Γράφει η Κωνσταντίνα Μπέλτση.*
Τους τελευταίους μήνες, οι κοινωνίες έχουν έρθει αντιμέτωπες με μια πρωτόγνωρη κρίση, που πλήττει κατ’ αρχήν την υγεία, αλλά διαχέεται ταχύτατα σε όλα τα επίπεδα του κοινωνικού ιστού, στην εκπαίδευση, στην εργασία, στον ελεύθερο χρόνο, στις ατομικές ελευθερίες και στις προσωπικές επιλογές. Ο κορωνοϊός μάς αφορά όλους και έχει αλλάξει την καθημερινότητά μας –μπορεί δε, ίσως, να την αλλάξει ακόμη περισσότερο–, γεγονός που δημιουργεί συναισθήματα ανησυχίας, φόβου, ακόμη και πανικού. Κλειστά σχολεία και επιχειρήσεις, άνθρωποι με μάσκες να κυκλοφορούν παντού, συζητήσεις εκτενείς στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, καταναγκαστικό πλύσιμο χεριών, απαγόρευση κυκλοφορίας… Και σ’ όλα αυτά θεατές τα παιδιά, τα οποία καλούνται να διαχειριστούν μια συνθήκη που δεν ταιριάζει καθόλου με τις αναπτυξιακές τους ανάγκες.
Η κατάσταση που ζούμε βρήκε τα παιδιά, όπως και εμάς, απροετοίμαστα. Στη μεγάλη τους πλειονότητα, καλούνται να μείνουν μέσα σε διαμερίσματα, στερούνται την επαφή με αγαπημένα πρόσωπα, όπως ο παππούς και η γιαγιά, με τα οποία μπορεί μέχρι πρόσφατα να περνούσαν πολλές ώρες μαζί. Στερούνται τους φίλους τους, το παιχνίδι με τους συνομηλίκους, την καθημερινή τους ρουτίνα στο σχολείο, ενώ την ίδια στιγμή βλέπουν τους γονείς τους αγχωμένους και απεγνωσμένους. Καθένα από τα παραπάνω είναι ένας σημαντικός παράγοντας δημιουργίας στρες – πόσο μάλλον ο συνδυασμός τους.
Τι να προσέξετε
Καθώς ένα παιδί δεν είναι συνηθισμένο να πει «αισθάνομαι μιαν εσωτερική ταραχή, νιώθω πως δεν έχω έλεγχο στη ζωή μου και αυτό με τρομάζει. Σε χρειάζομαι περισσότερο δίπλα μου τώρα», θα εμφανίσει μια σειρά από άλλα συμπεριφορικά ή συναισθηματικά συμπτώματα. Και, παρότι η κοινωνία μας κάνει τα πρώτα βήματα, για να επιστρέψει σε έναν «νέο» φυσιολογικό ρυθμό, ανακτώντας κάτι από την παλιά κανονικότητά της, είναι πιθανόν τα παιδιά να εξακολουθούν να εμφανίζουν συμπεριφορές που να προβληματίζουν τους γονείς.
Οι πιο κοινές αντιδράσεις που υιοθετούν τα παιδιά, όταν αναστατώνεται η ζωή τους, είναι οι ακόλουθες:
>> Παλινδρόμηση: τα παιδιά υιοθετούν συμπεριφορές προηγούμενων εξελικτικών σταδίων, όπως η νυχτερινή ενούρηση, το πιπίλισμα δακτύλου και ο φόβος για το σκοτάδι.
>> Συναισθηματικά συμπτώματα: νευρικότητα, τικ, τραυλισμός, προσκόλληση στους γονείς, ανυπακοή, αϋπνία και διαταραχές ύπνου.
>> Σωματικά συμπτώματα: εμετοί, λοιμώξεις, διάρροια, απώλεια ελέγχου σφιγκτήρων.
>> Άρνηση: τα παιδιά συμπεριφέρονται σαν να μην υπάρχει το στρεσογόνο γεγονός. Συχνά επιστρατεύουν τη φαντασία, για να δημιουργήσουν μια νέα, καθησυχαστική πραγματικότητα (π.χ., «ανακαλύπτοντας» έναν φανταστικό φίλος).
>> Απόσυρση: απομακρύνονται και γίνονται σχεδόν «αόρατα».
>> Παρορμητική ενεργητικότητα: η υπερδραστηριότητα τα βοηθά να συγκαλύπτουν το άγχος τους, προκαλεί ωστόσο τον θυμό των γύρω τους, επειδή δεν κατανοούν τη συμπεριφορά.
ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΥΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΕ ΕΙΔΗΣΕΙΣ, ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΙΑ COVID-19. ΩΣΤΟΣΟ, ΤΑ ΕΝΗΜΕΡΩΝΟΥΜΕ ΜΕ ΣΥΝΤΟΜΟ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΑ ΤΡΟΠΟ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ. Η ΑΠΟΚΡΥΨΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΩΣ «ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΜΕΤΑΞΥ ΕΝΗΛΙΚΩΝ» ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ. ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΣΤΙΓΜΗ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΙΝΟΥΝ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΟΥΝ ΤΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΤΟΥΣ, ΓΙΑ ΝΑ ΕΡΜΗΝΕΥΣΟΥΝ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ.
Πώς μπορούμε να τα βοηθήσουμε
Προστατεύουμε τα παιδιά και τους εφήβους από την υπερβολική έκθεση σε ειδήσεις, εικόνες και πληροφορίες σχετικά με την πανδημία Covid-19. Ωστόσο, τα ενημερώνουμε με σύντομο και κατάλληλο για την αναπτυξιακή τους ηλικία τρόπο σχετικά με τα πραγματικά γεγονότα. Η απόκρυψη της κρίσης και η προσπάθεια διατήρησής της ως «μυστικού μεταξύ ενηλίκων» μπορεί να έχει σύνθετες επιπλοκές. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται από την πρώτη στιγμή τις μεγάλες αλλαγές που συμβαίνουν στην καθημερινότητά τους και επιστρατεύουν τη φαντασία τους, για να ερμηνεύσουν τα γεγονότα.
Βοηθάμε τα παιδιά να βρουν αποτελεσματικούς τρόπους, ώστε να εκφράσουν συναισθήματά τους όπως το άγχος ή ο φόβος. Κάποιες φορές μπορεί το παιχνίδι ή η ζωγραφική να διευκολύνουν τη διαδικασία αυτή. Προσφέρουμε στα παιδιά μια προοπτική για το μέλλον, εξηγώντας τους ότι οι επιδημίες έχουν μιαν αρχή, μια μέση και ένα τέλος.
Ενθαρρύνουμε συνεχώς και ενεργητικά το παιχνίδι. Διευκολύνουμε τα παιδιά να αναπτύξουν τη δημιουργικότητά τους και να διαχειριστούν τον ελεύθερο χρόνο τους.
Αναζητούμε ευκαιρίες να διηγηθούμε στα παιδιά θετικές και αισιόδοξες εικόνες από την κοινότητα – για παράδειγμα, ατόμων που ανάρρωσαν ή βοήθησαν κάποιον που νόσησε.
Να θυμάστε ότι λειτουργείτε ως πρότυπο για τα παιδιά σας. Διατηρήστε ψύχραιμη στάση, τηρώντας τα απαραίτητα μέτρα προφύλαξης.
Εξηγήστε ότι η πολιτεία και η επιστήμη κάνουν μεγάλες προσπάθειες καθημερινά για την αντιμετώπιση του ιού και ότι μπορούμε να τους εμπιστευτούμε, τηρώντας τις οδηγίες τους.
Κατά τη διάρκεια στρεσογόνων περιόδων, τα παιδιά συχνά προσκολλώνται εντονότερα στους γονείς και μπορεί να γίνονται περισσότερο απαιτητικά. Αν τα παιδιά σας έχουν ανησυχίες, συζητώντας μαζί τους το άγχος τους θα μετριαστεί. Τα παιδιά παρατηρούν τις συμπεριφορές και τα συναισθήματα των ενηλίκων, ώστε να εξαγάγουν συμπεράσματα σχετικά με τρόπους διαχείρισης των δικών τους συναισθημάτων σε κρίσιμες περιόδους.
Επικοινωνήστε με τα παιδιά σας. Ρωτήστε τα τι γνωρίζουν για τον κορωνοϊό και τι θέλουν να γνωρίζουν. Αν δεν φοβόμαστε οι ίδιοι τα συναισθήματα των παιδιών, τότε μπορούμε να παρέχουμε τον χώρο και τον χρόνο να τα επεξεργαστούν στον βαθμό που θέλουν, ανοίγοντας συζητήσεις και μένοντας στο πώς νιώθει το παιδί και όχι προσπαθώντας να αλλάξουμε, να διορθώσουμε ή να εκλογικεύσουμε το συναίσθημά του.
Προστατεύουμε την υγεία μας. Τα παιδιά χρειάζονται έναν κατά τον δυνατόν υγιή ενήλικα δίπλα τους. Ταυτόχρονα, η φροντίδα τού γονέα για την ατομική του υγεία θα λειτουργήσει και ως πρότυπο μίμησης για τα παιδιά, για την προάσπιση της δικής τους υγείας.
