Είστε μία εξαιρετικά έμπειρη διπλωματική συντάκτρια – έχετε βρεθεί κυριολεκτικά στα τέσσερα σημεία τού ορίζοντα στο πλαίσιο της δουλειάς σας. Θα ήθελα να ξεκινήσουμε με μία ερώτηση που παίρνει αφορμή από την επικαιρότητα. Κάθε Σεπτέμβριο, από το βήμα τής ΔΕΘ, ακούμε πολιτικούς όλων των κομμάτων και όλων των ιδεολογικών αποχρώσεων να αναφέρονται στον υπερτοπικό ρόλο τής Θεσσαλονίκης στη Βαλκανική και στη Νοτιοανατολική Ευρώπη – σε αυτό που παλαιότερα συνηθιζόταν να περιγράφεται ως «οικονομική πρωτεύουσα των Βαλκανίων». Υπάρχει βάση σε μια τέτοια αντίληψη – ή σε μια τέτοια στόχευση, αν προτιμάτε;
Σε μια πόλη με συναδέλφους με μακρύτερη και σπουδαιότερη δημοσιογραφική διαδρομή στα Βαλκάνια από τη δική μου, θα μου επιτρέψετε να αποποιηθώ τον τίτλο τής εξαιρετικά έμπειρης. Ωστόσο, θα προσπαθήσω να σας απαντήσω με βάση τα βιώματά μου από το ρεπορτάζ στο πεδίο και την όποια γνώση κατάφερα να αποκομίσω από τα ταξίδια μου στην περιοχή.
Η Θεσσαλονίκη, λόγω μιας ιδιότυπης «συνωμοσίας» μεταξύ γεωγραφίας και ιστορίας, θεωρείτο ανά τους αιώνες ως ένα από τα σημαντικότερα οικονομικά-εμπορικά και πολιτιστικά κέντρα των Βαλκανίων και εν γένει της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Ωστόσο, η κομβικότητα των Βαλκανίων στον ρου τής ιστορίας μεγεθυνόταν ή ελαττωνόταν με βαρόμετρο την αναδιάταξη δυνάμεων και συνόρων σε έναν ταραχώδη για την Ευρώπη 19ο αιώνα και μετέπειτα.
Ήταν στα τέλη τής δεκαετίας τού 1990, όταν η χώρα μας προσπάθησε να ανακτήσει ζωτικό οικονομικό χώρο στα Βαλκάνια, ύστερα από τα δύσκολα χρόνια τού Ψυχρού Πολέμου και των τεκτονικών αλλαγών στον χώρο τής πρώην Γιουγκοσλαβίας. Οι επιχειρηματίες έκαναν, εν πολλοίς, ταχύτερα βήματα από τους πολιτικούς, στα χείλη των οποίων η ταυτότητα της «πρωτεύουσας των Βαλκανίων» για τη Θεσσαλονίκη γινόταν σημαία των εξαγγελιών για την πόλη σε κάθε ΔΕΘ, μένοντας κενή περιεχομένου, όταν τα λόγια έπρεπε να μετουσιωθούν σε πράξεις. Ωστόσο –με εξαίρεση κάποιες προσπάθειες–, το εγχείρημα έμεινε έωλο και περιήλθε σε τέλμα με την περιδίνηση στην οποία βρέθηκε η χώρα με την οικονομική κρίση.
Σήμερα, οι δρόμοι από τις βαλκανικές πρωτεύουσες προς την Ευρώπη δεν περνούν πλέον προνομιακά από την Ελλάδα, ενώ το ύψιστης στρατηγικής σημασίας λιμάνι τής Θεσσαλονίκης, που αποτελεί βασικό πυλώνα ανάπτυξης ως πύλη εισόδου και εξόδου των εμπορικών ροών, δεν έχει ακόμη αξιοποιήσει στο έπακρο το συγκριτικό του πλεονέκτημα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η 6η προβλήτα, που ακόμη πασχίζει να επεκταθεί και να διασυνδεθεί πλήρως με το κεντρικό οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας. Ξέρετε, θυμάμαι χαρακτηριστικά όταν περίπου μία δεκαετία πριν, συνομιλώντας με μια ομάδα υποτρόφων του αμερικανικού ιδρύματος «The German Marshall Fund», που επισκέπτονταν την πόλη, μου εκμυστηρεύτηκαν την έκπληξη που ένιωσαν αντικρίζοντας από ψηλά το λιμάνι τής πόλης – μια μάζα από παρατημένα κτίρια τους φάνηκε κρυφοκοιτάζοντας από το παράθυρο του αεροπλάνου…
Για να μιλάμε, λοιπόν, για ένα τέτοιο όραμα ή στόχευση, η Θεσσαλονίκη θα πρέπει να αποκτήσει ένα σύγχρονο, ανεπτυγμένο δίκτυο συνδυασμένων μεταφορών. Μπορεί να είναι άραγε «πρωτεύουσα των Βαλκανίων», όταν οι αεροπορικές διαδρομές προς και από τις πρωτεύουσες των χωρών τής περιοχής περνούν μέσα από την Αθήνα ή από άλλες ευρωπαϊκές πόλεις; Ή όταν το οδικό δίκτυο προς τα σύνορα με τη Βόρεια Μακεδονία είναι δρόμος-καρμανιόλα, χωρίς καμία προδιαγραφή εθνικού αυτοκινητοδρόμου; Οι εξαγγελίες έργων είναι ελπιδοφόρες, αλλά, σε μια πόλη που έργα πνοής έχουν πολλάκις μείνει στα χαρτιά ή έχουν καταντήσει… ανέκδοτο, θα μου επιτρέψετε να είμαι συγκρατημένα αισιόδοξη.
Μεγαλύτερη αισιοδοξία με γεμίζει ο τομέας τής καινοτομίας και των τεχνολογικών λύσεων, όπου φαίνεται να έχουν γίνει βήματα σε μια αναπτυξιακή πορεία. Με μια πολυπληθή νεανική κοινότητα που σφύζει από ζωντάνια και φέρει εχέγγυα εξαιρετικής εκπαίδευσης στον τομέα, αλλά και σπουδαία ερευνητικά κέντρα, όπως το ΕΚΕΤΑ, να έχουν την έδρα τους εδώ, θα πρέπει να αξιοποιηθεί η δυναμική που έχει αναπτυχθεί με τις πρώτες ξένες high-tech επενδύσεις (κυρίως αμερικανικού ενδιαφέροντος), που ήρθαν τα τελευταία χρόνια στην πόλη. Να αναπτυχθεί, δηλαδή, μια σύγχρονη «θερμοκοιτίδα» νέων τεχνολογιών που όχι μόνο θα λειτουργήσει ως μοχλός ανάσχεσης του brain drain, αλλά θα φέρει στη Θεσσαλονίκη και λαμπρά μυαλά από τις γειτονικές χώρες και την ευρύτερη περιοχή.
Ήρθε η ώρα η Θεσσαλονίκη-πόλη τής γαστρονομίας και της ψυχαγωγίας για τους βαλκάνιους γείτονές μας, που την προτιμούν ιδιαίτερα τα καλοκαίρια λόγω της γειτνίασής της με τη Χαλκιδική, να καταστεί τεχνολογικό hub για όλη την περιοχή τής Νοτιοανατολικής Ευρώπης και να «παντρέψει» το νέο, σύγχρονο πρόσωπό της με τα δυναμικά στοιχεία τής παραδοσιακά κοσμοπολίτικης κουλτούρας της, αν θέλει να «πατήσει» κορυφή στην τροχιά των πιο δυναμικών πόλεων όχι μόνο της περιοχής, αλλά της Ευρώπης ευρύτερα.
Συχνά έχουμε την αίσθηση ότι οι γεωπολιτικοί μας «γείτονες» δεν μας συμπαθούν – ορισμένοι φτάνουν να επικαλούνται ακόμη και το πώς ψηφίζουν σε διαγωνισμούς όπως, για παράδειγμα, αυτός της Eurovision. Από τη δική σας εμπειρία μέσα από τα ταξίδια σας, πώς μας βλέπουν οι υπόλοιποι κάτοικοι της Βαλκανικής;
Ταξιδεύοντας εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες στα Βαλκάνια, είτε με τη δημοσιογραφική μου ιδιότητα είτε ως τουρίστρια, προσωπικά δεν εισέπραξα ποτέ αντιπάθεια λόγω της εθνικότητάς μου – για άλλους λόγους, ίσως… Αντίθετα, συνάντησα ανθρώπους που άνοιξαν τα σπίτια τους για να με υποδεχθούν, «σφραγίζοντας» με μια σλιβοβίτσα και με πλούσια τραπέζια την απαρχή υπέροχων φιλικών σχέσεων, που κρατούν χρόνια τώρα. Προσωπικά, στα Βαλκάνια αισθάνομαι «σαν στο σπίτι μου».
Ωστόσο, ακούω κι εγώ φωνές που λένε αυτό που περιγράφετε κι εσείς στην ερώτησή σας, με πλέον πρόσφατο παράδειγμα την εμπειρία συναδέλφου σε γειτονική χώρα, όπου –κατά τη μαρτυρία του– στο άκουσμα της ελληνικής του ταυτότητας γινόταν αποδέκτης «περίεργων» συμπεριφορών. Σε τέτοιες περιπτώσεις μού έρχονται στον νου τα λόγια ενός ποιητή γειτονικής χώρας σε μια Διεθνή Έκθεση Βιβλίου, ίσως μία δεκαετία πριν, που ίσως να εξηγούν ενίοτε τέτοια φαινόμενα. Αν και μου διαφεύγει αυτήν τη στιγμή το όνομά του, θυμάμαι να τον ακούω με ενδιαφέρον να λέει πως είναι πολύ δύσκολο να συζητάς βαλκανικά ζητήματα, καθώς υπάρχουν πολλά κοινά –κοινό έδαφος, κοινή λογική, κοινοί φίλοι, κοινά φαγητά–, όμως πολύ συχνά, όταν συζητάμε πόσο κοινά είναι τα κοινά, καταλήγουμε σε βαθιά μιζέρια, σε σκοτεινούς λαβύρινθους και εθνικισμούς…
Βλέπουμε τις σχέσεις με τα γύρω κράτη να περνούν από περιόδους σημαντικών διακυμάνσεων. Για παράδειγμα, κάποια στιγμή τα προηγούμενα χρόνια, επί δημαρχίας Μπουτάρη, η Θεσσαλονίκη είχε γίνει αγαπημένος προορισμός για χιλιάδες τούρκων επισκεπτών, τάση που τελευταία έχει υποχωρήσει σημαντικά (και υποψιάζομαι ότι δεν ευθύνεται γι’ αυτό μόνον η πανδημία…). Ανάλογη είναι η κατάσταση στις σχέσεις μας με τη Βόρεια Μακεδονία ή με την Αλβανία – μόνον οι Βούλγαροι, οι Σέρβοι και οι Ρουμάνοι δείχνουν να «ψηφίζουν» σταθερά Ελλάδα. Υπάρχουν δυνατότητες βαθύτερων επαφών και ανταλλαγών με τα γύρω κράτη, τις οποίες δεν έχουμε αξιοποιήσει ακόμη; Πώς βλέπετε να διαμορφώνεται το τοπίο στα χρόνια που έρχονται;
Θα πιάσω το νήμα τής ερώτησης από εκεί όπου το άφησα παραπάνω, λέγοντας πως σε μια περιοχή που επί δεκαετίες έφερε τη «ρετσινιά» τής πυριτιδαποθήκης τής Ευρώπης και με ένα δύσκολο παρελθόν (σε ορισμένες περιπτώσεις και παρόν) στις σχέσεις μεταξύ των χωρών, λογικό είναι οι σχέσεις να περνούν διακυμάνσεις. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έχει κυλήσει νερό στο αυλάκι. Θυμάμαι, τον Μάιο του 2019 (είχα πάει στο Κίρκοβο για μια τελετή εγκαινίων τής έναρξης κατασκευής τού IGB), τον τότε πρωθυπουργό τής Βουλγαρίας, Μπόικο Μπορίσοφ, να χρησιμοποιεί ένα παράδειγμα για να καταδείξει την πρόοδο στις σχέσεις Ελλάδας-Βουλγαρίας, που τουλάχιστον εμένα μου κίνησε το ενδιαφέρον. Είπε πως στην περιοχή εκείνη βρίσκονταν τα μεγαλύτερα στρατεύματα και οι πύραυλοι της Βουλγαρίας κατά τής νότιας πτέρυγας του ΝΑΤΟ (δηλαδή, ήταν στραμμένοι προς την Ελλάδα), ενώ τώρα στην ίδια περιοχή οι δύο χώρες χτίζουν αγωγούς φυσικού αερίου, αυτοκινητοδρόμους, λιμάνια.
Στα επόμενα χρόνια πιστεύω ότι η πορεία ένταξης των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ, η πολυπόθητη για την περιοχή εκπλήρωση της χρονολογούμενης από το 2003 «Ατζέντας τής Θεσσαλονίκης», θα είναι σημαντική (και) για το πώς θα διαμορφωθούν οι σχέσεις, καθώς θα «ξεκλειδώσει» δυνατότητες συνεργασίας σε ένα πολύ ευρύτερο πεδίο από το σημερινό, όπως έγινε και με την ένταξη της Βουλγαρίας το 2007.
Ενίσχυση των συνεργασιών στους τομείς τής εκπαίδευσης, του πολιτισμού και ιδιαίτερα της κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει επίσης να θεωρούνται εκ των ων ουκ άνευ για μια ουσιαστική προσέγγιση. Άλλωστε, οι λαοί είναι αυτοί που θα πρέπει πρωτίστως να συνεννοούνται…
«ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΜΕ ΟΡΟΥΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑΣ, ΘΑ ΗΘΕΛΑ ΝΑ ΥΙΟΘΕΤΟΥΣΑΜΕ ΚΑΠΟΙΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΑΝΤΑ ΚΑΠΟΙΟΣ ΣΕ ΧΩΡΕΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΒΟΡΡΑ. ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΩΡΟ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΚΑΙ ΠΕΖΟΔΡΟΜΙΑ ΜΕ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΑΡΜΟΔΙΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ Η ΠΡΩΤΗ ΕΙΚΟΝΑ ΠΟΥ ΑΝΤΙΚΡΙΖΕΙ ΕΝΑΣ ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ ΠΟΥ ΚΑΤΑΦΤΑΝΕΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΕ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΟΠΛΟΙΟ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΚΑΔΟΙ ΠΟΥ ΞΕΧΕΙΛΙΖΟΥΝ ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ ΤΩΝ ΛΑΔΑΔΙΚΩΝ! ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΕΠΙΣΗΣ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΣΤΕΓΟΥΣ ΚΑΙ ΑΝΗΜΠΟΡΟΥΣ ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΦΙΕΣΤΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΚΑΜΕΡΩΝ ΚΑΘΕ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΚΑΙ ΠΑΣΧΑ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΜΙΑ ΠΟΛΗ ΦΙΛΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΗ ΣΕ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ».
Τον Σεπτέμβριο η Θεσσαλονίκη είθισται να κάνει, λόγω της ΔΕΘ, «επανεκκίνηση» – πολλοί θεωρούν τον Σεπτέμβριο αρχή τής νέας χρονιάς για την πόλη. Αυτονόητα, λόγω της Έκθεσης, προσελκύει αυξημένη προσοχή και πολλούς επισκέπτες. Αν σας ζητούσα να προσπαθήσετε να γίνετε για λίγο «τουρίστας» στην πόλη σας, ποια θα περιγράφατε ως τα αγαπημένα σας σημεία σ’ αυτήν, εκείνα τα οποία θα προτείνατε σε κάποιον που θα σκεφτόταν ένα ταξίδι στη Θεσσαλονίκη;
Για να σας απαντήσω, θα δανειστώ μία φράση τής γενικής προξένου τής Γαλλίας, Σαντρίν Μουσέ, όταν, σε μια πρώτη επαφή μαζί της, την είχα ρωτήσει τι είναι αυτό που της αρέσει περισσότερο στην πόλη: «Στη Θεσσαλονίκη έρχεσαι παντού σε επαφή με την ιστορία» μού είχε πει. Έκτοτε, η μόνη συμβουλή που δίνω στους φίλους από το εξωτερικό που κατά καιρούς φιλοξενώ είναι να βάλουν ένα ζευγάρι άνετα παπούτσια και να αρχίσουν να εξερευνούν σπιθαμή προς σπιθαμή την πόλη, «διαβάζοντας» την ιστορία της, όπως αυτή έχει αποτυπωθεί στο «δέρμα» των μνημείων της: στον περίτεχνο τοιχογραφικό διάκοσμο των βυζαντινών εκκλησιών της –δικός μου αγαπημένος, ο Άγιος Νικόλαος Ορφανός–, στα επιβλητικά τείχη της καθώς ανηφορίζεις προς το ωραιότερο «μπαλκόνι» τής πόλης, τον Πύργο Τριγωνίου, στο εκπάγλου καλλονής (αλλά αφημένο στη φθορά τού χρόνου) κτίριο του Νέου Επιβατικού Σταθμού (το παλιό τελωνείο) στο λιμάνι, στον Λευκό Πύργο, το σύμβολο της πόλης στο «σταυροδρόμι» τής Παλιάς και της Νέας Παραλίας, απ’ όπου σε μια μέρα με καθαρό ουρανό μπορείς να ταξιδέψεις με το βλέμμα ώς τον μυθικό Όλυμπο, στους βυζαντινούς θόλους που δεσπόζουν πάνω από το Μπεζεστένι, στο μνημείο τού Ολοκαυτώματος στην πολύπαθη πλατεία Ελευθερίας, που ελπίζω πως σύντομα θα μετατραπεί από πάρκινγκ(sic!) σε πάρκο μνήμης, όπως οφείλει η πόλη στους χιλιάδες εβραίους συμπολίτες μας που χάθηκαν με βάναυσο τρόπο στα στρατόπεδα εξόντωσης της ναζιστικής μηχανής θανάτου. Και στα τόσα άλλα μνημεία και τοπόσημα που «ντύνουν» με φροντίδα το ιστορικό της σώμα.
Θα μου επιτρέψετε σε αυτό το σημείο να κάνω κατάχρηση της ερώτησής σας, για να αναφερθώ σε ένα θέμα σχετικό με τη μνήμη τής πόλης. Θα ήθελα, σε λίγα χρόνια, έστω και σε μια επιγραμματική απαρίθμηση μνημείων και τόπων ενδιαφέροντος της Θεσσαλονίκης, όπως η παραπάνω, να μπορώ να συμπεριλάβω και το (υποσχεθέν) Μουσείο Ολοκαυτώματος, στη δυτική είσοδο της πόλης. Έχουμε αργήσει πολύ και πλέον δεν χωρούν δικαιολογίες.
Θα εκμεταλλευτώ και πάλι το γεγονός ότι είστε πολυταξιδεμένη… Έχοντας βρεθεί σε πάρα πολλές πόλεις ανά τον κόσμο, σε Ανατολή και Δύση, υπάρχει κάτι που ζηλεύετε, το οποίο λείπει από τη Θεσσαλονίκη (και δεν αναφέρομαι σε τοπόσημα ή αξιοθέατα, αλλά ακόμη και σε καθημερινές συνήθειες, σε πρακτικές, σε πολιτικές, σε συμπεριφορές); Αντίστοιχα, υπάρχει κάτι που συναντάτε εδώ και δεν θα το αλλάζατε με οτιδήποτε άλλο στον κόσμο;
Ξέρετε, εγώ δεν είμαι «γέννημα» της Θεσσαλονίκης, καθώς είδα το πρώτο φως τής ζωής στα Γιαννιτσά, στον όμορο νομό Πέλλας. Είμαι όμως «θρέμμα» αυτής της πόλης, αφού από τα 13 μου χρόνια ώς σήμερα, στα 48 μου (με ένα διάλειμμα τριών ετών για σπουδές στο εξωτερικό), επέλεξα να ζω εδώ, όπου η αίσθηση του «ανήκειν» είναι πιο δυνατή μέσα μου απ’ οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Κι εδώ όπου «ο έρωτας σκέπει την πόλη…», ο έρωτας «όχι της απλής σαρκός, αλλά ο έρωτας του παντός», όπως είχε πει και γράψει ο μεγάλος Κωστής Μοσκώφ. «Η Θεσσαλονίκη», έλεγε, «είναι το κατ’ εξοχήν κέντρο συνάντησης με τον Άλλο και το Άλλο» – και αυτός ακριβώς ο χαρακτήρας της ήταν που την καθιστούσε ακαταμάχητα γοητευτική για τους περιηγητές ανά τους αιώνες. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια ο χαρακτηρισμός που της αποδόθηκε ως «πόλις εύξεινος – πολύξενος» (μια ταυτότητα που της κληροδότησαν ο ελληνιστικός οικουμενισμός που την έπλασε και ο φιλόπολις πολιούχος της Δημήτριος) μοιάζει να έχει «ξεθωριάσει» και ίσως θα πρέπει όλοι μαζί να τη βοηθήσουμε να τον ανακτήσει.
Μιλώντας με όρους καθημερινότητας, θα ήθελα να υιοθετούσαμε κάποιες πρακτικές και συμπεριφορές που συναντά κάποιος σε χώρες τού ευρωπαϊκού βορρά. Χρειάζεται σεβασμός στον δημόσιο χώρο από τους πολίτες, αλλά και καθαροί δρόμοι και πεζοδρόμια με ευθύνη των αρμόδιων δημοτικών αρχών. Δεν είναι δυνατόν η πρώτη εικόνα που αντικρίζει ένας τουρίστας που καταφτάνει στην πόλη με κρουαζιερόπλοιο να είναι οι κάδοι που ξεχειλίζουν σκουπίδια στην είσοδο των Λαδάδικων! Χρειάζεται επίσης ουσιαστική φροντίδα για τους άστεγους και ανήμπορους συμπολίτες μας και όχι φιέστες ανθρωπιάς παρουσία καμερών κάθε Χριστούγεννα και Πάσχα, αλλά και μια πόλη φιλική και προσβάσιμη σε άτομα με αναπηρία. Ένα ολόκληρο γήπεδο σηκώθηκε στο πόδι για να χειροκροτήσει τον μικρό Λέανδρο, ο οποίος κατάφερε να υπερκεράσει το πρόβλημα τυφλότητας που αντιμετωπίζει σκοράροντας στην Τούμπα με τη «μπάλα για όλους» τού Ηλία Μάστορα, έφτασε ωστόσο, άραγε, στους αρμόδιους το παράπονό του για «καλύτερα πεζοδρόμια, περισσότερους ίσιους δρόμους και λιγότερα εμπόδια»; Προσβασιμότητα, λοιπόν, για τα άτομα με αναπηρία παντού, αλλά και προστασία των τετράποδων φίλων μας από τους κινδύνους μιας αδέσποτης ζωής σε μια μεγαλούπολη όπως η Θεσσαλονίκη, με κατάλληλη αξιοποίηση των σχετικών κονδυλίων. Για το μεγάλο πρόβλημα της πόλης, το κυκλοφοριακό, έχουν γραφτεί τόσο πολλά που δεν ξέρω τι παραπάνω θα μπορούσα να εισφέρω στη συζήτηση – εκτός από την ευχή το 2023 να ταλαιπωρούμαστε λιγότερο στην καθημερινότητά μας.
