Κεντρική φωτογραφία: Νικηφόρος Ντέμπος.
Ενσταντανέ: Η ιστορία μίας πόλης μέσα από 16 τοπόσημα
Υπάρχουν ορισμένες πόλεις που κερδίζουν τον επισκέπτη με την πρώτη ματιά. Που τον κάνουν να πιστεύει ότι τις γνωρίζει ήδη από παλιά. Φιλικές, ζεστές και ανοιχτόκαρδες, αλλά και σαγηνευτικά όμορφες. Ανάμεσα σ’ αυτές, υποστηρίζουν οι ντόπιοι, ξεχωρίζει η Καβάλα. Αμφιθεατρικά χτισμένη, με θέα από το κάστρο και την παλιά πόλη στην απεραντοσύνη του Αιγαίου, η πόλη της Καβάλας αποτελεί ιδανική επιλογή όλες τις εποχές του χρόνου, για να την επισκεφτεί κάποιος και να περιηγηθεί στην πλούσια ιστορία και τα μνημεία της.
Για κάποιους, η Καβάλα θεωρείται μια πόλη δύσκολη να την ανακαλύψεις και να περιηγηθείς σ’ αυτήν. Λόγω της μορφολογίας και της δόμησής της (είναι χτισμένη πάνω στο όρος Σύμβολο), ο επισκέπτης θα χρειαστεί να περπατήσει αρκετά, αν θέλει να δει από κοντά και να θαυμάσει εκπληκτικής φυσικής ομορφιάς εικόνες ή μοναδικής αρχιτεκτονικής ομορφιάς κατοικίες, μνημεία, εκκλησίες και δημόσια κτήρια. Η Καβάλα, όμως, της περιήγησης, της ιστορίας, των διακοπών και της χαλαρής βόλτας είναι μια πόλη ζωντανή, γεμάτη από εκπλήξεις, με νεοκλασικά κτήρια, εντυπωσιακές καπναποθήκες (ή «καπνομάγαζα», όπως τα λένε οι ντόπιοι) στο κέντρο της, με ανθρώπους πρόθυμους να βοηθήσουν τον επισκέπτη να την ανακαλύψει.
Ο τρόπος; Εύκολος, προσιτός και οικονομικός, αν ο επισκέπτης δεν θέλει να κουραστεί περπατώντας. Με ένα ποδήλατο, η Καβάλα γίνεται μια πόλη ιδιαίτερη. Μπορεί να μη διαθέτει οργανωμένους ποδηλατοδρόμους, ωστόσο το ποδήλατο αποτελεί ένα ιδανικό μέσο για να περιηγηθεί κάποιος στην ιστορία της, επισκεπτόμενος ορισμένα τοπόσημα, αλλά και κτίσματα που αποτελούν σημαντικούς σταθμούς στην πάνω από 2.500 χρόνια ιστορία της.
1/ Ιμαρέτ
οδός Θεοδώρου Πουλίδου 30
Χτίστηκε στο διάστημα 1813-1823 από τον Μεχμέτ Αλή, αντιβασιλέα της Αιγύπτου και ιδρυτή της δυναστείας, ως δώρο στη γενέθλια πόλη του. Πρόκειται για ίδρυμα παροχής κοινωνικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών, προσαρτημένο σε ένα τζαμί, τυπικό δείγμα μουσουλμανικής ευποιίας. Στέγαζε δύο μεντρεσέδες (ιεροδιδασκαλεία), μία κουζίνα για τους ενδεείς (ιμαρέτ), ένα σχολείο πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και έναν χώρο προσευχής και διδασκαλίας. Διασώζει τις κτητορικές επιγραφές, αριστουργήματα καλλιγραφίας και σύνθεσης. Σήμερα έχει μετατραπεί σε μνημείο-ξενοδοχείο, στο πλαίσιο μακροχρόνιας μίσθωσης από το αιγυπτιακό κράτος, στο οποίο ανήκει.
2/ Κονάκι Μεχμέτ Αλή
πλατεία Μεχμέτ Αλή
Στην άκρη της χερσονήσου, το λεγόμενο «κονάκι του Μεχμέτ Αλή» αποτελεί ένα πολύ καλό δείγμα κοσμικής οθωμανικής αρχιτεκτονικής του τέλους του 18ου αιώνα. Το ισόγειο, κατασκευασμένο με πέτρα, έχει αποθηκευτικούς χώρους και χώρους σταυλισμού, ενώ στον πρώτο όροφο υπάρχουν οι χώροι κατοικίας και υγιεινής. Η οικία διατηρεί τη διάκριση των χώρων σε ανδρώνα και γυναικωνίτη και τους αρχικούς, εντοιχισμένους, ξύλινους αποθηκευτικούς χώρους και τις διακοσμήσεις οροφής. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο, αλλά και ως έδρα του ερευνητικού κέντρου MOHA.
Νότια του σπιτιού βρίσκεται το εντυπωσιακό, χάλκινο άγαλμα του Μεχμέτ Αλή, έργο του γλύπτη Κωνσταντίνου Δημητριάδη. Φιλοτεχνήθηκε στο Παρίσι και εικονίζει τον θεμελιωτή της αιγυπτιακής δυναστείας (γεννημένο στην Καβάλα το 1769 και θανόντα στην Αίγυπτο το 1849) έφιππο, να τοποθετεί το ξίφος στη θήκη του, καθώς επιστρέφει στο σπίτι του.
3/ Παλιά Μουσική (τζαμί Χαλίλ μπέη)
οδός Μεχμέτ Αλή 30
Σε κεντρικό τρίστρατο της περιτειχισμένης πόλης βρίσκεται το συγκρότημα με την ονομασία «Χαλίλ μπέη». Το υφιστάμενο τζαμί είναι έργο των αρχών του 20ού αιώνα, ενώ ο μιναρές ανάγεται πιθανότατα στον 16ο αιώνα, όπως και το ιεροδιδασκαλείο.
Κατά τις εργασίες αποκατάστασης του τζαμιού διενεργήθηκε σωστική ανασκαφή, κατά την οποία ήρθε στο φως τρίκλιτη δρομική βασιλική της ύστερης παλαιοχριστιανικής περιόδου.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή στον χώρο εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες, ενώ τη δεκαετία 1930-1940 εκεί στεγάστηκε η Φιλαρμονική του δήμου Καβάλας, κάτι που προσέδωσε στο κτήριο το προσωνύμιο «Τζαμί της Μουσικής» ή «Μουσική». Μετά τις αρχαιολογικές έρευνες, είναι ορατό το προγενέστερο κτίσμα μέσω ενός γυάλινου δαπέδου, καθώς και η κάτοψη του ναού και ένα μικρό νεκροταφείο της βυζαντινής περιόδου. Σήμερα λειτουργεί ως μουσειακός χώρος.
4/ Καρνάγιο
στον μικρό κολπίσκο πίσω από τις Καμάρες
Στον ανατολικό, υπήνεμο κόλπο της πόλης, η παρουσία καρναγίου αναφέρεται για πρώτη φορά το 1591, στο ημερολόγιο του Γκαμπριέλε Καβάτσα, γραμματέα του ενετού πρέσβη Λορέντζο Μπερνάρντο. Πιθανότατα η θέση του παραμένει η ίδια καθ’ όλα τα έτη μέχρι και σήμερα, αν και οι εγκαταστάσεις δεν φαίνεται να ήταν μόνιμες.
Σε αυτό συνεχίζεται η τέχνη της κατασκευής, συντήρησης και επιδιόρθωσης ξύλινων (και, πλέον, όχι μόνο) παραδοσιακών σκαφών.
5/ Άγιος Νικόλαος
οδός Σπετσών 27-31
Ο σημερινός ορθόδοξος ναός του Αγίου Νικολάου ήταν, επί Τουρκοκρατίας, το τέμενος του Ιμπραήμ πασά – το σημαντικότερο και μεγαλύτερο τέμενος της πόλης. Χτίστηκε περί το 1530 από τον μεγάλο βεζίρη του Σουλεϊμάν Β’ του Νομοθέτη, πιθανότατα στη θέση παλαιότερου ναού. Όπως και το παρακείμενο λουτρό, ήταν υποδομές απαραίτητες για την αναβίωση της πόλης.
Μετατράπηκε σε ναό τη δεκαετία του 1920, όταν ο μιναρές του αντικαταστάθηκε από νεόδμητο καμπαναριό. Στο ανατολικό, εξωτερικό μέρος του ναού υπάρχει ψηφιδωτό μνημείο σε ανάμνηση της αποβίβασης του Αποστόλου Παύλου στο αρχαίο λιμάνι της Νεάπολης (σημερινής Καβάλας), απ’ όπου ξεκίνησε την επίσκεψή του στους Φιλίππους.
6/ Λύκειο Ελληνίδων
οδός Ευγενίου Ιορδάνου
Το κτήριο κατασκευάστηκε αρχικά ως καπναποθήκη και αργότερα (ώς το 1942) λειτουργούσε ως τμήμα του σχολείου της εβραϊκής κοινότητας της Καβάλας. Σε δεύτερο χρόνο μεταβιβάστηκε από την εβραϊκή κοινότητα στο Λύκειο Ελληνίδων.
Πρόκειται για τριώροφο κτίσμα στο κέντρο τής πάλαι ποτέ ακμάζουσας εβραϊκής συνοικίας, από την οποία δεν σώζεται σήμερα τίποτα παρά μόνο μία κατοικία με εβραϊκή χρονολογία. Το Λύκειο Ελληνίδων, ιστορικός φορέας διατήρησης του παραδοσιακού πολιτισμού και της κοινωνικής προσφοράς, έχει διαμορφώσει τους χώρους του κτηρίου, για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του. Στη συλλογή του υπάρχουν αυθεντικές φορεσιές και πιστά αντίγραφα από διάφορα μέρη της χώρας, καθώς και ιστορικές φωτογραφίες.
7/ Δημοτική Καπναποθήκη Καβάλας
οδός Ευάγγελου Αβέρωφ 1 με πλατεία Καπνεργάτη
Πιθανή περίοδος οικοδόμησής της είναι η πρώτη δεκαετία του 1900. Το κτήριο ανεγέρθηκε ως καπναποθήκη για τον εξισλαμισμένο ισραηλίτη καπνέμπορο Κιεζί Εμίν, που είχε την έδρα των επιχειρήσεών του στη Θεσσαλονίκη.
Το κτίσμα έχει χαρακτηριστικά της τάσης που ονομάζεται «οθωμανικός νεοκλασικισμός». Πιθανολογείται ότι σχεδιάστηκε από κάποιον από τους πλέον ταλαντούχους αρχιτέκτονες της εποχής, όπως ο Ελί Μοδιάνο (που υπογράφει το Παλαιό Τελωνείο στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης) ή ο Απόστολος Γκρεκός (που αναφέρεται ως ο αρχιτέκτονας της Μεγάλης Λέσχης της Καβάλας). Το εσωτερικό του διατηρείται σε αυθεντική κατάσταση.
8/ Μονή Λαζαριστών
οδός Κύπρου 6
Πιθανή χρονολογία κατασκευής της είναι το διάστημα από το 1888 ώς το 1892. Το συγκρότημα κτίστηκε από τον βαρόνο Άντολφ Βιξ, χάρη στην παρουσία στην Καβάλα του καθολικού ιερέα Ετιέν Τσουγκλά. Χρησιμοποιήθηκε αρχικώς ως μονή των Λαζαριστών και, αργότερα, ως γαλλικό προξενείο και σχολείο Γαλλικών. Στο πρόπυλο υπάρχει γλυπτό σύμπλεγμα του Αγίου Βικεντίου, ιδρυτή του τάγματος των Λαζαριστών. Σήμερα στεγάζει την καθολική εκκλησία της πόλης.
9/ Κτήριο δήμου Καβάλας (Μέγαρο Βιξ)
οδός Κύπρου 8
Πιθανό έτος ανέγερσης είναι το 1906. «Δένει» αρμονικά με το γειτονικό Μέγαρο Χέρτσογκ, με τα νεογοτθικά του στοιχεία. Ιδιοκτήτης ήταν ο βαρόνος Αδόλφος ντε Ζολνάι Βιξ, ανώτατο στέλεχος των επιχειρήσεων Χέρτσογκ. Το 1926 το κτήριο αγοράστηκε από αμερικανική καπνεμπορική εταιρεία και αργότερα πέρασε στα χέρια της Glen Tobacco Company. Σήμερα ανήκει στον δήμο Καβάλας.
10/ Δημαρχείο (Μέγαρο Χέρτσογκ)
οδός Κύπρου 10
Πρόκειται για κτίσμα που, αρχιτεκτονικά, μιμείται παλαιούς πύργους της Ουγγαρίας, με νεογοτθικά στοιχεία. Ανεγέρθηκε προς το τέλος της δεκαετίας του 1890 και ανήκε στην ιδιοκτησία του ούγγρου καπνέμπορου Πιερ Χέρτσογκ. Από το 1937 εδώ στεγάζεται το δημαρχείο της Καβάλας. Ιδιαίτερης προσοχής χρήζουν οι έξι θέσεις στην πρόσοψη, στις οποίες υπάρχουν διακοσμητικές παραστάσεις και οικόσημα.
11/ Μεγάλη Λέσχη
οδός Κύπρου 12-14
Ανεγέρθηκε από τη Φιλόπτωχο Αδελφότητα Κυριών Καβάλας την περίοδο 1909-1910. Ως αρχιτέκτονας αναφέρεται ο Απόστολος Γκρεκός. Αρχιτεκτονικά αποτελεί δείγμα της εκλεκτικιστικής αντίληψης, κυριαρχούν όμως σε αυτό νεοκλασικιστικά και νεοαναγεννησιακά μοτίβα, όπως διακρίνονται στα κιονόκρανα και τα διαζώματα. Στο στηθαίο υπήρχαν αγαλματίδια, ένα από τα οποία εικονίζει, κατά τον αρχαιοελληνικό τύπο, την Άρτεμη σε κυνήγι. Το κτίσμα ανακαινίστηκε από τον δήμο Καβάλας για χρήση του ως πολιτιστικού κέντρου.
12/ Μέγαρο Τόκκου
οδός Κύπρου 14
Χτίστηκε από τον καπνέμπορο Δημήτριο Τόκκο το 1879, σύμφωνα με επιγραφή που σώζεται πάνω από το υπέρθυρο. Αποτελεί ενδιαφέροντα συνδυασμό κατοικίας και επαγγελματικής στέγης. Σήμερα ανήκει στο υπουργείο Πολιτισμού. Κατά το παρελθόν έχει χρησιμοποιηθεί ως προξενείο, ενώ μετά την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους εδώ στεγάστηκε το πρώτο δημαρχείο της Καβάλας.
13/ Μουσείο Καπνού
οδός Κων. Παλαιολόγου 4
Το κτήριο ανήκε στον Ελληνικό Οργανισμό Καπνού και φιλοξενεί έκθεση στον ισόγειο χώρο του. Περιλαμβάνει υλικό κάθε είδους (έγγραφα, μηχανήματα, εργαλεία) που παραχωρήθηκε από γνωστές καπνεμπορικές οικογένειες της πόλης.
Η έκθεση λειτούργησε για πρώτη φορά το 2003. Περιλαμβάνει επτά θεματικές ενότητες, που αφορούν σε όλη τη διαδικασία παραγωγής καπνού και την τυποποίησή του, καθώς και στην ιστορία των ανθρώπων που ασχολήθηκαν με τις διαδικασίες αυτές (καπνέμποροι, καπνεργάτες, αγρότες κοκ.). Διαθέτει πλούσιο αρχειακό υλικό που προέρχεται από πολλούς φορείς, οι οποίοι δώρισαν το αρχείο τους, για να εμπλουτιστεί το μουσείο.
14/ Αγιος Παύλος
οδός Ομονοίας 116
Ο καθεδρικός ναός του Αποστόλου Παύλου (πολιούχου της Καβάλας) είναι έργο του κωνσταντινουπολίτη αρχιτέκτονα Περικλή Φωτιάδη. Στη δυτική του όψη υιοθετεί παρόμοιες λύσεις με αυτές του κεντρικού τμήματος του κτηρίου της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, της οποίας ήταν επίσης αρχιτέκτων.
15/ Μητροπολιτικός ναός Αγίου Ιωάννη
Ελευθερίου Βενιζέλου με Μητροπολίτου Προκοπίου 1
Πρόκειται για τον παλαιότερο σωζόμενο χριστιανικό ναό της πόλης, η κατασκευή του οποίου ταυτίζεται με την έξοδο του χριστιανικού πληθυσμού εκτός της χερσονήσου της Παναγίας, το 1864. Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική. Με την ανακαίνιση του 1890 αποκτά περίπου τη σημερινή του μορφή. Ο διάκοσμος της εποχής ήταν απλός και μονόχρωμος, ενώ διαθέτει ενδιαφέρουσα θρησκευτική ζωγραφική της εποχής και κειμήλια προσφύγων. Στον νότιο περίβολο του ναού υπήρχε το κοιμητήριο της ελληνικής ορθόδοξης κοινότητας και αγίασμα που λειτουργεί και στις μέρες μας.
16/ Αρχαιολογικό Μουσείο
οδός Ερυθρού Σταυρού 16
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας ιδρύθηκε το 1934. Την περίοδο εκείνη βρισκόταν σε ένα κτήριο το οποίο σήμερα δεν υπάρχει, στην περιοχή του Φαλήρου, κοντά στη σημερινή του θέση. Το σύγχρονο κτήριο, τυπικό δείγμα του ελληνικού μοντερνισμού, κατασκευάστηκε την περίοδο 1963-1964 από τον Δημήτρη Φατούρο. Στο τέλος του 2000 ολοκληρώθηκε η προσθήκη μιας νέας πτέρυγας, επίσης έργο του Φατούρου.
Σήμερα φιλοξενεί εκθέματα από την περιοχή της Καβάλας που αντικατοπτρίζουν την ιστορία της πόλης μέχρι και τους νεότερους χρόνους. Διατηρήθηκε, επίσης, μία αίθουσα με εκθέματα από την Αμφίπολη. Κατά τα λοιπά, στους χώρους του φιλοξενούνται περιοδικές εκθέσεις και μουσικές εκδηλώσεις.
