Είναι μακρό ιστορικό φαινόμενο η μετάβαση από την αρχαία θρησκεία στον Χριστιανισμό; Ήταν τα χαρακτηριστικά αυτής της αλλαγής ξεκάθαρα ή μήπως ήταν συγκεχυμένα;
Αν λάβουμε ως αφετηρία τον θάνατο του Ιησού το 30 ή το 33 μ.Χ. ή, πιθανώς, το δεύτερο ιεραποστολικό ταξίδι του Αποστόλου Παύλου (στη διάρκεια του οποίου, φυσικά, περνάει από τη Θεσσαλονίκη για πρώτη φορά) και ως ένα αρκετά αυθαίρετο τέλος το Διάταγμα της Θεσσαλονίκης του 380 μ.Χ., με το οποίο αυτό που σήμερα αποκαλούμε «Ορθοδοξία» γίνεται το επίσημο δόγμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, τότε σίγουρα μιλάμε για μια μακρά διαδικασία, η οποία κρατά τρεισήμισι αιώνες. Αν, τώρα, δούμε την τέχνη, τις ιστορικές πηγές και το γενικότερο πολιτιστικό πλαίσιο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή η διαδικασία κρατά σίγουρα μέχρι και τον 7ο αιώνα μ.Χ.
Τα χαρακτηριστικά αυτής της μακραίωνης μετάβασης είναι άλλες φορές ξεκάθαρα και άλλες φορές ιδιαιτέρως σύνθετα και γι’ αυτόν τον λόγο θα προσπαθήσουμε να τα αναλύσουμε μέσα από τα ορατά και αόρατα κατάλοιπα της πόλης.
Είναι η Θεσσαλονίκη μία από τις πόλεις που πρωτοστατούν σε αυτήν την αλλαγή και, αν ναι, για ποιον λόγο;
Τα δύο σπουδαία κέντρα του πρώιμου Χριστιανισμού είναι η Αντιόχεια και η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Βέβαια, η Θεσσαλονίκη είναι μια σπουδαία ρωμαϊκή πόλη της ύστερης αρχαιότητας, οικονομικό, πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο του αρχαίου κόσμου. Έτσι, είναι ευαίσθητη σε οτιδήποτε νέο και οποιαδήποτε αλλαγή. Είναι μια πόλη στην οποία λατρεύονται ταυτόχρονα το ελληνικό πάνθεο, οι αυτοκράτορες, η θεοποιημένη Ρώμη, οι αιγυπτιακές και οι ανατολικές θεότητες.
Σε όλα αυτά προστίθεται και ο Χριστιανισμός. Ιδιαίτερα τον 4ο αιώνα μ.Χ., οπότε ο Χριστιανισμός περνά από τη σχετική αφάνεια στο προσκήνιο, πραγματικά η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη στην οποία (μελετώντας την ιστορικά, φιλοσοφικά και αρχαιολογικά) μπορούμε να δούμε καθαρά όλη την πορεία του Χριστιανισμού.
Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι, μέσα από τη σταδιακή απώλεια των αρχαίων θεών, ο αρχαίος κόσμος χάνει γενικά την ταυτότητά του; Πρόκειται μήπως για μια αλλαγή Παραδείγματος σε όλους τους τομείς του ιδιωτικού και του δημόσιου βίου;
Εννοείται ότι η ταυτότητα του αρχαίου κόσμου μεταβάλλεται δραστικά, όταν οι θεοί σιγά σιγά «πεθαίνουν». Όπως συμβαίνει πάντοτε στην ιστορία του ανθρώπου, όταν υπάρχουν σημαντικές αλλαγές…
Σίγουρα πρόκειται για μια σημαντική αλλαγή Παραδείγματος, πέρα όμως από τις πολλές ασυνέχειες και ρίξεις με τον αρχαίο κόσμο υπάρχουν και πολλές συνέχειες και αντιλήψεις και ιδέες του αρχαίου κόσμου, με τις οποίες μπολιάζεται η νέα θρησκεία και το νέο πολιτισμικό πλαίσιο. Αυτές οι συνέχειες αφορούν όχι μόνο τη ζωή των απλών ανθρώπων, αλλά και πολλές πτυχές των δημόσιων και των σημαντικών πραγμάτων.
Η αλλαγή του κοσμοειδώλου σημαίνει ότι οι αρχαίοι θεοί χάνονται εντελώς; Μήπως κάποια από τα χαρακτηριστικά τους κατάφεραν –ίσως στα πρώτα βήματα του Χριστιανισμού– να επηρεάσουν σε κάτι τη νέα θρησκεία;
Σίγουρα το κοσμοείδωλο αλλάζει. Όμως, οι αρχαίοι θεοί, αν και όντως από τη μια πλευρά «πεθαίνουν», από την άλλη συνεχίζουν να ζουν μέσα από παραδόσεις και πρακτικές οι οποίες υιοθετούνταν από τη νέα θρησκεία και το νέο καθεστώς των πραγμάτων. Μάλιστα, αυτή η λανθάνουσα επιβίωση του αρχαίου κόσμου μπολιάζει σε σημαντικό βαθμό τον πυρήνα της έκφρασης της νέας θρησκείας.
Info: Η περιήγηση «Από τον Σάραπι στον Άγιο Δημήτριο. Μεταμόρφωση και μετάβαση από την αρχαία θρησκεία στον Χριστιανισμό. Ανάγνωση μέσα από μνημεία και μουσεία της πόλης» της Thessaloniki walking tours, με ξεναγό τον Δημήτρη Σαρμανιώτη, θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 16 Δεκεμβρίου 2023. Περισσότερες πληροφορίες στο info@thessalonikiwalkingtours.com
