Περισσότερα από 1 στα 2 κτίρια σε δήμους του πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης έχουν βανδαλιστεί. Συγκεκριμένα, το ποσοστό βανδαλισμού στον Εύοσμο ξεπερνά το 56%, στην Καλαμαριά αγγίζει το 52% και στο κέντρο της Θεσσαλονίκης φτάνει σχεδόν στο 47%. Οι δημόσιοι χώροι και η δημόσια περιουσία βρίσκονται περισσότερο στο στόχαστρο των ατόμων που προβαίνουν σε βανδαλισμούς –δημόσια κτίρια, μνημεία, πινακίδες και σηματοδότες, κάδοι σκουπιδιών, ελεύθεροι χώροι–, ενώ, σε ό,τι αφορά πολυκατοικίες και μονοκατοικίες, πιο «ευπαθή» σε βανδαλισμούς είναι κτίρια κάποιας παλαιότητας.
Οι επαγγελματικοί χώροι δεν ξεφεύγουν από τη γενική εικόνα, το φαινόμενο εκεί ωστόσο είναι πιο περιορισμένο, κάτι που σχετίζεται και με τα μέτρα ασφαλείας που αρκετές επιχειρήσεις λαμβάνουν. Μηνύματα με σπρέι και γκράφιτι είναι το σύνηθες μέσο βανδαλισμού, ενώ η πλειοψηφία των μηνυμάτων είναι οπαδικού περιεχομένου – είναι χαρακτηριστικό ότι το ποσοστό βανδαλισμού σε δρόμο του Ευόσμου, κοντά σε σύνδεσμο οπαδών ομάδας, μετρήθηκε στο 95%!
Στοιχείο υποβάθμισης της ποιότητας ζωής στις πόλεις
Ερευνητές-φοιτητές του Τμήματος Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος περπάτησαν σε κεντρικές και περιφερειακές οδούς (επιλεγμένες με κριτήριο αντιπροσωπευτικότητας του δείγματος) της κεντρικής, ανατολικής και δυτικής Θεσσαλονίκης, αλλά και της Λάρισας, του Ρεθύμνου και της Κομοτηνής. Κατέγραψαν και φωτογράφησαν βανδαλισμούς σε συνολικό μήκος πέντε χιλιομέτρων στην κάθε περιοχή.
«Ερέθισμα για την έρευνα υπήρξε η προσωπική παρατήρηση. Όποιος ταξιδεύει στις ελληνικές πόλεις, στα πιο μεγάλα αστικά κέντρα, αλλά και στην περιφέρεια, καθώς και σε πόλεις του εξωτερικού παρατηρεί τις διαφορές. Οι βανδαλισμοί είναι ένα στοιχείο που υποβαθμίζει την ποιότητα της εικόνας μιας πόλης, την καθημερινότητα όπως τη βιώνουν οι κάτοικοί της ή όπως την αντιλαμβάνονται οι επισκέπτες της. Κρίναμε ότι θα ήταν χρήσιμο να μελετηθεί αυτό – σε τι βαθμό έχει επικρατήσει. Να καταγράψουμε αυτήν την εικόνα, λαμβάνοντας υπόψη και μια διάχυτη αίσθηση ότι το φαινόμενο έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια. Η έρευνα ξεκίνησε στο πλαίσιο πτυχιακών εργασιών: δόθηκε σε φοιτητές –στο πλαίσιο εκπόνησης της πτυχιακής τους εργασίας– η ανάθεση να καταγράψουν την κατάσταση σε δρόμους συνολικού μήκους πέντε χιλιομέτρων σε κάθε επιλεγμένη περιοχή», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο υπεύθυνος της έρευνας, δρ. Χρήστος Άνδρας. Όπως πρόσθεσε, «το φαινόμενο του βανδαλισμού δημόσιου χώρου αποτελεί βασικό κριτήριο της ποιότητας ζωής σε ένα σύγχρονο, αστικό περιβάλλον, ενώ, επιπλέον, είναι ένδειξη που μας αποκαλύπτει την ποιότητα της διοίκησης, την κουλτούρα και τη νοοτροπία των μελών της κοινότητας, το επίπεδο ασφάλειας και αστυνόμευσης – ίσως αποτελεί έναν πρώιμο δείκτη χαμηλής εγκληματικότητας».
«Επιλέξαμε κεντρικές, αλλά και παράπλευρες οδούς. Σε πρώτη φάση, το ζητούμενο είναι να υπάρχει ποικιλία στα στοιχεία, για να γίνει η σύγκριση. Μέχρι το τέλος του έτους θα έχουν ολοκληρωθεί αντίστοιχες έρευνες σε Αθήνα, Πρέβεζα, Κέρκυρα, Βέροια και Σέρρες. Θέλουμε σε πρώτη φάση να καλύψουμε τον ελληνικό χώρο, αν και, παράλληλα, φοιτητές έχουν ξεκινήσει αντίστοιχες έρευνες στο εξωτερικό – π.χ., στο Σικάγο. Θα επεκταθούμε σίγουρα σε πόλεις των Βαλκανίων που είναι σχετικά εύκολα προσβάσιμες. Μέχρι το τέλος της άλλης χρονιάς, στόχος είναι να έχουμε συγκρίσιμα στοιχεία από 20-25 πόλεις», εξήγησε ο κ. Άνδρας.
Επισήμανε, δε, ότι απώτερος στόχος είναι να δημιουργηθεί μια αξιόπιστη, κοινή βάση δεδομένων – για τον λόγο αυτόν επιδιώκονται συνέργειες και συνεργασίες και με άλλα πανεπιστήμια. Σε ό,τι αφορά τον πυρήνα του προβλήματος, παρατήρησε ότι υπάρχει άμεση συσχέτιση της έντασης του φαινομένου με την πυκνότητα του αστικού κέντρου, καθώς και με τον οπαδισμό.
Τα αποτελέσματα της έρευνας
Οι ερευνητές-φοιτητές ξεκίνησαν περπατώντας κάθε οδό. Μπροστά σε κάθε νούμερο-διεύθυνση κατέγραφαν πέντε πεδία-πληροφορίες, με βάση την ακόλουθη, κοινή κωδικοποίηση:
- Την ακριβή διεύθυνση της καταγραφής.
- Το είδος του ακινήτου (πολυκατοικία, μονοκατοικία, επαγγελματικός χώρος-μαγαζί, δημόσιο κτίριο, μνημείο, ελεύθερος χώρος, δημόσια πινακίδα κυκλοφορίας-σηματοδότηση δρόμου, περίπτερο, κάδοι σκουπιδιών).
- Τον τύπο της παρέμβασης-βανδαλισμού: γκράφιτι, σπρέι μήνυμα, διαφήμιση ακινήτου, άλλη διαφήμιση, σκουπίδια.
- Τον τύπο του μηνύματος: καθαρό, οπαδικό, πολιτικό, προσωπικό, διαφήμιση, χωρίς νόημα.
- Την κλίμακα του βανδαλισμού (αν υπήρχε) με ένα νούμερο από το 1 (ελάχιστη) ώς το 5 (μέγιστη), με βάση την εκτίμηση του ερευνητή από το μέγεθος όσων έβλεπε.
Το τελικό αποτέλεσμα της καταγραφής ήταν ένας πίνακας Excel πλήρως συμπληρωμένος στα 5 πεδία. Στη συνέχεια, με τη χρήση απλών συναρτήσεων του Εxcel (count, countif, sum), προέκυψαν τα συνολικά ποσοτικά αποτελέσματα, αλλά και επιμέρους σε κάθε κατηγορία.
Τα βασικά ποσοτικά αποτελέσματα
Μέχρι σήμερα, έχουν συγκεντρωθεί και επεξεργαστεί στοιχεία από επτά περιοχές στο διάστημα του πρώτου εξαμήνου του 2023. Συγκεκριμένα:
- Στην Κομοτηνή (Ιανουάριος 2023), σε πλήθος 708 κτιρίων βανδαλισμένα καταγράφηκαν τα 63, αριθμός που αντιστοιχεί σε ποσοστό βανδαλισμού 8,90%.
- Στο Ρέθυμνο (Φεβρουάριος 2023), σε πλήθος 514 κτιρίων βανδαλισμένα καταγράφηκαν τα 79, αριθμός που αντιστοιχεί σε ποσοστό βανδαλισμού 15,37%.
- Στη Λάρισα (Απρίλιος 2023), σε πλήθος 962 κτιρίων βανδαλισμένα καταγράφηκαν τα 329, αριθμός που αντιστοιχεί σε ποσοστό βανδαλισμού 34,2%.
- Στο κέντρο της Θεσσαλονίκης (Φεβρουάριος 2023), σε πλήθος 437 κτιρίων βανδαλισμένα καταγράφηκαν τα 204, αριθμός που αντιστοιχεί σε ποσοστό βανδαλισμού 46,68%.
- Στους Αμπελόκηπους Θεσσαλονίκης (Φεβρουάριος 2023), σε πλήθος 654 κτιρίων βανδαλισμένα καταγράφηκαν τα 178, αριθμός που αντιστοιχεί σε ποσοστό βανδαλισμού 27,22%.
- Στον Εύοσμο Θεσσαλονίκης (Μάιος 2023), σε πλήθος 473 κτιρίων βανδαλισμένα καταγράφηκαν τα 265, αριθμός που αντιστοιχεί σε ποσοστό βανδαλισμού 56,03%.
- Στην Καλαμαριά Θεσσαλονίκης (Ιούνιος 2023), σε πλήθος 433 κτιρίων βανδαλισμένα καταγράφηκαν τα 222, αριθμός που αντιστοιχεί σε ποσοστό βανδαλισμού 51,67%.
Συνολικά, παρατηρείται πολύ έντονο το φαινόμενο, καθώς υπάρχουν περιοχές όπου πάνω από τα μισά κτίρια έχουν υποστεί κάποιου είδους βανδαλισμό.
Οι «ευπαθείς» στόχοι βανδαλισμών
Σε ό,τι αφορά τα ποιοτικά στοιχεία, καταγράφηκε ότι στα κτίρια που είναι πιο πρόσφατα χτισμένα δεν υπάρχει μεγάλος βαθμός βανδαλισμού, ενώ, αντίθετα, στα παλαιότερα κτίρια το φαινόμενο υφίσταται πιο έντονο. Επιπλέον, ανάμεσα στα παλαιότερα κτίρια, αυτά που είναι καλύτερα συντηρημένα έχουν μικρότερο βαθμό βανδαλισμών.
Οι περισσότεροι βανδαλισμοί αφορούν σε δημόσιους χώρους και λιγότερο σε ιδιωτικούς, κάτι που μπορεί να αποδοθεί στους εξής παράγοντες:
- Οι δημόσιοι χώροι είναι συνήθως πιο εύκολα προσβάσιμοι, χωρίς επιτήρηση και προσφέρουν την αίσθηση της ανωνυμίας και της «ελεύθερης» παρέμβασης.
- Οι δημόσιοι χώροι φιλοξενούν συχνά ορόσημα, όπως αγάλματα, μνημεία ή κτίρια με ιστορική ή πολιτιστική σημασία, κάτι που αποτελεί πόλο έλξης για αντισυστημικές δράσεις.
- Το μικρότερο ποσοστό βανδαλισμού εμφανίζεται στους επαγγελματικούς χώρους, κυρίως επειδή συχνά διαθέτουν μέτρα ασφαλείας και κάμερες καταγραφής, διαρκή παρουσία του προσωπικού και, στο ενδεχόμενο βανδαλισμού, υπάρχει γρήγορη αποκατάσταση λόγω ιδίου οφέλους.
Γενικώς, ο πιο συνήθης τύπος παρέμβασης είναι με σπρέι και ακολουθεί το γκράφιτι. Οι διαφημίσεις αποτελούν πάρα πολύ μικρό ποσοστό, κάτι που συμβαίνει μάλλον επειδή το σπρέι είναι μια εύκολη και γρήγορη παρέμβαση που δεν απαιτεί ιδιαίτερες δεξιότητες ή εξοπλισμό και μειώνει τις πιθανότητες έκθεσης του ατόμου, το οποίο προβαίνει στον βανδαλισμό.
Τα σπρέι και τα γκράφιτι αρκετές φορές χρησιμοποιούνται ως μέσο επικοινωνίας και μορφή τέχνης, με την αναγραφή κειμένων, συνθημάτων ή ζωγραφικών παραστάσεων στους τοίχους. Συνήθως είναι δύσκολη η κατανόηση και η αποκωδικοποίησή τους από τον μέσο πολίτη, χωρίς να λείπουν και οι περιπτώσεις όπου παρατηρούνται πολύ όμορφες προσπάθειες, εμπνευσμένες από τον χώρο της τέχνης.
Ο βανδαλισμός ως στοιχείο οπαδικής κουλτούρας
Η πλειονότητα των μηνυμάτων είναι οπαδικού ή απροσδιόριστου περιεχομένου. Μάλιστα, παρατηρήθηκε σημαντική συσχέτιση της έντασης του φαινομένου με την ύπαρξη συνδέσμων φιλάθλων ομάδων σε παρακείμενους δρόμους.
Πιο συγκεκριμένα, στον Εύοσμο, σε δρόμο όπου υπάρχει σύνδεσμος οπαδών, μετρήθηκε ποσοστό βανδαλισμού 95%, ενώ στους τριγύρω δρόμους τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 18%, 38% και 74%! Οι φανατικοί οπαδοί των ομάδων εκφράζουν συχνά την πίστη, την αφοσίωση και την περηφάνια τους μέσα από πράξεις βανδαλισμού. Αφήνουν το αποτύπωμα και την παρουσία τους κυριολεκτικά παντού (σε τοίχους, πινακίδες και κάδους) ως μήνυμα κυριαρχίας σε κάθε περιοχή. Ο βανδαλισμός του δημόσιου χώρου αποτελεί μέρος της οπαδικής κουλτούρας και συμπεριφοράς – ίσως ένα πρώιμο στάδιο έλλειψης σεβασμού και επιθετικότητας, που σε επόμενη φάση μπορεί να οδηγήσει σε πολλαπλά περιστατικά, ακόμη και σε ραντεβού θανάτου, στο πλαίσιο ακραίων πράξεων βίας.
Τα μηνύματα απροσδιόριστου περιεχομένου είναι σκόπιμα δυσανάγνωστα, με στόχο να προκαλέσουν απλά αντίδραση. Για παράδειγμα, μπορεί να χρησιμοποιούν ορθογραφικά λάθη και τυχαίους χαρακτήρες για να δημιουργήσουν αναστάτωση και να τραβήξουν την προσοχή. Άλλοτε πάλι ενδέχεται να μην υπάρχει κάποιο νόημα, επειδή, απλώς, ο πρωταγωνιστής απαξιοί ή βαριέται ή δεν έχει κάτι να πει και το νόημα της πράξης βρίσκεται απλά και μόνο στην πράξη του βανδαλισμού (αντίδραση) και όχι στο μήνυμα.
Σημαντικό τμήμα αφορά σε μηνύματα πολιτικού περιεχομένου, κυρίως από τον αντιεξουσιαστικό χώρο. Πολύ λίγα είναι τα διαφημιστικά και κυρίως σε προεκλογικές περιόδους.
Ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του περιεχομένου των μηνυμάτων βανδαλισμού είναι το επίπεδο της προσβλητικότητάς τους, που κυμαίνεται από ήπιο ώς άκρως προσβλητικό. Παρατηρούνται μηνύματα που περιέχουν υποτιμητικούς όρους, φυλετικές συκοφαντίες, σεξιστικά σχόλια ή οποιαδήποτε μορφή παρενόχλησης. Πρόκειται για μια εμφανή εκδήλωση βίας και επιθετικότητας, η οποία μπορεί ίσως να μετρηθεί με τη συγκεκριμένη μέθοδο σε μεγαλύτερη κλίμακα.
