Στην κεντρική εικόνα: φωτορεαλιστική απεικόνιση της κύριας όψης της προτεινόμενης, «νέας» Παλιάς Λαχαναγοράς, με την κεντρική είσοδο επί της οδού Αγίου Δημητρίου.
Ενα τοπόσημο αναγεννάται
Την επανάχρηση της Παλιάς Λαχαναγοράς της Θεσσαλονίκης και τον ανασχεδιασμό των ελεύθερων χώρων που βρίσκονται σε γειτνίαση με αυτήν προτείνει η διπλωματική εργασία με τίτλο «Ώσμωσις: Διευρύνοντας τα όρια της αγοράς. Αναβίωση της Παλιάς Λαχαναγοράς στη Θεσσαλονίκη», η οποία εκπονήθηκε από τον φοιτητή στο τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΠΣ ΑΠΘ Στέλιο Κωτάκη (με επιβλέπουσα καθηγήτρια τη Μαρία Δούση) και παρουσιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 2023.
Πιο συγκεκριμένα, προτείνεται η δημιουργία ενός κέντρου αγοράς σε επίπεδο γειτονιάς (με χρήσεις αγοράς, αναψυχής, πολιτισμού και εκπαίδευσης), αλλά και ενός πυρήνα αστικού πρασίνου εντός αυτής της αγοράς, ο οποίος θα αποτελεί συνέχεια του ελεύθερου, αλλά και αναξιοποίητου χώρου πρασίνου που βρίσκεται στα βορειοδυτικά τείχη. Παράλληλα, ανασχεδιάζεται η πλατεία Μουσχουντή, που βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της αγοράς, ενώ προτείνεται και η διαμόρφωση του ελεύθερου χώρου πρασίνου στα βορειοδυτικά τείχη της πόλης, που βρίσκονται στον ίδιο άξονα με το κτήριο. Επιπλέον, οι δύο πλευρικές οδοί του κτηρίου, Φιλώτα και Μπουντώνα, μετατρέπονται σε πεζόδρομο και δρόμο ήπιας κυκλοφορίας, αντίστοιχα.
Κομμάτι της ιστορίας
Η Παλιά Λαχαναγορά της Θεσσαλονίκης κατασκευάστηκε το 1935 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Μαξιμιλιανού Ρουμπένς και αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ιστορίας της πόλης. Το χαμηλής δόμησης κτηριακό συγκρότημα των 55 μικρών καταστημάτων στο οικοδομικό τετράγωνο 188, που περιβάλλεται από τις οδούς Αγίου Δημητρίου και Φιλώτα, την πλατεία Μουσχουντή και την οδό Μπουντώνα, αντικατέστησε έναν τούρκικο μαχαλά με σχολείο, τζαμί και λουτρά, ο οποίος καταστράφηκε ολοσχερώς από την πυρκαγιά του 1917.
Βασικό στόχο του σχεδιασμού αποτελεί η δημιουργία μιας νέας συνθήκης αγοράς, η οποία να διευρύνει τα όριά της και να φιλοξενεί λειτουργίες οι οποίες θα μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες των χρηστών και των κατοίκων της περιοχής για εκπαίδευση, αναψυχή και πολιτισμό. Σε συνδυασμό, δε, με τη δημιουργία ενός αστικού πάρκου εντός των ορίων, θα αποτελεί συνέχεια του χώρου πρασίνου των βόρειων τειχών και θα καταλήγει ώς την κύρια είσοδό της, επί της Αγίου Δημητρίου.
Η πρόταση
Ο σχεδιασμός κινείται σε δύο άξονες: ο πρώτος σχετίζεται με τον ανασχεδιασμό του κτηρίου και τις χρήσεις που θα φιλοξενεί και ο δεύτερος με την αναβάθμιση του δημόσιου χώρου περιμετρικά του.
Εσωτερικά, η αγορά διαμορφώνεται σε τρία επίπεδα, για να μπορέσει να παραλάβει την κλίση των οδών περιμετρικά της και να γίνει εφικτή η πρόσβαση και από τις πλάγιες οδούς Φιλώτα και Μπουντώνα.
Στο πρώτο επίπεδο βρίσκεται η είσοδος επί της Αγίου Δημητρίου: εδώ συναντάμε τα καταστήματα με τα λαχανικά, τα βιολογικά προϊόντα, τους ξηρούς καρπούς, τον φούρνο, το ζαχαροπλαστείο και τα ψιλικά είδη. Σε αυτό το επίπεδο ο χώρος πρασίνου της αγοράς καταλαμβάνει τον μικρότερο χώρο σε σχέση με την υπόλοιπη, καθώς λειτουργεί ως εκτόνωση του πεζοδρομίου και σημείο στάσης για τους διερχόμενους πεζούς και τους χρήστες της αγοράς.
Στο δεύτερο επίπεδο βρίσκονται τα καταστήματα ντελικατέσεν και τα μεζεδοπωλεία, με παραδοσιακά και διεθνή προϊόντα, αντίστοιχα. Το υπόλοιπο τμήμα του συγκεκριμένου επιπέδου αποτελεί χώρο πρασίνου, με πυκνή φύτευση και δυνατότητα για αναψυχή. Σε αυτό το επίπεδο δίνεται η δυνατότητα πρόσβασης και από τις πλευρικές οδούς.
Στο τρίτο και τελευταίο επίπεδο του ισογείου βρίσκονται οι πλευρικές είσοδοι της αγοράς, ενώ σε άμεση σχέση με αυτές τοποθετούνται οι άξονες κάθετης κυκλοφορίας, με τα κλιμακοστάσια και τους ανελκυστήρες. Οι χώροι σε αυτό το σημείο εξυπηρετούν τις ανάγκες των δραστηριοτήτων σε επίπεδο πολιτισμού και εκπαίδευσης, οι οποίες θα συμβάλουν στην πλήρη ένταξη του κτηρίου στην ευρύτερη περιοχή. Σε αυτό το επίπεδο βρίσκεται το μεγαλύτερο τμήμα του αστικού πρασίνου που δημιουργείται και διαμορφώνεται αμφιθεατρικά, σε πέντε πλατώματα. Με αυτόν τον σχεδιασμό μπορεί να φιλοξενήσει υπαίθριες δράσεις για μικρές εκδηλώσεις και παραστάσεις.
Η προσθήκη
Ο δεύτερος όροφος του κτηρίου διαμορφώνεται στη βόρεια πλευρά, λόγω της έντονης κλίσης του εδάφους και της υψομετρικής διαφοράς (περίπου 7μ.) από την Αγίου Δημητρίου, που επιτρέπει την ανάπτυξη ενός νέου επιπέδου.
Στην πραγματικότητα, αυτή η προσθήκη λειτουργεί ως επέκταση του δημόσιου χώρου, ο οποίος εισέρχεται και συνεχίζει εντός των ορίων της αγοράς – λειτουργεί ως συνέχεια της πλατείας Μουσχουντή εντός της αγοράς.
Σε αυτό το επίπεδο βρίσκονται ο χώρος των εργαστηρίων, ένας πολυλειτουργικός και ευέλικτος χώρος όπου γίνονται μαθήματα, σεμινάρια και εκπαιδευτικές δράσεις, ένα βιβλιοπωλείο, ένα ζαχαροπλαστείο, μία κάβα, ένα μικρό καφέ και ένα ανθοπωλείο. Το κλιμακοστάσιο που ενώνει αυτά τα δύο επίπεδα λειτουργεί και ως χώρος καθιστικού, με θέαση προς τον εσωτερικό, υπαίθριο χώρο.
Ο περιβάλλων χώρος
Σχετικά με τον δεύτερο στόχο της πρότασης, που είναι η αναβάθμιση του δημόσιου χώρου περιμετρικά της αγοράς, αυτός ξεκινά με τον σχεδιασμό των δύο πλευρικών οδών (Φιλώτα και Μπουντώνα), συνεχίζει στην πλατεία Μουσχουντή και καταλήγει στον χώρο πρασίνου που βρίσκεται πλησίον των βορειοδυτικών τειχών, ο οποίος χωροθετείται στον ίδιο άξονα με το κτήριο και την πλατεία.
Στην οδό Φιλώτα προτείνεται η πεζοδρόμησή της, καθώς θα επιφέρει τις λιγότερες αλλαγές στην κυκλοφορία των οχημάτων. Στην οδό Μπουντώνα προτείνεται η μετατροπή της σε δρόμο ήπιας κυκλοφορίας, ώστε να μπορεί να εξυπηρετεί και τις ανάγκες της αγοράς για ανεφοδιασμό των καταστημάτων.
Η μετατροπή αυτών των δύο οδών σε δρόμους ιδιαίτερα φιλικούς για τους πεζούς χρήστες και για τους κατοίκους της περιοχής θα ενισχύσει την κοινωνική ζωή των κατοίκων και θα επιτρέψει την ανάπτυξη και εξάπλωση της συνθήκης της αγοράς και εκτός των ορίων της. Αποτελεί, με έναν τρόπο, ένα σημείο σύνδεσης μεταξύ του αστικού ιστού και του κτηρίου, καθώς αυτό είναι περιμετρικά ανοιχτό, δίνοντας τη δυνατότητα να εισβάλει σ’ αυτό ο δημόσιος χώρος και να αποτελέσει, ταυτόχρονα, μέρος του.
Η όλη επέμβαση στο κτήριο γίνεται με γνώμονα τη διατήρηση των αρχιτεκτονικών του στοιχείων, για τα οποία χαρακτηρίστηκε διατηρητέο, αλλά και στο πλαίσιο μιας προσπάθειας το νέο κτήριο να βασιστεί σε σχεδιαστικές αρχές του υφιστάμενου.
Στο εσωτερικό της αγοράς, το κτηριακό συγκρότημα έχει υποστεί (λόγω της χρόνιας εγκατάλειψης) ανεπανόρθωτες φθορές και πρέπει να ανακτηθεί, ενώ διατηρούνται μόνον οι όψεις του κτηρίου περιμετρικά. Ωστόσο, η διατήρηση της όψης καθοδηγεί και τους κανόνες της νέας κατασκευαστικής δομής που προστίθεται στο κτήριο: ο νέος στατικός φορέας που δημιουργείται είναι μια μεταλλική κατασκευή, η οποία επιτρέπει την ελευθερία διάταξης των καταστημάτων και την πιθανή μεταβολή τους σε μέγεθος, ενώ ταυτόχρονα συμβάλλει στη στήριξη και την ενίσχυση της διατηρητέας όψης. Αυτός ο χειρισμός δημιουργεί έναν κάναβο, ο οποίος παραπέμπει στην τυπολογία του αρχικού κτηρίου. Επιπλέον, τα καταστήματα τοποθετούνται σε απόσταση τριών μέτρων εσωτερικά της όψης, ένας χειρισμός που επιτρέπει τη δημιουργία μιας στοάς με πέργκολα, η οποία παραπέμπει στο αρχέτυπο των εμπορικών στοών της πόλης. Επιπροσθέτως, αυτή η απόσταση μεταξύ του διατηρητέου τμήματος και της προσθήκης εξυπηρετεί στον σχεδιασμό και τη λειτουργία της αγοράς, ενώ παράλληλα κάνει φανερά τα οικοδομικά στάδια του κτηρίου.
Τα καταστήματα αποτελούν μικρές μονάδες από μεταλλικό σκελετό, οι οποίες τοποθετούνται ελεύθερα στον χώρο και χωρίς επαφή με τον στατικό φορέα. Με αυτόν τον τρόπο, δίνεται η αίσθηση ότι είναι εύκολα μεταβαλλόμενες, ενώ ο σχεδιασμός τους προέκυψε μέσα από τον πειραματισμό για τη δημιουργία μιας τυποποιημένης μονάδας.
Ισχυρό αποτύπωμα
Η αναβίωση της Παλιάς Λαχαναγοράς με τον συνδυασμό των προτεινόμενων χρήσεων θα συμβάλει στην ανάδειξη του ιστορικού κτηρίου ως πόλου έλξης, αλλά και στην ενεργοποίηση της γειτονιάς ως σημείου στο κέντρο της πόλης, το οποίο συγκεντρώνει χρήσεις αγοράς, πολιτισμού, εκπαίδευσης και αναψυχής (όχι μόνον εντός του κτηρίου, αλλά και περιμετρικά αυτού). Επίσης, σε συνδυασμό με την ενίσχυση του πρασίνου και την ανάδειξη των τειχών, η επέμβαση θα συμβάλει ώστε η περιοχή να επαναδιεκδικήσει τη θέση της στον χάρτη της Θεσσαλονίκης ως σημείου με ιστορικό χαρακτήρα.
