, συνολικής έκτασης 10,7 στρεμμάτων, στοχεύει στην ανάδειξή της ως χώρου υπενθύμισης τριών σημαντικών στιγμών στην ιστορία της πόλης: της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης, της συντακτικής συνέλευσης των Νεοτούρκων, αλλά και –κατεξοχήν– της συγκέντρωσης στον συγκεκριμένο χώρο, τον Ιούλιο του 1942, όλων των αρρένων Εβραίων της Θεσσαλονίκης, ηλικίας από 18 ώς 45 ετών, οι οποίοι (αφού υπέστησαν προπηλακισμούς και εξευτελισμούς από τους ναζί) καταγράφηκαν και οδηγήθηκαν σε καταναγκαστικά έργα, πριν μεταφερθούν στα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης.
Reality check
Έχουν περάσει σχεδόν έντεκα χρόνια από την ανακοίνωση της απόφασης της τότε διοίκησης του δήμου Θεσσαλονίκης για μετατροπή της πλατείας Ελευθερίας από πάρκινγκ σε πάρκο μνήμης. Η σύμβαση για την ανάπλαση (στο πλαίσιο της μελέτης που επελέγη, χωρίς υπόγειο πάρκινγκ) υπογράφηκε τον Μάρτιο του 2019 και προέβλεπε ότι η νέα πλατεία θα παραδιδόταν σε 12 μήνες. Ωστόσο, λίγους μήνες αργότερα ο εργολάβος στον οποίο ανατέθηκε το έργο χρεοκόπησε και η νέα, πλέον, δημοτική αρχή του Κωνσταντίνου Ζέρβα επέλεξε να μη συνεχίσει το έργο με τον δεύτερο μειοδότη, επιθυμώντας να διερευνήσει μια ιδέα που είχε διατυπωθεί από τον κ. Ζέρβα το 2018 (παρότι ως ιδέα είχε απορριφθεί από την τεχνική υπηρεσία του δήμου Θεσσαλονίκης ήδη από το 2010): την κατασκευή υπόγειου πάρκινγκ κάτω από την πλατεία.
Η νέα διοίκηση Ζέρβα έλυσε τη σύμβαση με τον ανάδοχο (Απρίλιος 2020) και ενάμιση χρόνο αργότερα (Δεκέμβριος 2021) μετέτρεψε τον χώρο σε προσωρινό πάρκινγκ, με χρήση του συστήματος ελεγχόμενης στάθμευσης.
Στην εκπνοή του 2021, ο δήμος ανέθεσε σε τεχνικό σύμβουλο τη διερεύνηση της οικονομικής βιωσιμότητας και των τεχνικών χαρακτηριστικών κατασκευής ενός υπόγειου πάρκινγκ, με τρία ερωτήματα: Πρώτον, τη βιωσιμότητα ενός τέτοιου εγχειρήματος. Εδώ η μελέτη αποφάνθηκε (τον Μάιο του 2022) ότι ένα υπόγειο πάρκινγκ με δύο ή περισσότερα επίπεδα θα ήταν οικονομικά βιώσιμο, θα είχε δε (ανάλογα με μια σειρά από παραμέτρους) κόστος κατασκευής από 10 ώς σχεδόν 40 εκατ. ευρώ. Δεύτερον: τον τρόπο χρηματοδότησης. Σύμφωνα με το πόρισμα που παρέδωσε στον δήμο τον Δεκέμβριο του 2022 ο μελετητής, τα εναλλακτικά σενάρια είναι τρία: κατασκευή με δημόσιους πόρους ή σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα ή κατασκευή με μακροχρόνια παραχώρηση χρήσης. Σε τρίτο στάδιο, ο δήμος θα καλούταν να αποφασίσει με ποιον τρόπο χρηματοδότησης θα προτιμούσε να προχωρήσει, ώστε να συνταχθούν τα ανάλογα τεύχη δημοπράτησης (κάτι που δεν έγινε ώς τις 31.12.2022, όταν ολοκληρώθηκε η σχετική σύμβαση, ούτε έστω ώς το τέλος του πρώτου τριμήνου τού 2023, χρόνος στον οποίο υπήρχε δυνατότητα παράτασης της εγγυητικής επιστολής).
Ακολούθησε μια μακρά περίοδος τοπίου στην ομίχλη, με τον δήμαρχο Θεσσαλονίκης να κάνει μια σειρά από αμφίσημες δηλώσεις (χωρίς αναφορές σε υπόγειο πάρκινγκ) – ώς τη συνέντευξη που παραχώρησε στο Olafaq τον περασμένο Ιανουάριο: «Από μια μελέτη που παραγγείλαμε, θα έχουμε περίπου 800.000 αυτοκίνητα τον χρόνο και τα έσοδα θα είναι γύρω στο ενάμισι εκατομμύριο. Όλα αυτά, επαναλαμβάνω, παράλληλα με την κατασκευή του πάρκου μνήμης» δήλωνε. «Πείτε μου ποιος δήμαρχος πρέπει αυτά τα πράγματα να τα απεμπολήσει και να μη σκεφτεί τα πάντα σε μια ‘win-win’ επιλογή. Αν αυτό όμως προϋποθέτει δυσκολίες που δεν τις βλέπω σήμερα ή χρονοτριβές, εγώ είμαι αυτός που είπα πρώτος ‘να βρεθεί ένας ισοδύναμος χώρος παρκαρίσματος κάπου αλλού κι ας βρούμε άλλο τρόπο χρηματοδότησης».
Και, ασφαλώς, όλη αυτή η συζήτηση που χρονοτριβεί (με την εμβληματική πλατεία να έχει μετατραπεί ξανά σε μια υπαίθρια λαμαρινοσύναξη) παραβλέπει δύο σημαντικά δεδομένα, τα οποία εγκυμονούν τον κίνδυνο η πλατεία Ελευθερίας να μετατραπεί σε μια νέα πλατεία Διοικητηρίου: αφενός τη βεβαιότητα εύρεσης αρχαιολογικών καταλοίπων – από το συγκεκριμένο σημείο διερχόταν το θαλάσσιο τείχος της Θεσσαλονίκης∙ αφετέρου, τις τεχνικές δυσκολίες που συνεπάγεται για την κατασκευή ενός πολυώροφου, υπόγειου πάρκινγκ η άμεση γειτνίαση με τη θάλασσα, σε μια περιοχή που, ιστορικά, δημιουργήθηκε από προσχώσεις.
10
Αναπλάσεις
Η νέα εικόνα του ΟΛΘ
To σχέδιο
Το πρότζεκτ της αναβάθμισης του λιμανιού της πόλης απαιτεί κεφάλαια της τάξεως των 300 εκατ. ευρώ, αρκετά εκ των οποίων θα κατευθυνθούν όχι σε λιμενικές υποδομές, αλλά σε έργα real estate, τα οποία εκτιμάται ότι θα αποτελέσουν τον καταλύτη για συνολικές επενδύσεις στην περιοχή, λόγω της προνομιακής της τοποθεσίας (πολύ κοντά στο κέντρο της πόλης).
Στο πλαίσιο του σχεδιασμού, στις τρεις πρώτες προβλήτες του ΟΛΘ έχουν χωροθετηθεί χρήσεις γης που σχετίζονται με τον τουρισμό, την αναψυχή και τον πολιτισμό. Για παράδειγμα, το κτίριο του Παλαιού Τελωνείου (και νυν Επιβατικού Σταθμού), επιφάνειας 12.250 τετρ.μ., προβλέπεται να μετατραπεί σε ξενοδοχείο, με συμπληρωματικές χρήσεις καταστημάτων, εστιατορίων και γραφείων. Επίσης, το σχέδιο προβλέπει την αποκατάσταση των διατηρητέων κτισμάτων του συγκροτήματος των στάβλων, ώστε να επαναλειτουργήσουν ως χώροι πολιτισμού, αλλά και για τη φιλοξενία κέντρων έρευνας και καινοτομίας. Αντίστοιχα, στην 6η προβλήτα έχει χωροθετηθεί η κατασκευή νέου κτιρίου logistics, επιφάνειας 60.000 τετρ.μ.
Reality check
Παρότι και εδώ παρατηρείται σημαντική καθυστέρηση, η πρόσφατη έγκριση του επικαιροποιημένου master plan του ΟΛΘ από το δημοτικό συμβούλιο Θεσσαλονίκης εκτιμάται ότι θα μπορούσε να αποτελέσει την αφετηρία για την υλοποίηση νέων επενδύσεων.
11
Αστικό περιβάλλον
Το Μητροπολιτικό Πάρκο Παύλου Μελά
To σχέδιο
Το υπό διαμόρφωση Μητροπολιτικό Πάρκο Παύλου Μελά-ΜΠΠΜ (στους χώρους του φερώνυμου τέως στρατοπέδου) φιλοδοξεί να αποτελέσει μια τεράστια όαση πρασίνου [όπως χαρακτηριστικά έχει αναφέρει και ο αρχιτέκτονας της παρέμβασης (μαζί με τον Μπερνάρ Κουόμο), Πρόδρομος Νικηφορίδης, «η επιφάνεια του πάρκου ισούται με την επιφάνεια 2.500 πολυκατοικιών»] στην καρδιά της δυτικής Θεσσαλονίκης, σε έναν χώρο που δεν αντιμετωπίζει μόνο την έλλειψη πρασίνου, αλλά και πολλά ακόμη περιβαλλοντικά προβλήματα. Κι αν το ΜΠΠΜ δεν λύσει θαυματουργικά όλα αυτά τα ζητήματα, σίγουρα θα βελτιώσει σημαντικά την υφιστάμενη κατάσταση, δημιουργώντας έναν ουσιαστικό πόλο έλξης σε ένα σημείο που σήμερα είναι αφιλόξενο και πολεοδομικά μη ελκυστικό, συμβάλλοντας προς μια καλύτερη ποιότητα καθημερινότητας για τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής – και, γιατί όχι, αποφορτίζοντας εν μέρει και το κέντρο της Θεσσαλονίκης.
Οι παρεμβάσεις πραγματοποιούνται σε μια περιοχή συνολικής έκτασης 345.907,50 τετρ.μ., με φορέα υλοποίησης τον δήμο Παύλου Μελά και προϋ- πολογισμό 26,9 εκατ. ευρώ. Πέραν του πάρκου, στα κτίρια που θα αναστηλωθούν σχεδιάζεται να φιλοξενηθούν το δημαρχείο Παύλου Μελά, Μουσείο Εθνικής Αντίστασης, μουσείο για ευρήματα που ανακαλύφθηκαν κατά τα έργα κατασκευής του μετρό Θεσσαλονίκης, Στέγη Προσφυγικού Ελληνισμού, διάφοροι πολυλειτουργικοί χώροι, αλλά και ένα Εργαστήριο Αειφορίας και Περιβαλλοντικών Δράσεων.
Reality check
Ο διαγωνισμός για τη διαμόρφωση διακριτών, ελεύθερων χώρων στο Μητροπολιτικό Πάρκο Παύλου Μελά προκηρύχθηκε τον Απρίλιο του 2021 για έκταση του πάρκου συνολικής επιφάνειας 62.061 τετρ.μ., σε τρεις περιο- χές, που εντοπίζονται γεωγραφικά ως εξής: περιοχή 1, «Η Μνήμη» (επισημαίνεται και πλαισιώνεται από την εμφατική παρουσία των δύο ιστορικών κτιρίων στρατωνισμού Α2 και Α3 τού πρώην στρατοπέδου – επιφάνεια: 43.061 τετρ.μ.), περιοχή 2, «Το Θέαμα» (βόρειο τμήμα του πάρκου, δίπλα στο αλσύλλιο – επιφάνεια: 7.500 τετρ.μ.) και περιοχή 3, «Η Περιπέτεια» (νοτιοανατολικό άκρο του πάρκου, κοντά στην οδό Δαβάκη – επιφάνεια: 11.500 τετρ.μ.).
Στις 27 Σεπτεμβρίου 2021 υπεγράφη η σύμβαση για το «πράσινο» έργο «Περιβαλλοντική αναβάθμιση και απόδοση σε κοινή χρήση του Μητροπολιτικού Πάρκου Παύλου Μελά», που αφορά στην ανάπλαση του ελεύθερου χώρου. Οι εργασίες ξεκίνησαν στις 24 Νοεμβρίου 2021. Η δε σύμβαση για το έργο «Αποκατάσταση και επανάχρηση του κτιρίου στρατωνισμού Α2 εντός του Μητροπολιτικού Πάρκου (πρώην στρατοπέδου) Παύλου Μελά», που αφορά στον δεύτερο άξονα παρεμβάσεων για τη δημιουργία του ΜΠΠΜ, υπεγράφη στις 10 Ιανουαρίου 2023, με τις εργασίες να ξεκινούν από την ανάδοχο εταιρεία στις 15 Φεβρουαρίου 2023 (η υλοποίηση του συγκεκριμένου έργου θεωρείται κομβικής σημασίας, επειδή, ουσιαστικά, σηματοδοτεί την έναρξη αξιοποίησης των κτιρίων του τέως στρατοπέδου – και, μάλιστα, με μια διαδικασία επανάχρησης του Α2 που θα αποτελέσει πρότυπο για τη μελλοντική εφαρμογή στο υπόλοιπο κτιριακό απόθεμα με τις βέλτιστες επιχειρησιακές, αρχιτεκτονικές και διοικητικές πρακτικές).
Το αρχικό χρονοδιάγραμμα προέβλεπε την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης αξιοποίησης του χώρου στο τέλος του 2023, χρόνος που ίσως χρειαστεί να παραταθεί κατά μερικούς μήνες (σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, δεδομένης της κλίμακας του έργου, θεωρείται αποδεκτή απόκλιση). Πρόκειται, κατ’ αρχάς, για έργα πρασίνου (ξεκίνησαν πριν από περίπου 20 μήνες) με προϋπολογισμό που πλησιάζει τα 20 εκατ. ευρώ από ευρωπαϊκούς πόρους που διασφαλίστηκαν από την περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Διασφαλισμένη θεωρείται ακόμη από τον δήμο Παύλου Μελά η χρηματοδότηση των 7 εκατ. ευρώ για την πλήρη αποκατάσταση του κτιρίου Α2 (κτίριο στρατωνισμού), το οποίο είναι αυτό που βλέπει ο διερχόμενος από την οδό Λαγκαδά (πρόκειται για το μεγαλύτερο από τα κτίρια, συνολικής επιφάνειας περίπου 3.500 τετρ.μ.). Με την ολοκλήρωση των εργασιών, σε περίπου έναν χρόνο από σήμερα (Αύγουστος 2024), θα φιλοξενήσει το Μουσείο και τον Εκθεσιακό Χώρο Εθνικής Αντίστασης, ενώ θα χρησιμοποιείται και από τον οικείο δήμο για τη λειτουργία κάποιων υπηρεσιών του, ως νέο δημαρχείο, αλλά και ως χώρος συνεδριάσεων του δημοτικού συμβουλίου.
Η υπόθεση, ασφαλώς, δεν σταματά εδώ. Ήδη πριν από την ολοκλήρωση του ΜΠΠΜ θα χρειαστεί να βρεθούν οι πόροι, να στηθεί ο μηχανισμός και να γίνουν και οι προσλήψεις που χρειάζονται, ώστε το πάρκο να μην αποτελέσει «πυροτέχνημα», αλλά να μπορεί να συντηρείται, με στόχο να μη παρουσιά- σει παθογένειες όπως αυτές που παρατηρούνται στην αναπλασμένη Νέα Παραλία της Θεσσαλονίκης. Αυτό ωστόσο είναι, προς το παρόν, πρόβλημα της επόμενης μέρας…
12
Αναπλάσεις
Οι Στάβλοι Παπάφη
To σχέδιο
Σε έκταση 4.775 τετρ.μ, στον χώρο που κάποτε στέγαζε τα ιππήλατα κάρα του δήμου Θεσσαλονίκης (στο οικοδομικό τετράγωνο Παπάφη – Αλοννήσου – Μυκόνου – Άνδρου – Σιδηροκάστρου, κοντά στον σταθμό «Παπάφη» του μετρό) σχεδιάζεται να αναπτυχθεί ένα σύγχρονο κτιριακό συγκρότημα, που θα στεγάσει μεγάλο αριθμό κοινωνικών υπηρεσιών του δήμου Θεσσαλονίκης (στα σχέδια περιλαμβάνονται βρεφονηπιακός σταθμός δυναμικότητας 136 νηπίων και βρεφών, ξενώνας φιλοξενίας 30 κλινών, κέντρο ημερήσιας φροντίδας ηλικιωμένων, κοινοτικά ιατρεία, κλειστό δημοτικό γυμναστήριο και αίθουσες πολλαπλών χρήσεων, που θα φιλοξενούν δράσεις πολιτισμού και αθλητισμού). Παράλληλα, θα φιλοξενηθούν δημοτική βιβλιοθήκη, αναγνωστήριο και ειδικός χώρος όπου θα στεγαστεί το αρχείο της προσφυγικής Τούμπας ως χώρος διατήρησης της ιστορικής μνήμης. Το συγκρότημα (το οποίο σχεδιάστηκε από το αρχιτεκτονικό γραφείο Fiore Architects της Ειρήνης-Ελένης Μαρκαντωνάτου και του Αριστείδη Ντάλα βάσει των αρχών του βιοκλιματικού σχεδιασμού) θα συμπληρωθεί με υπαίθριους, κοινόχρηστους χώρους πρασίνου με προσβασιμότητα για όλους και παιδική χαρά, φυτεμένα δώματα, ενώ στο υπόγειο θα υπάρχει χώρος στάθμευσης 53 θέσεων.
Reality check
Την κατάρτιση των όρων διακήρυξης για την προκήρυξη ανοιχτού αρχιτεκτονικού διαγωνισμού προσχεδίων μελέτης με τίτλο «Δημιουργία χώρου εγκαταστάσεων κοινής ωφέλειας στο οικοδομικό τετράγωνο που περικλείεται από τις οδούς Αλοννήσου – Μυκόνου – Άνδρου – Σιδηροκάστρου (πρώην Στάβλοι Παπάφη)» είχε εγκρίνει σε τακτική συνεδρίασή του το δημοτικό συμβούλιο Θεσσαλονίκης (επί δημαρχίας Γιάννη Μπουτάρη) πριν από περίπου πέντε χρόνια (30.07.2018).
Το φθινόπωρο του 2019 (22.11.2019), σχεδόν τρεις μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του ως νέου δημάρχου Θεσσαλονίκης, ο Κωνσταντίνος Ζέρβας είχε ανακοινώσει (μετά από συνάντησή του με τον τότε υπουργό Εσωτερικών, Τάκη Θεοδωρικάκο) τη χρηματοδότηση της ανάπλασης των Στάβλων Παπάφη με 13 εκατ. ευρώ από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων. Όπως είχε δηλώσει τότε ο κ. Ζέρβας, «Ήταν κάτι το οποίο λαχταρούσε η Θεσσαλονίκη, το είχε στα πλάνα της η διοίκησή μας και, όταν το συζητήσαμε με τον υπουργό, το αγκάλιασε και με fast track, θα έλεγα, διαδικασίες το ενέταξε στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, ούτως ώστε να το ξεκινήσουμε άμεσα και μέσα σ’ αυτήν την τετραετία (σ.σ.: 2019-2023) να μπορέσει η περιοχή, που διψάει για ανάπλαση, που διψάει για ανάπτυξη, που διψάει για ενδιαφέρον από την Πολιτεία και από το δήμο, να έχει μια τελείως διαφορετική αίσθηση για το πώς αντιμετωπίζεται». Μάλιστα, σε συνέντευξή του στον τηλεοπτικό σταθμό Οpen την ίδια ημέρα, λίγο πριν από τη συνάντησή του με τον κ. Θεοδωρικάκο, ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης εκτιμούσε ότι οι εργασίες για την ανάπλαση του χώρου θα ξεκινούσαν από τη νέα χρονιά (σ.σ.: 2020) και ότι, σε κάθε περίπτωση, οι Στάβλοι Παπάφη μαζί με την ανάπλαση του γηπέδου του ΠΑΟΚ και την Υφανέτ είναι «τρία έργα που μπορούν να ξεκινήσουν μέσα στην τετραετία, αλλάζοντας την εικόνα μιας πάρα πολύ σημαντικής περιοχής της Θεσσαλονίκης, της Τούμπας» (μπορείτε να παρακολουθήσετε τη συνέντευξη εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=kFNHiUCtvK8).
Χρειάστηκε να περάσουν σχεδόν άλλα δύο χρόνια, ώσπου να υπογραφεί (στις 25.08.2021) από τον αρμόδιο αντιδήμαρχο Τεχνικών Έργων, Εφραίμ Κυριζίδη, η σύμβαση για την εκπόνηση των μελετών του έργου. Και άλλα δύο χρόνια ώσπου να προκηρυχθεί (στις 24.07.2023, μόλις δυόμισι μήνες πριν από τις αυτοδιοικητικές εκλογές τής 08.10.2023) ο διαγωνισμός για την υλοποίηση του έργου, μετά την ολοκλήρωση των σχετικών μελετών. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, ο χρόνος κατασκευής τού συγκροτήματος υπολογίζεται στα δύο χρόνια. Συνεπώς, αν ο διαγωνισμός μπορέσει να ολοκληρωθεί ώς τις αρχές του 2024 και αν δεν προκύψουν απρόβλεπτοι παράγοντες στη διάρκεια των εργασιών, οι Στάβλοι Παπάφη θα μπορούσαν να αποδοθούν στην κοινωνία της Θεσσαλονίκης στο καλύτερο σενάριο κάποια στιγμή στα μέσα του 2026-αρχές 2027.
13
Υποδομές
Παιδιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης – ΙΣΝ
To σχέδιο
Το Πανεπιστημιακό Παιδιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), σε σχέδια του διάσημου ιταλού αρχιτέκτονα Ρέντσο Πιάνο, θα είναι το πρώτο αποκλειστικά παιδιατρικό νοσοκομείο εκτός Αθήνας. Θα παρέχει δευτεροβάθμιες ιατρικές υπηρεσίες για την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης και τριτοβάθμια παιδιατρική περίθαλψη για όλη τη Βόρεια Ελλάδα, ενισχύοντας παράλληλα το δίκτυο υπηρεσιών υγείας για παιδιά και εφήβους σε ολόκληρη τη χώρα. Θα βρίσκεται στο Φίλυρο, προσφέροντας όλες τις βασικές κλινικές υπηρεσίες – από επείγοντα περιστατικά και πλήθος χειρουργικών ειδικοτήτων μέχρι τμήματα καρδιολογίας, αιμοκάθαρσης και ογκολογίας, καθώς και νεογνική και παιδιατρική εντατική φροντίδα.
Reality check
Το 2017 το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος ανακοίνωσε την πρόθεσή του να υποστηρίξει πλήρως μια σειρά από σημαντικά έργα για την ενίσχυση του τομέα της δημόσιας υγείας στην Ελλάδα. Στη συνέχεια (2018), η υπογραφή μνημονίου συνεργασίας μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας και του ΙΣΝ σηματοδότησε την έναρξη της Διεθνούς Πρωτοβουλίας για την Υγεία του Ιδρύματος. Σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό, το Πανεπιστημιακό Παιδιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης – ΙΣΝ προβλεπόταν να ολοκληρωθεί και να παραδοθεί στο δημόσιο σύστημα υγείας τον Δεκέμβριο του 2025.
Τα σχέδια κατασκευής του φάνηκε να ναυαγούν μετά από ανακοίνωση του ΙΣΝ στις αρχές Φεβρουαρίου της τρέχουσας χρονιάς, σύμφωνα με την οποία «ο διαγωνισμός για την κατασκευή του νέου Γενικού Νοσοκομείου Κομοτηνής – ΙΣΝ, του Πανεπιστημιακού Παιδιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης – ΙΣΝ και του νέου Γενικού Νοσοκομείου Σπάρτης – ΙΣΝ, υπό την διεθνή Πρωτοβουλία για την Υγεία, απέβη ουσιαστικά άκαρπος και, ως εκ τούτου, ακυρώνεται. Όλες οι προσφορές που υποβλήθηκαν την Πέμπτη 9 Φεβρουαρίου 2023 ήταν πολύ υψηλότερες του οικονομικού αντικειμένου της δωρεάς (σε κάποιες περιπτώσεις ώς και υπερδιπλάσιες), ακόμη και έχοντας λάβει υπόψη τις πρόσφατες διεθνείς εξελίξεις (πόλεμος, πληθωρισμός, διαταραχή της εφοδιαστικής αλυσίδας κτλ.). Η εξέλιξη αυτή, προς το παρόν, καθιστά την ολοκλήρωση των εν λόγω έργων για τα τρία νέα νοσοκομεία στο ποιοτικό επίπεδο που έχει οραματιστεί το ΙΣΝ και αξίζει στην Ελλάδα αδύνατη».
Το σκηνικό άλλαξε άρδην στις αρχές Αυγούστου, όταν το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος ανακοίνωσε τη διαδικασία επανεκκίνησης της κατασκευής των τριών νέων νοσοκομείων: «Μετά από πολύμηνη προσπάθεια, όλα τα εμπόδια παραμερίστηκαν[…] και το ΙΣΝ επανεκκινεί τη διαδικασία κατασκευής και των τριών νέων δημόσιων νοσοκομείων στη Θεσσαλονίκη, την Κομοτηνή και τη Σπάρτη[…]», αναφερόταν στην ανακοίνωση. «Με τη βοήθεια της εταιρίας Hill International, του Ρέντσο Πιάνο και της εταιρίας Renzo Piano Building Workshop, της Betaplan και με τη διαδικασία των απευθείας διαπραγματεύσεων, με τελικό ανάδοχο τον Όμιλο ΑΒΑΞ, έναν από τους μεγαλύτερους κατασκευαστικούς ομίλους στην Ελλάδα και την Κύπρο, υπογράφηκε σήμερα (σ.σ.: Παρασκευή 04.08.2023) η σύμβαση για την έναρξη της κατασκευής του Νέου Γενικού Νοσοκομείου Κομοτηνής – ΙΣΝ, του Νέου Πανεπιστημιακού Παιδιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης – ΙΣΝ και του Νέου Γενικού Νοσοκομείου Σπάρτης – ΙΣΝ. Η αύξηση του προϋπολογισμού για τα συγκεκριμένα έργα διαμορφώνει τη συνολική επένδυση του ΙΣΝ για τη Διεθνή Πρωτοβουλία για την Υγεία σε ποσό άνω του ενός δισ. δολαρίων, με τα τρία νέα νοσοκομεία, τα οποία θα παραδοθούν πλήρως εξοπλισμένα στο ελληνικό Δημόσιο, να αποτελούν περίπου το ήμισυ (500 εκατ. δολάρια) του συνολικού προϋπολογισμού», καταλήγει η ανακοίνωση.