ΤΟ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΑΡΧΙΣΕ ΝΑ ΑΝΕΓΕΙΡΕΤΑΙ ΤΟ 1862 ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΜΩΥΣΗ ΑΛΛΑΤΙΝΙ, ΣΤΟ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ ΤΩΝ ΟΔΩΝ ΒΑΛΑΩΡΙΤΟΥ, ΣΥΓΓΡΟΥ ΚΑΙ ΒΗΛΑΡΑ, ΣΕ ΒΑΚΟΥΦΙΚΟ ΟΙΚΟΠΕΔΟ ΠΟΥ ΚΑΤΕΙΧΕ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ (ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΣΩΖΕΤΑΙ Η ΠΛΑΚΑ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ – ΔΥΣΤΥΧΩΣ, ΧΩΡΙΣ ΤΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΟΠΟΥ ΑΝΑΓΡΑΦΟΤΑΝ Η ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗΣ). ΗΤΑΝ ΔΙΩΡΟΦΟ, ΜΕ ΕΞΩΣΤΕΣ ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΑ ΣΤΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟ ΟΡΟΦΟ. ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΟΥ ΥΠΗΡΧΕ ΜΙΑ ΜΝΗΜΕΙΑΚΗ ΣΚΑΛΑ ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΣΕ ΣΤΟΝ ΟΡΟΦΟ, ΜΕ ΑΠΛΕΤΟ ΦΩΣ ΝΑ ΕΙΣΕΡΧΕΤΑΙ ΑΠΟ ΕΝΑ ΑΙΘΡΙΟ ΚΑΛΥΜΜΕΝΟ ΜΕ ΓΥΑΛΙ. ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΔΙΑΣΩΖΟΝΤΑΙ ΑΡΚΕΤΑ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ, ΟΠΩΣ Η ΞΥΛΙΝΗ ΚΟΥΠΑΣΤΗ, ΚΑΠΟΙΕΣ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΕΣ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΜΙΑ ΣΕΙΡΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΓΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΕΞΩΣΤΗ.
Φωτογραφίες: Σάκης Γιούμπασης.
Η εβραϊκή οικογένεια των Αλλατίνι ήταν –μαζί με τους οίκους Μοδιάνο και Καμόντο– μία από τις πλουσιότερες οικογένειες στην οθωμανική αυτοκρατορία. Αντικείμενο της δραστηριοποίησής τους (μετά τη μετοίκησή τους από τη Φλωρεντία στη Θεσσαλονίκη, το 1715) ήταν η εμπορία καπνού, μεταλλευμάτων, δημητριακών και διαφόρων αλεύρων, τα οποία διακινούσαν προς διάφορες περιοχές τής αυτοκρατορίας και της υπόλοιπης Ευρώπης. Πολύ σύντομα (το 1836) ενεπλάκησαν και στον τομέα τής παραγωγής, ανεγείροντας (με πρωτοβουλία τού Μωυσή Αλλατίνι) τον πρώτο κυλινδρόμυλο και το φερώνυμο αλευροποιείο στη σημερινή οδό Ανθέων και, λίγο αργότερα, το κεραμοποιείο που επίσης έφερε το όνομά τους.
Οι δύο εταιρείες συνενώθηκαν το 1897 σε έναν όμιλο (υπό την επωνυμία «Société AnonymeOttomane Industrielle et Commerciale de Salonique», ήτοι «Ανώνυμος Οθωμανική Βιομηχανική και Εμπορική Εταιρεία Θεσσαλονίκης»), ο οποίος αποτέλεσε μία από τις ελάχιστες ανώνυμες εταιρείες στην οθωμανική αυτοκρατορία. Διέθετε μετοχικό κεφάλαιο που ανερχόταν στο εντυπωσιακό για την εποχή ποσό των τριών εκατομμυρίων γαλλικών φράγκων, αναπτύσσοντας συνεργασίες με μεγάλους «παίκτες» τής αγοράς σε πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη, το Παρίσι, η Μασσαλία και η Βιέννη.
Η πρώτη κατοικία
Με τέτοια οικονομική δύναμη, λογικό ήταν, όταν η οικογένεια αποφάσισε να επιλέξει το πού και πώς θα κατασκευάσει την πρώτη της εστία, να επιλέξει το καλύτερο. Ο τόπος που διάλεξαν ήταν η «καρδιά» τής τότε Θεσσαλονίκης, ο Φραγκομαχαλάς (στη σημερινή πόλη, οι αριθμοί 9-11 τής οδού Συγγρού), ενώ τον σχεδιασμό της ανέλαβε ο starchitect της εποχής, ο ιταλός αρχιτέκτονας Βιταλιάνο Ποζέλι (έχοντας ολοφάνερες επιρροές από το έργο των αναγεννησιακών αρχιτεκτόνων Ντονάτο Μπραμάντε και Τζιάκομο Μπαρότσι ντα Βίνιολα).
Το αρχοντικό άρχισε να ανεγείρεται το 1862 για λογαριασμό τού Μωυσή Αλλατίνι, στο τετράγωνο των οδών Βαλαωρίτου, Συγγρού και Βηλαρά, σε βακουφικό οικόπεδο που κατείχε η οικογένεια (ακόμη και σήμερα σώζεται η πλάκα θεμελίωσης του κτιρίου – δυστυχώς, χωρίς το τμήμα της όπου αναγραφόταν η ημερομηνία θεμελίωσης). Ήταν διώροφο, με εξώστες περιμετρικά στον δεύτερο όροφο. Στο εσωτερικό του υπήρχε μια μνημειακή σκάλα που οδηγούσε στον όροφο, με άπλετο φως να εισέρχεται από ένα αίθριο καλυμμένο με γυαλί. Ακόμη και σήμερα διασώζονται αρκετά διακοσμητικά στοιχεία, όπως η ξύλινη κουπαστή, κάποιες διακοσμητικές τοιχογραφίες, αλλά και μια σειρά από μεταλλικά υποστηρίγματα στον εσωτερικό εξώστη.
Η έπαυλη ολοκληρώνεται το 1874 (ανήκοντας πλέον στη Ρόζα Αλλατίνι), με την αξία της την εποχή εκείνη να υπολογίζεται στα 180.000 γρόσια – ένα ποσό δυσθεώρητο για τα δεδομένα των τελών του 19ου αιώνα.
Η εποχή μετά τους Αλλατίνι
Το 1904 η έπαυλη πωλείται στον Εδουάρδο Αλλατίνι, σύζυγο της κόρης τού Μωυσή, ο οποίος το 1906-1907 χτίζει στη θέση τού τεράστιου κήπου που εκτεινόταν προς νότο το κτίριο που λίγο αργότερα θα στεγάσει την Τράπεζα Θεσσαλονίκης (αυτό που σήμερα γνωρίζουμε ως Στοά Μαλακοπή).
Το 1911 η οικογένεια Αλλατίνι απελαύνεται από τα εδάφη τής οθωμανικής αυτοκρατορίας (λόγω ιταλικής καταγωγής – σημερινοί απόγονοι της οικογένειας Αλλατίνι είναι οι Ντασό, οι οποίοι δραστηριοποιούνται σε μια σειρά από σημαντικούς επιχειρηματικούς τομείς στη Γαλλία), αφού προηγουμένως μεταβιβάζει την τεράστια ακίνητη περιουσία της στην Ανώνυμο Γεωργική Κτηματική Εταιρεία. Η έπαυλη μένει ακατοίκητη… Από τον Ιανουάριο του 1916, σε τμήμα τού πρώτου ορόφου τής πάλαι ποτέ έπαυλης Αλλατίνι φιλοξενείται το πρώτο υποκατάστημα της Ιονικής Τράπεζας στη Θεσσαλονίκη, οι δραστηριότητες του οποίου συνεχίζονται ακόμη και μετά την πυρκαγιά τού 1917 (άλλωστε, ο Φραγκομαχαλάς, στον οποίο βρισκόταν το ακίνητο, δεν είχε πληγεί σοβαρά από την πύρινη λαίλαπα). Στο ίδιο κτίριο λειτουργούσαν, ακόμη, τα γραφεία τής τράπεζας Levi and Co., ενεχυροδανειστήρια, καθώς και δικηγορικές και ασφαλιστικές εταιρείες.
Το ακίνητο μεταβιβάζεται το 1925 στους Ελί Άντζελ, Γιοσέ Σεβή και Λεών Αελιών (ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά για τα συγκεκριμένα πρόσωπα, εκ των οποίων ο πρώτος πρέπει να ήταν καπνέμπορος και ο τελευταίος έμπορων ποτών), ενώ το 1926 ο αρχιτέκτονας Μαξ Ρούμπενς αναλαμβάνει το έργο τής αναμόρφωσής του, παρεμβαίνοντας σε δύο όψεις του (επί των οδών Συγγρού και Βαλαωρίτου) και δημιουργώντας μια νέα ενότητα στο σημείο που συνδέεται με την οδό Βηλαρά. Οι αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις στις προσόψεις (κυρίως με την προσθήκη διακοσμητικών στοιχείων) εναρμονίζουν αισθητικά το κτίριο με το κύμα τού εκλεκτικισμού, που την εποχή τού Μεσοπολέμου μεσουρανούσε στη Θεσσαλονίκη. Το πέρασμα που συνέδεε το αρχοντικό με την Τράπεζα Θεσσαλονίκης σφραγίζεται, ενώ δημιουργείται ένα νέο πέρασμα που συνδέει τις οδούς Βαλαωρίτου και Βηλαρά, δημιουργώντας επιπλέον χώρο στο ισόγειο του συγκροτήματος για τη στέγαση επιχειρήσεων και εμπορικών εταιρειών (μάλιστα, ακριβώς πάνω από την είσοδο στην οδό Συγγρού έχει χαραχτεί το έτος ολοκλήρωσης των συγκεκριμένων αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων).
Από το χθες στο σήμερα
Το κτίριο διατηρείται στην ίδια μορφή ώς τον μεγάλο σεισμό τής Θεσσαλονίκης, το 1978, εξαιτίας τού οποίου η γυάλινη στέγη καταρρέει και προκαλούνται ανεπανόρθωτες ζημιές. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1981, μέρος τού πρώτου ορόφου κατεδαφίζεται από τους ιδιοκτήτες τού κτιρίου (λόγω εφαρμογής ενός συγκεκριμένου πρωτοκόλλου σχετικά με την πολεοδομική επιτροπή), ενώ την ίδια χρονιά όλες οι πλευρές τού οικοδομήματος (συμπεριλαμβανομένου του κλιμακοστασίου) αποφασίζεται ότι «χρειάζονται προσεκτική μεταχείριση και εξειδικευμένη συντήρηση».
