Στην κεντρική φωτογραφία: Φωτορεαλιστική απεικόνιση της πρότασης «Bioclimatic Urban Lighthouse» της σύμπραξης WaAU TEAM (των γαλλικών αρχιτεκτονικών γραφείων We Are Architects και Urban Planners), που απέσπασε το τέταρτο βραβείο στον διαγωνισμό ArXellence 2.

Όλα ξεκίνησαν από το ArXellence 2…

Πριν από κάτι περισσότερο από τρία χρόνια, όλα τα μάτια στη Θεσσαλονίκη, αλλά και πολύ μακρύτερα από αυτήν (και μάλιστα εντός και εκτός συνόρων) στράφηκαν σε μία ώς τότε μάλλον παραγνωρισμένη περιοχή της πόλης, στο δυτικό της άκρο, γύρω από την περιοχή του διατηρητέου βιομηχανικού συγκροτήματος «Φιξ», αλλά και πολύ πέρα από αυτό. Μια περιοχή η οποία βρίσκεται σε άμεση γειτνίαση με τη νέα δυτική είσοδο της Θεσσαλονίκης, με όλες τις δυνατότητες και τις προοπτικές που αυτή η επαναχάραξη του χάρτη της πόλης συνεπάγεται.

Αφορμή για να στραφεί η διεθνής προσοχή στη Θεσσαλονίκη στάθηκε το οραματικό πρότζεκτ για την ανάπλαση του δυτικού παραλιακού μετώπου της πόλης, στο πλαίσιο του διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ArXellence 2, τον οποίο διοργάνωσε η βορειοελλαδική εταιρεία Alumil. Επρόκειτο για μια φιλόδοξη διαδικασία, η οποία αποτύπωσε γλαφυρά το (ομολογουμένως, εντυπωσιακό) διεθνές ενδιαφέρον για το μέλλον πόλεων όπως η Θεσσαλονίκη, επιχειρώντας –σε πλήρη ταύτιση με το Νέο Ευρωπαϊκό Μπαουχάους και την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία– να μετουσιωθεί σε ένα ολοκληρωμένο masterplan, που κάποια στιγμή θα μπορέσει να περάσει σταδιακά και με σταθερά βήματα από τον σχεδιασμό στην υλοποίησή του.

To πρωτοποριακό για τα ελληνικά και τα διεθνή δεδομένα εγχείρημα που διοργάνωσε η Alumil με τη «σφραγίδα» της Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) και με πλήρη εφαρμογή των διεθνών κανονισμών της UNESCO για τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς συγκέντρωσε 1.464 εγγραφές από 90 χώρες και 173 τελικές μελέτες. Μέσα από αυτήν τη διαδικασία, η Θεσσαλονίκη κατάφερε να αποθησαυρίσει έναν τεράστιο πλούτο προτάσεων και ιδεών που κατατέθηκαν από κορυφαία αρχιτεκτονικά σχήματα με διεθνή εμπειρία σε αντίστοιχα πρότζεκτ, διαθέσιμων προς εφαρμογή στον κατάλληλο χρόνο στο παρόν ή στο μέλλον της πόλης.

Στη διαδικασία δεν ανταποκρίθηκε απλώς (και μάλιστα μαζικά) η παγκόσμια αρχιτεκτονική κοινότητα. Ευρύτατη υπήρξε η ανταπόκριση και των πολιτών της Θεσσαλονίκης. Κάπως έτσι, στο πλαίσιο της ανοιχτής έκθεσης για τις αρχιτεκτονικές προτάσεις του ArXellence 2, που άνοιξε τις πύλες της για το κοινό της πόλης τον Σεπτέμβριο του 2021, οι πολίτες ψήφισαν τις προτάσεις που επιθυμούσαν να δουν υλοποιημένες, επισφραγίζοντας πρωτόγνωρες για τα ελληνικά δεδομένα διαδικασίες ενημέρωσης, διαβούλευσης και ενεργού συμμετοχής.

Κάπως έτσι (και στον απόηχο αυτής της σημαντικής πρωτοβουλίας), κάτι κινείται ήδη στα δυτικά. Εδώ και μερικούς μήνες, το συγκρότημα του «Φιξ» έχει πάρει τον δρόμο της ανάπλασης, με τις πρόδρομες εργασίες να έχουν ξεκινήσει εδώ και λίγο καιρό και με τα κυρίως έργα να ξεκινούν ώς το τέλος του τρέχοντος έτους.

Πολλά τα νεότερα από το δυτικό μέτωπο

Αν νομίζατε ωστόσο ότι οι εξελίξεις γύρω από το «Φιξ» ήταν ό,τι είχαμε να δούμε στα δυτικά της πόλης, θα κάνατε λάθος.

Η νεότερη εξέλιξη αφορά στην επίσημη δημιουργία μιας θεσμικής «task force» με αντικείμενο την προώθηση και υλοποίηση των αποτελεσμάτων του διαγωνισμού ArXellence 2 στο συνολικό δυτικό παράλιο μέτωπο της Θεσσαλονίκης. Μάλιστα, για τον σκοπό αυτό εκδόθηκε και σχετική απόφαση από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΑΔΑ: 66Κ54653Π8-35Π, ΑΠ: ΥΠΕΝ/ΓΓΧΣΑΠ 127227/116 05.12.2023) για τη «Σύσταση και συγκρότηση μη αμειβόμενης ομάδας εργασίας για την προώθηση και υλοποίηση του ArXellence 2 στο δυτικό παράλιο μέτωπο της Θεσσαλονίκης». Την ομάδα, η οποία θα πρέπει να ολοκληρώσει την αποστολή της εντός έξι μηνών, αποτελούν ο διευθυντής Καινοτομίας της Alumil (και εμπνευστής του θεσμού ArXellence), Νίκος Σαλπιγγίδης, εκπρόσωποι της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και του δήμου Θεσσαλονίκης (όπως αυτοί ορίστηκαν από τις αυτοδιοικητικές αρχές που προέκυψαν από τις πρόσφατες δημοτικές και περιφερειακές εκλογές), νομικοί, τεχνικοί, οικονομολόγοι και ειδικοί σε θέματα πολεοδομίας, χωροταξίας, αρχιτεκτονικής και αξιοποίησης ακίνητης περιουσίας.

Σύμφωνα με την υπουργική απόφαση, η ομάδα εργασίας που συγκροτήθηκε έχει ως έργο της:

1. Τον προγραμματισμό και τον συντονισμό των απαραίτητων δράσεων και συνεργασιών για την προώθηση και υλοποίηση του ArXellence 2 στο δυτικό παράλιο μέτωπο της Θεσσαλονίκης, ως case study με ευρύτερη εφαρμογή.
2. Την παρακολούθηση και την επιτάχυνση της εκπόνησης και έγκρισης του ειδικού πολεοδομικού σχεδίου για την υλοποίηση των αποτελεσμάτων του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών ArXellence 2.

Υπενθυμίζεται ότι, πριν από περίπου έναν χρόνο (και στο πλαίσιο των προσπαθειών για την προώθηση του πρότζεκτ), ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Alumil, Γιώργος Μυλωνάς, παρουσίασε το πρότζεκτ ArXellence 2 στον πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη, σε μέλη της κυβέρνησης και σε θεσμικούς παράγοντες της αυτοδιοίκησης που είχαν παραστεί στη σύσκεψη. Προς την ίδια κατεύθυνση, ο κ. Μυλωνάς κατέθεσε την πρότασή του για την αξιοποίηση 120 στρεμμάτων στη δυτική είσοδο της πόλης, με τη δημιουργία ενός επιχειρηματικού κέντρου που, ταυτόχρονα, θα έχει εμπορικές, οικιστικές και εκπαιδευτικές χρήσεις.

Ήδη με την έναρξη του ArXellence 2, το 2020, η Alumil είχε καταθέσει επίσημη πρόταση προς την περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας για την ενσωμάτωση της περιοχής παρέμβασης του διαγωνισμού (μιας έκτασης 120 στρεμμάτων, που επιλέχθηκε από αρχιτέκτονες του δήμου Θεσσαλονίκης) στους στόχους του ειδικού πολεοδομικού σχεδίου. Η συγκεκριμένη πρόταση αποτέλεσε προϊόν διεπιστημονικού διαλόγου και διαβούλευσης που διοργάνωσε η εταιρεία, με τη συμμετοχή διακεκριμένων εκπροσώπων της αρχιτεκτονικής κοινότητας και θεσμικών φορέων της πόλης. Παράλληλα, η Alumil συνεργάζεται με ακαδημαϊκούς φορείς, όπως το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και το Πολυτεχνείο Κρήτης, υποστηρίζοντας το επιστημονικό ερευνητικό έργο που αναπτύσσουν αξιοποιώντας τα αποτελέσματα του ArXellence 2, ως υπόδειγμα αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού σχεδιασμού για τις πόλεις του μέλλοντος. «Άλλωστε», όπως σημειώνουν χαρακτηριστικά στελέχη της Alumil, «ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ArXellence 2 ενδυναμώνει το όραμα για αειφόρο αστικό σχεδιασμό, ισορροπία μεταξύ χτισμένων και άχτιστων επιφανειών και οικοδόμηση μιας γέφυρας μεταξύ του κόσμου της επιστήμης, της τεχνολογίας και του πολιτισμού».

Το πριν και το μετά του ArXellence 2

Ο διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ArXellence 2 ήταν το δεύτερο βήμα σε μια πρωτοβουλία που αναπτύσσει η βορειοελλαδική εταιρεία – και σίγουρα όχι το τελευταίο.

Εκκινώντας τον θεσμό ArXellence, το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, σε συνεργασία με την Alumil, προκήρυξαν τον Ιανουάριο του 2018 τον πρώτο διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, με ζητούμενο τον σχεδιασμό δημοτικής βρεφονηπιακής μονάδας και αίθουσας πολλαπλών χρήσεων με αρχές αειφόρου σχεδιασμού και βέλτιστη εφαρμογή και ανάδειξη των προϊόντων της Alumil. Ο διαγωνισμός είχε μεγάλη απήχηση, προσελκύοντας συνολικά 136 εγγραφές, από τις οποίες κατατέθηκαν τελικώς 50 έγκυρες μελέτες. Τις συμμετοχές έκρινε πενταμελής κριτική επιτροπή, η οποία αξιολόγησε τη συνολική αρχιτεκτονική ποιότητα, τη λειτουργικότητα και την κοινωνική διάσταση των προτάσεων, όπως επίσης και την ένταξη αρχών αειφόρου σχεδιασμού με την ενσωμάτωση τεχνολογιών αιχμής. Με βάση τα αποτελέσματα του διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, επιλέχθηκε η κατασκευή του έργου στον δήμο Διονύσου, στον Άγιο Στέφανο Αττικής. Το υπό κατασκευή κτήριο αποτελείται από δύο διακριτά τμήματα, την ισόγεια μονάδα απασχόλησης βρεφών και νηπίων και την αίθουσα συγκεντρώσεων στον πρώτο όροφο. Το έργο, που υιοθετήθηκε και προωθήθηκε από δύο διαδοχικές δημοτικές αρχές (ακολουθώντας, ωστόσο, τους ρυθμούς ωρίμανσης και εγκρίσεων του ελληνικού Δημοσίου…), περνά πλέον στη φάση της υλοποίησής του.

Προ των πυλών το ArXellence 3

Ο θεσμός των ArXellence συνεχίζεται με τον νέο διεθνή αρχιτεκτονικό και διεπιστημονικό διαγωνισμό ArXellence 3, που εκκινεί άμεσα. Ο νέος διαγωνισμός αποσκοπεί στην επιλογή ιδεών για ολιστική προσέγγιση του σχεδιασμού, με ζητούμενο τη δημιουργία ενός ζωντανού εργαστηρίου ανάπτυξης στρατηγικών βιοποικιλότητας και καινοτόμων προσεγγίσεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Προς την κατεύθυνση αυτή, εναρμονίζεται με τις αρχές και τις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, της Βιώσιμης Γαλάζιας Οικονομίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), της Στρατηγικής της ΕΕ για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030 και τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης, ακολουθώντας λύσεις της φύσης (nature based solutions) που αξιοποιούν τη δύναμή της για την ενίσχυση των φυσικών οικοσυστημάτων, της βιοποικιλότητας και της ανθρώπινης ευημερίας και την αντιμετώπιση σημαντικών κοινωνικών ζητημάτων, συμπεριλαμβανομένης της κλιματικής αλλαγής.

Τελικά, τι πρέπει να γίνει στη Θεσσαλονίκη;

Η Θεσσαλονίκη έχει σήμερα τη δυνατότητα να εισέλθει σε μια νέα εποχή εξωστρέφειας και ανάπτυξης, διαδραματίζοντας πρωταγωνιστικό ρόλο στην περιοχή των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Βασικοί παράγοντες που επιτρέπουν αυτήν την αισιοδοξία είναι αφενός η εγγύτητα της πόλης προς τη θάλασσα, αφετέρου ο ρόλος του λιμανιού της.

Η επίτευξη αυτού του στόχου έχει συγκεκριμένες προϋποθέσεις, σύμφωνα τουλάχιστον με τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τις μελέτες που κατατέθηκαν στο πλαίσιο του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών ArXellence 2 της Alumil – μεταξύ αυτών:

Η ανέγερση ψηλών κτηρίων, που θα απελευθερώσει πολύτιμη έκταση και θα την αποδώσει στο κοινό με τη μορφή βιώσιμων χώρων πρασίνου και δραστηριοτήτων.

Ο εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας σε αναλογία με τα διεθνή πρότυπα, ώστε κτήρια της βιομηχανικής μας κληρονομιάς να αποτελέσουν φορείς ιστορικής μνήμης και να είναι χρήσιμα και λειτουργικά. Κάτι τέτοιο απαιτεί ιεράρχηση και αιτιολόγηση της ανάγκης ανάδειξης και προστασίας του εκάστοτε κτηρίου, ενώ ενίοτε χρειάζεται να προβλεφθεί και η απαραίτητη ζώνη προστασίας γύρω από αυτό.

Η διαχείριση του ιδιοκτησιακού προβλήματος στην περιοχή του δυτικού παράλιου μετώπου, ένα ζήτημα που μπορεί να επιλυθεί στη βάση της συμμετοχής των ιδιοκτητών κατά το δικαίωμα της ιδιοκτησίας τους, για το οποίο επίσης έχουν αναληφθεί πρωτοβουλίες και έχει συσταθεί ειδική επιτροπή για την αποτελεσματική και αποδοτική αντιμετώπισή του.

Δείτε περισσότερο περιεχόμενο online:

Η κριτική επιτροπή του διαγωνισμού ArXellence 2 απένειμε βραβεία σε έξι μελέτες: 1ο βραβείο: «The Lodge» (ALE Studio/Ισπανία) —- 2ο βραβείο: «The Green Ηub» (Angeliki Tzifa, Sophia Nikolaidou/ΗΠΑ) —- 3ο βραβείο: «Thessaloniki Green Pier» (Mogan Architecture/Ολλανδία) —- 4ο βραβείο: «Bioclimatic Urban Lighthouse» (Alberto Mizrahi, Guillermo Lesch, Osvaldo Alvarez Rojas, Valeria Franck, Federico Menichetti, Leticia Alfaro, Philippa Jane Page/Γαλλία) —- 5ο βραβείο: «De-fragmenting the Productive City» (Maria Chrysoula Akrivou, Antonis Athanasiou/Ολλανδία) —- 6ο βραβείο: «A view of the bay – A glance at the future» (Bura Urbanism/Ολλανδία).

Απένειμε, επίσης, τέσσερις επαίνους: «The Gates of Thessalonica» (ADA – Agency Design&Architecture/Βουλγαρία), «Ships Forest» (hOP/ar/Γαλλία), «Thessaloniki Wave (T-WAVE)» (F&M Ingegneria Spa/Ιταλία) και «City’s New Pulse» (Studio C+C, Studio 4215/Αγγλία).

Μπορείτε να διαβάσετε τις συνεντεύξεις των αρχιτεκτόνων που διακρίθηκαν στον σύνδεσμο που ακολουθεί: https://www.alumil.com/arxellence/awarded-proposals