Το τελευταίο συναρπαστικό επεισόδιο του «Μεγάλου Διχασμού» στη Θεσσαλονίκη ξεκίνησε με την κατασκευή τού σταθμού τού μετρό στη συμβολή τής Βενιζέλου με την Εγνατία. Από τη μία, εκείνοι που υποστηρίζουν την κατασκευή τού σταθμού με διατήρηση των αρχαίων in situ (μερίδα με την οποία συντάσσεται η τέως διοίκηση της «Αττικό Μετρό», που κατασκευάζει το έργο, και η τέως κυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ). Από την άλλη, αυτοί που υποστηρίζουν ότι μόνος τρόπος για να κατασκευαστεί ο σταθμός και να δει η πόλη κάποια στιγμή το μετρό να κινείται στις ράγες είναι η απόσπαση των αρχαιοτήτων, η κατασκευή τού σταθμού και η εκ νέου τοποθέτηση ενός ποσοστού περί το 92% των ευρημάτων στην ίδια θέση όπου βρίσκονταν και πριν. Πίσω από αυτήν τη δεύτερη εναλλακτική στοιχίζεται η νυν διοίκηση της «Αττικό Μετρό» και η σημερινή κυβέρνηση της ΝΔ.
Με τις δύο απόψεις να χρωματίζονται (αναγκαστικά) πολιτικά, δεν θα ήταν, προφανώς, δύσκολο η αντιπαράθεση να εξαντληθεί σε ακόμη μία κομματική καντρίλια. Κι όμως: αμφότερες οι πλευρές επικαλούνται σειρά επιχειρημάτων για να στηρίξουν τις θέσεις τους.
1«Στη Θεσσαλονίκη συντελείται ουσιαστικά ένα έγκλημα σε βάρος ενός ολόκληρου οικοδομικού τετραγώνου τού κεντρικού βυζαντινού σταυροδρομιού τής Μέσης Οδού τής Θεσσαλονίκης (σ.σ.: Decumanus Maximus και Cardo) τού 3ου-4ου αιώνα μ.Χ.», λένε οι υποστηρικτές τής in situδιατήρησης των ευρημάτων. «Πρώτη φορά έχουμε τέτοιο μνημείο σε τέτοια αρτιότητα κι εμείς πάμε να το αποσπάσουμε, να το κατακερματίσουμε, να χάσει τον φυσικό του χώρο. Το σημαντικό με το αρχαιολογικό εύρημα στον σταθμό Βενιζέλου είναι ότι πρόκειται για ενιαίο και αναπόσπαστο πολεοδομικό σύμπλεγμα αρχαιολογικών ευρημάτων, που περιλαμβάνουν την κεντρική Μέση Οδό και την κάθετη σ’ αυτήν, με πεζοδρόμια, υδραυλικά έργα, εμπορικά καταστήματα και κοσμηματοπωλεία, κτίρια, μνημεία και μια μεγάλη αψίδα. Είναι φανερό και στον πιο άσχετο με την αρχαιολογική επιστήμη ότι, αν ένα τέτοιο σύνθετο αρχαιολογικό σύμπλεγμα αποκολληθεί, τεμαχιστεί και μεταφερθεί αλλού, κινδυνεύει σοβαρά η ακεραιότητα και η αυθεντικότητά του».
Το ίδιο σύνθημα («Έγκλημα στο μετρό») «φωνάζουν» και αρκετά μπαλκόνια σπιτιών στη Θεσσαλονίκη, οι ιδιοκτήτες των οποίων ανάρτησαν το σχετικό, κίτρινο πανό τής Ένωσης Πολιτών για τη Διάσωση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, της κίνησης πολιτών που μαζί με τη Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, τη Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία, τον Ενιαίο Σύλλογο Υπαλλήλων Υπουργείου Πολιτισμού Αττικής, Στερεάς και Νήσων, την Πανελλήνια Ένωση Συντηρητών Αρχαιοτήτων, τον Σύλλογο Εκτάκτων Αρχαιολόγων και τον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ), ζητώντας την ακύρωση της απόφασης της υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, που προβλέπει απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων. Η σχετική απόφαση του ΣτΕ αναμένεται ανά πάσα στιγμή.
2«Ένας τυπικός σταθμός τού μετρό τής Θεσσαλονίκης είναι ένα τεράστιο υπόγειο κτίριο που κατασκευάζεται σε τρία στάδια. Πρώτα αρχίζει να κατασκευάζεται από πάνω προς τα κάτω ο τετραώροφος κεντρικός πυρήνας τού κτιρίου, δηλαδή οι χώροι πάνω από τις αποβάθρες. Στην συνέχεια κολλάνε δίπλα του οι είσοδοι» απαντούσε μεταξύ άλλων, σε δημόσια ανάρτησή του σε κοινωνικό μέσο πριν από περίπου δύο μήνες, ο νυν πρόεδρος της «Αττικό Μετρό», Νίκος Ταχιάος. «Έτσι και στη Βενιζέλου: πριν από περισσότερα από 10 χρόνια ‘φυτεύτηκε’ το ‘κουτί’ τού κεντρικού σταθμού, σε βάθος 37 μέτρων. Είναι αυτοί οι τέσσερις διαφραγματικοί τοίχοι που φαίνονται στη μακέτα να περιτριγυρίζουν τα αρχαία[…]. Μόλις τέλειωσαν οι διαφραγματικοί, έπιασαν δουλειά οι αρχαιολόγοι. Η ανασκαφή έφερε στο φως τα γνωστά ευρήματα. Την ώρα που γίνονταν αυτά, από κάτω πέρασαν οι δύο μετροπόντικες, που δεν υπάρχουν πια στο έργο, τρύπησαν το ‘κουτί’, έχτισαν τις σήραγγες και συνέχισαν τον δρόμο τους. Άρα, πρακτικά, τι έχουμε; Το ‘κουτί’ και, μέσα σ’ αυτό, τα αρχαία και τις σήραγγες. Ποιο είναι το ερώτημα; Πώς θα ξεπεράσουμε τα αρχαία, για να σκάψουμε παρακάτω, να κατασκευάσουμε τις πλάκες τού υπόγειου κτιρίου, τα δάπεδα των ορόφων δηλαδή, για να αντιστηρίξουμε και τις πολυκατοικίες τής Εγνατίας, να φτάσουμε στις σήραγγες, να τις σπάσουμε, να ρίξουμε τα θεμέλια του σταθμού, να φτιάξουμε τις αποβάθρες και, εν τω μεταξύ, να φτιάχνουμε και τις εισόδους τού σταθμού. Να θυμίσω: όλα αυτά πρέπει να γίνουν από πάνω προς τα κάτω, μέσα στο μπετονένιο ‘κουτί’, δεν μπορούμε να απλωθούμε παραέξω. Μας χωρίζει από τον έξω κόσμο ένα μέτρο μπετόν με θηριώδη οπλισμό – αλλά κι εκείνος (σ.σ.: ο έξω κόσμος) είναι μάλλον εχθρικός: θεόρατες πολυκατοικίες δεξιά κι αριστερά, αρχαία εμπρός και πίσω, κάτω από την Εγνατία».
Τι υποστηρίζει, στο πλαίσιο αυτό, η σημερινή διοίκηση της «Αττικό Μετρό», που καλείται να ολοκληρώσει το έργο; Ότι η αρχιτεκτονική μελέτη που παρουσιάστηκε το 2017 στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο δεν ήταν υλοποιήσιμη: «Όποιος καταλαβαίνει λιγάκι από έργα, θα συμφωνήσει ότι μόνη της οποιαδήποτε τέτοια μελέτη δεν λύνει τίποτα» σημείωνε στην ίδια ανάρτησή του ο κ. Ταχιάος. «‘Θρίαμβος, πάμε in situ’, χωρίς ουδείς βεβαίως να λέει ποιος θα πληρώσει το μαλλί, αφού το σύνολο ξέφευγε από τις ανάγκες και τις υποχρεώσεις τού μετρό. Αλλά αυτό ήταν το μικρότερο πρόβλημα. Ο σταθμός ξαφνικά αλλάζει μέγεθος, αφού οι δύο είσοδοι μεγεθύνονται τρομακτικά, ώστε να αναπληρώσουν τους χώρους που θα χάνονταν για να φιλοξενήσουν το όραμα ενός μουσειακού, κυρίως, χώρου. Πώς θα χάνονταν; Ένα μεγάλο μέρος τού κεντρικού σταθμού θα καταλάμβαναν τα αρχαία –τα ρωμαϊκά που βρέθηκαν και τα παλαιότερα, που είναι θαμμένα από κάτω– οπότε θα έπρεπε να δοθούν αλλού χώροι για τις λειτουργίες τού σταθμού. Πρακτικά, δύο όροφοι έφευγαν και τα ελεύθερα ύψη μειώνονταν δραματικά στον επόμενο. Πού θα μεταφέρονταν; Κυρίως στη νότια είσοδο, μπροστά από το Μπεζεστένι, και ελάχιστα στη βόρεια είσοδο, κολλητά στο ταλαιπωρημένο Αλκαζάρ, που όμως δεν θα έβγαζε κατευθείαν στον σταθμό, αλλά μόνο στα αρχαία. Η νότια είσοδος γινόταν με τον τρόπο αυτόν ένα υπόγειο, τετραώροφο κτίριο – άλλος ένας σταθμός, δηλαδή.
Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟ ΣΤΗΝ ΟΔΟ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΟ ΕΚΘΕΣΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΔΕΘ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΑΠΛΩΣ ΔΥΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ – ΙΣΩΣ ΤΑ ΠΙΟ ΗΧΗΡΑ ‘Η ΤΑ ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΣΕ ΕΝΑΝ «ΩΚΕΑΝΟ» ΜΙΚΡΩΝ ‘Η ΜΕΓΑΛΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ, ΣΤΑ ΟΠΟΙΑ Η ΠΟΛΗ ΔΕΙΧΝΕΙ ΟΧΙ ΑΠΛΩΣ ΝΑ ΔΥΣΚΟΛΕΥΕΤΑΙ ΝΑ ΣΥΝΕΝΝΟΗΘΕΙ, ΑΛΛΑ, ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΝΑ ΑΠΟΛΑΜΒΑΝΕΙ ΝΑ ΣΥΓΚΡΟΥΕΤΑΙ. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΤΑ ΜΕΤΩΠΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΩΣ ΜΕΓΑΛΑ ‘Η ΑΠΟ ΤΑ ΑΠΟΚΑΛΟΥΜΕΝΑ ΩΣ «ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ». ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΤΟΙΜΟΙ ΝΑ ΒΓΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΜΑΧΑΙΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΣΤΑΘΜΕΥΣΗΣ, ΓΙΑ ΤΟ ΑΝ ΤΑ ΔΕΝΤΡΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΛΑΔΕΥΟΝΤΑΙ ΠΟΛΥ ‘Η ΛΙΓΟ, ΓΙΑ ΤΟ ΑΝ ΟΙ ΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΟΑΣΘ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑ ΕΚΑΤΟ ‘Η ΑΝΑ ΧΙΛΙΑ ΜΕΤΡΑ, ΓΙΑ ΤΟ ΑΝ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΕΖΟΔΡΟΜΗΘΕΙ (‘Η ΟΧΙ) Ο ΤΑΔΕ ‘Η Ο ΔΕΙΝΑ ΔΡΟΜΟΣ, ΓΙΑ ΤΟ ΑΝ ΘΑ ΦΤΙΑΞΟΥΜΕ ΤΕΛΕΦΕΡΙΚ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΝΩ ΠΟΛΗ ‘Η ΠΟΔΗΛΑΤΟΔΡΟΜΟΥΣ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ, ΓΙΑ ΤΟ ΑΝ Η ΠΛΑΚΟΣΤΡΩΣΗ ΣΤΗΝ ΤΣΙΜΙΣΚΗ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΜΕ ΜΑΡΜΑΡΟ ‘Η ΜΕ ΓΡΑΝΙΤΗ. ΟΧΙ, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΛΑ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΜΕΙΖΟΝΑ ΚΑΙ ΕΠΕΙΓΟΝΤΑ: ΚΙ ΟΜΩΣ, ΕΜΕΙΣ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΤΟΙΜΟΙ ΝΑ ΑΝΤΙΠΑΡΑΤΕΘΟΥΜΕ ΓΙ’ ΑΥΤΑ (ΟΠΟΙΑ ΑΠΟΨΗ ΚΙ ΑΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΙ ΚΑΘΕΝΑΣ ΜΑΣ) ΜΕ ΤΟ ΠΑΘΟΣ ΥΠΟΔΟΥΛΟΥ ΠΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΕΙ ΝΑ ΑΠΟΤΙΝΑΞΕΙ ΤΟΝ ΞΕΝΙΚΟ ΖΥΓΟ ΜΕΤΑ ΑΠΟ 400 ΧΡΟΝΙΑ ΣΚΛΑΒΙΑΣ.
»Μα, στις τεράστιες εισόδους δεν θα βρίσκονταν αρχαία;» συνεχίζει ο κ. Ταχιάος. «Φυσικά, αλλά αυτά έπρεπε να αφαιρεθούν, επειδή αλλιώς δεν υπήρχε σταθμός – αλλά και πάλι ουδείς αρχαιολόγος έβαζε την υπογραφή του γι’ αυτό. Γενικώς, μεταξύ ‘Αττικό Μετρό’ και υπουργείου Πολιτισμού πηγαινοέρχονταν σχέδια χωρίς πατρότητα – ουδείς έβαζε την υπογραφή του και στα πρωτόκολλα δεν σημειώνονταν και πολλά πολλά. Ακόμη ψάχνουμε σε σκληρούς δίσκους, κυρίως του εργολάβου».
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην έκθεση τεκμηρίωσης, την οποία υπέβαλε στο ΚΑΣ η σημερινή διοίκηση της «Αττικό Μετρό», αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι «στην αμέσως προηγούμενη φάση των προκαταρκτικών εργασιών για την κατασκευή τού σταθμού Βενιζέλου αποσπάστηκαν αρχαιότητες, οι οποίες μεταφέρθηκαν εκτός εργοταξίου και φυλάσσονται στις εγκαταστάσεις τής ‘Αττικό Μετρό’. Η απόσπαση αυτή αφαίρεσε το 1/7 της έκτασης της ανασκαφής, στο οποίο συμπεριλαμβάνεται και τμήμα τής Decumanus Maximus. Χρησιμοποιήθηκαν, δε, μέθοδοι απόσπασης που έχει προταθεί (και αποφασιστεί) πλέον να χρησιμοποιηθούν και για το υπόλοιπο τμήμα».
Είναι συνεπώς εφικτή, σύμφωνα με τη νυν διοίκηση της «Αττικό Μετρό», η λύση τής in situ κατασκευής τού σταθμού; Όπως υποστηρίζει σχετικά στην ίδια ανάρτησή του ο κ. Ταχιάος, «το θέμα δεν είναι πολιτικό, είναι αμιγώς τεχνικό – κι ας χτυπιούνται κάποιοι για να αποδείξουν το αντίθετο[…]. Η σύλληψη είναι ομολογουμένως ενδιαφέρουσα, η εκτέλεση όμως –δηλαδή, η κατασκευή– εμφανώς προβληματική. Θα μπορούσε με πολλές πιθανότητες να οδηγήσει στο ‘η εγχείρηση πέτυχε, ο ασθενής πέθανε΄. Οι μηχανικοί τής ‘Αττικό Μετρό’, άνθρωποι που ξέρουν και από κατασκευή και όχι μόνον από θεωρία, έχουν γράψει πραγματείες γι’ αυτό. Ο εργολάβος μπορεί να θεωρούσε ότι μια δύσκολη κατασκευή θα του εξασφάλιζε μια γενναιόδωρη συμπληρωματική σύμβαση[…], αλλά η ‘Αττικό Μετρό’ ήξερε ότι τα εμφανώς αξεπέραστα προβλήματα που θα ακολουθούσαν θα οδηγούσαν σε ναυάγιο. Κι αν είναι γεγονός ότι μέχρι και φέτος (σ.σ.: 2020) το έργο βάδιζε με τη βούλα χωρίς χρονοδιάγραμμα λόγω Αγίας Σοφίας και Βενιζέλου –και αυτό θεμελίωνε μία φορά αξιώσεις για αποζημιώσεις λόγω υπερημερίας–, τα απρόβλεπτα της in situ κατασκευής ήταν βέβαιο πως θα οδηγούσαν σε πολλαπλάσια εκτίναξη οποιουδήποτε ήδη υψηλού υποθετικού κόστους[…]. Το εγχείρημα in situ ήταν φαραωνικό, όχι τόσο ως προς τα μεγέθη του όσο κυρίως ως προς τις συνθήκες εργασίας. Φέρτε στο μυαλό σας εικόνες από ορυχεία – κάτι παρόμοιο ήταν, με τους ίδιους και περισσότερους κινδύνους και με πολλή αβεβαιότητα για το έργο ‘μετρό’, που εκ φύσεως απαιτεί απόλυτη ακρίβεια και μηδενικές αποκλίσεις. Πάρα πολλά πράγματα εξαρτιόντουσαν από την τύχη και άλλα τόσα από τον ανθρώπινο παράγοντα, που μπορούσε να είναι κι ένας απλός εργάτης που θα οδηγούσε το έργο σε ανεπίστρεπτη καταστροφή. Οι κίνδυνοι αμέτρητοι για τους εργαζομένους, αλλά και για τα τρένα που θα πηγαινοερχόταν από κάτω[…]. Ειδικά για τα αρχαία, η ανασφάλεια ήταν τεράστια. Ουδείς απ’ όσους έχουν πραγματική ευθύνη για το έργο μπορεί να αποκλείσει μια καθίζηση. Και τότε θα επιστρέφαμε ολοταχώς στην απόσπαση χωρίς εξασφαλισμένη δυνατότητα επανόδου, αφού ουδείς ξέρει τι θα έμενε αλώβητο[…]. Όσο για την ασφάλεια των επιβατών και ειδικά την πυρασφάλεια; Ακόμη κάτι που αφηνόταν στα χέρια τής τύχης. Φανταστείτε ένα πλοίο που βουλιάζει… Προς τα πού θα πάτε ενστικτωδώς; Προς τα πάνω, στο κατάστρωμα. Ε, στον σταθμό τής in situ ‘Βενιζέλου’ δεν θα ίσχυε αυτό. Σε περίπτωση κινδύνου, οι επιβάτες έπρεπε να φύγουν 6 μέτρα προς το βάθος τής γης, για να βρουν τη λαβυρινθώδη έξοδο κινδύνου προς την Εγνατία[…].
»Τι έγινε μετά από αυτό; Ξαναγυρίσαμε στη μόνη εφικτή και νομικά ισχυρή λύση, αυτήν της απόσπασης και της επανατοποθέτησης, με μία όμως σημαντική βελτίωση: υποβαθμίσαμε τη στάθμη τού πρώτου ορόφου, ώστε τα αρχαία να επιστρέψουν όχι μόνο με οριζοντιογραφική ακρίβεια, αλλά και στο ύψος όπου βρέθηκαν – θα ρίξουμε λίγο μπετόν παραπάνω, αλλά ελεγχόμενα πράγματα. ‘Μα, εν τω μεταξύ δεν είχαν γίνει εργασίες για την προηγούμενη λύση;’. Κατηγορηματικά βεβαιώνω πως μέχρι και σήμερα βαδίζουμε με τη συμβατική λύση τού 2006. Δεν είναι λάθος του πληκτρολογίου μου: του 2006. Τώρα εγκρίναμε τις νέες μελέτες και προχωράμε στην αναγκαία συμπληρωματική σύμβαση. Η πλάκα οροφής τού σταθμού –πρακτικά, το οδόστρωμα της Εγνατίας– θα γινόταν έτσι κι αλλιώς. Πληρώθηκε από το κατ’ αποκοπή τίμημα της σύμβασης. Ό,τι άλλο έγινε αφορούσε αρχαιολογικές εργασίες. Σήμερα πλέον, μετά την αλλαγή πλεύσης, έχουμε φυτέψει και το ‘κουτί’ τής νότιας εισόδου, όπως το βλέπετε στη συμβατική λύση. Μαζέψαμε επιτέλους υδροφρέζες και σιλό τού μπεντονίτη, να ‘αναπνεύσει’ λίγο το εργοτάξιο, και ξεκινάμε με πασσαλομπήξεις το ‘κουτί’ τής βόρειας (σ.σ.: μέσα Νοεμβρίου 2020). Οι πολύ πιο περιορισμένες από τη λύση τής in situ εκτάσεις των εισόδων μέσα στον Δεκέμβριο θα αποδοθούν στους αρχαιολόγους για ανασκαφές. Υπερφίαλες επεκτάσεις τού σταθμού δεν ‘παίζουν’ πια. Φτιάχνεται στο περίγραμμα του 2006. Ο εργολάβος τελείωσε τη μελέτη τής απόσπασης που θα κάνει ο Δημήτρης Κορρές –που έχει ήδη μεταφέρει κομμάτια από τα ίδια αρχαία και ολόκληρη την Αγίας Σοφίας– και αυτή εγκρίθηκε με τη σύμφωνη γνώμη όλων των διευθύνσεων του υπουργείου Πολιτισμού και ομόφωνη απόφαση του ΚΑΣ. Γιατί οι άνθρωποι, ακόμη κι αυτοί που διαφωνούν επί της αρχής, ξέρουν ότι η εργασία αυτή δεν επιφυλάσσει πρακτικά κανέναν κίνδυνο για τα αρχαία,. Θα τοποθετηθούν ξανά και ούτε υλικό θα λείπει ούτε κοψίματα θα φαίνονται (άλλωστε, γίνονται ελάχιστα και χειρουργικά) και ούτε γραμμάριο τσιμέντου θα μπει ανάμεσά τους. Για τις επεμβάσεις στον κεντρικό σταθμό περιμένουμε την απόφαση του ΣτΕ, που δίκασε τις προσφυγές των αντιδρώντων στις 6 του μηνός (σ.σ.: Νοεμβρίου).
»Κάτι απλό, μόνο: αφορίστε τα σενάρια της κατάργησης του σταθμού. Αν οδηγηθούμε εκεί, οι επεκτάσεις προς τα βορειοδυτικά πάνε περίπατο. Με τρένα τετρακοσίων επιβατών και με μόνον έναν σταθμό στο κέντρο, της Αγίας Σοφίας, το σύστημα θα αποδειχθεί στην καλύτερη περίπτωση οριακό, οι πύλες εισόδου του θα καταρρεύσουν και ουδείς υπογράφει τι θα συμβαίνει στις αποβάθρες. Και επίσης: όποιος έχει στο μυαλό του το παραμύθι ότι το έργο είναι δεκατρείς σταθμοί και 9,5 χιλιόμετρα σηράγγων και η όποια εταιρεία λειτουργίας βγάζει τον ‘Τόμας το Τρενάκι’ να κόβει βόλτες στις ράγες, να το ξεχάσει. Είναι ένα εξαιρετικά περίπλοκο, απολύτως αυτόματο έργο, χωρίς μηχανοδηγούς. Όλες οι αποφάσεις εξαρτώνται από αναρίθμητες παραμέτρους και η λειτουργία του χωρίς λύση για τη Βενιζέλου, χωρίς χρονοδιάγραμμα, χωρίς μελέτες και χωρίς φορέα λειτουργίας, όπως το βρήκαμε το 2019, είναι άλλη μία ιστορία σαν τα εγκαίνια που δεν ήταν εγκαίνια, τα εκδοτήρια που ήταν μουσαμάδες και το μετρό που ήταν μετρό χωρίς τρένα, χωρίς γραμμές και χωρίς επιβάτες».
Σύμφωνα με την «Αττικό Μετρό», η υπόθεση της in situ κατασκευής δημιουργεί εξαιρετικές αβεβαιότητες για το χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης του έργου: «Το μόνο ορατό χρονοδιάγραμμα στην υπόθεση της in situ κατασκευής, τον Δεκέμβριο του 2019, οδηγούσε στο 2025» αναφέρεται στην έκθεση τεκμηρίωσης που υπέβαλε η εταιρεία στο ΚΑΣ. «Όταν τον Οκτώβριο 2019 ζητήθηκε από τον ανάδοχο να εκτιμήσει την υπόθεση της in situ παραμονής, όπως αυτή είχε παρουσιαστεί, υπέβαλε νέο χρονοδιάγραμμα με λήξη την 30ή Σεπτεμβρίου 2025. Σε αυτό το σενάριο, προβλεπόταν να εκκινήσει η λειτουργία τού μετρό χωρίς τον σταθμό ‘Βενιζέλου’ στις 30 Σεπτεμβρίου 2022 (διαψεύδοντας όσους επιμένουν ότι ήταν δυνατή η λειτουργία τού έργου νωρίτερα και ότι καθυστερεί λόγω αλλαγών στον σχεδιασμό για τον σταθμό ‘Βενιζέλου’) και ότι αυτή στις 2 Οκτωβρίου 2023 και μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου 2025 θα διακοπτόταν στο τμήμα ‘Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός’ – ‘Σιντριβάνι’».
ΕΙΝΑΙ Η ΕΥΚΟΛΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΒΓΑΙΝΟΥΝ ΚΑΙ ΛΕΝΕ ‘Η ΓΡΑΦΟΥΝ ΠΑΡΟΛΕΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ «ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΣΗΜΕΡΑ», «ΑΥΤΟ ΖΗΤΑ Η ΠΟΛΗ ΣΗΜΕΡΑ», «ΑΥΤΟ ΑΠΟΡΡΙΠΤΕΙ Η ΠΟΛΗ ΣΗΜΕΡΑ», «ΟΙ 9 ΣΤΟΥΣ 10 ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΑΠΟΨΗ ΕΧΟΥΝ» (ΚΙ ΑΣ ΜΗΝ ΕΧΕΙ ΜΕΤΡΗΘΕΙ ΑΥΤΟ ΟΥΤΕ, ΕΣΤΩ, ΜΕ ΜΕΖΟΥΡΑ) ΠΟΥ ΜΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΕΝΤΥΠΩΣΗ. ΘΑ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΝΕΟΥ ΕΚΘΕΣΙΑΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ; Ή ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΣΤΑ ΔΥΤΙΚΑ; ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΦΤΙΑΧΤΕΙ ‘Η ΝΑ ΜΗ ΦΤΙΑΧΤΕΙ Ο ΣΤΑΘΜΟΣ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟ ΣΤΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ; ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΑΝ ΤΑ ΡΕΒΙΘΙΑ ‘Η ΟΙ ΦΑΚΕΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΑΓΕΙΡΕΥΤΟΥΝ ΜΕ ΝΤΟΜΑΤΑ ‘Η ΜΕ ΛΕΜΟΝΙ; Ε, ΠΑΝΤΟΤΕ ΘΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ «ΙΝΣΤΡΟΥΧΤΟΡΑΣ» ΒΑΡΔΙΑΣ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΘΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙ ΝΑ ΤΣΟΥΒΑΛΙΑΣΕΙ ΛΑΟ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΑ ΔΙΚΑ ΤΟΥ ΠΙΣΤΕΥΩ.
Όμως και η σύλληψη της λειτουργίας τής βασικής γραμμής σε τρία στάδια, επί της οποίας βασίζεται το απορριφθέν από την «Αττικό Μετρό» εγχείρημα της κατασκευής τού σταθμού «Βενιζέλου» με in situ παραμονή των αρχαιολογικών καταλοίπων, είναι απολύτως ανεδαφική. «Ο σταθμός ‘Σιντριβάνι’, ο οποίος στην περίπτωση αυτή ανάγεται σε κομβικό σημείο τού δικτύου, είναι απολύτως αδύνατον να λειτουργήσει για οποιοδήποτε χρονικό διάστημα ως τερματικός σταθμός και, ταυτοχρόνως, ως κύριος υποδοχέας τής επιβατικής κίνησης από και προς το κέντρο τής Θεσσαλονίκης» σημειώνεται στην έκθεση τεκμηρίωσης. «Κάτι τέτοιο θα μείωνε τη συχνότητα εξυπηρέτησης του κοινού δραματικά, καθώς δεν είναι δυνατόν να επιτύχει χρονοαποστάσεις καλύτερες των 210 δευτερολέπτων, έναντι των επιθυμητών και προβλεπομένων 90 δευτερολέπτων. Επίσης, τα μεγέθη του δεν επιτρέπουν την εξυπηρέτηση των επιβατών που αναμένεται να επιλέξουν το μετρό για τις μετακινήσεις τους από και προς το κέντρο».
Όσο για το επιπλέον κόστος; Μια πρώτη εκτίμηση, που περιλαμβάνεται στην έκθεση τεκμηρίωσης, ανεβάζει το συνολικό κατασκευαστικό κόστος του σταθμού «Βενιζέλου», στην υπόθεση της in situ κατασκευής, σε 99 εκατ. ευρώ και στη λύση τής απόσπασης και επανατοποθέτησης σε 70,7 εκατ. Ωστόσο, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις τής «Αττικό Μετρό», η λύση τής in situ κατασκευής αναμένεται να είναι ακριβότερη έως και 55 εκατ., καθώς ο ανάδοχος θα απαιτήσει συμπληρωματική σύμβαση, λόγω των μεγάλων κατασκευαστικών δυσχερειών που συνεπάγεται η συγκεκριμένη επιλογή.
Μέσα σ’ αυτήν την αντιπαράθεση, σειρά τοπικών φορέων και επιμελητηρίων έχουν ταχθεί υπέρ τής λύσης που προκρίθηκε το καλοκαίρι τού 2019 (μεταξύ αυτών, η περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, ο δήμος Θεσσαλονίκης, η Περιφερειακή Ένωση Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας, το Επαγγελματικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης, το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας – Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας και ο Εμπορικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης), ενώ την ίδια άποψη υποστήριξε και το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (με την υπουργό Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, να σημειώνει σκωπτικά ότι «το ΚΑΣ, σε πέντε διαφορετικές συνθέσεις του από το 2004 μέχρι σήμερα, έχει πάρει ακριβώς την ίδια θέση (σ.σ. υπέρ της απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων). Εκτός από τις περιόδους της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ…».
Με την αντιπαράθεση για τον σταθμό «Βενιζέλου» τού μετρό να κοχλάζει (εν αναμονή και της απόφασης του ΣτΕ επί των προσφυγών των αντιδρώντων σωματείων και πολιτών), ένα άλλο μέτωπο ανέκυψε τις τελευταίες ημέρες στην πόλη: ένα μέτωπο στον άξονα ανατολής-δύσης και επίδικο το πού θα βρίσκεται το νέο εκθεσιακό κέντρο τής Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ) – αν δηλαδή θα κατασκευαστούν νέες εγκαταστάσεις στον σημερινό χώρο ή αν θα πρέπει η Έκθεση να «μετακομίσει» δυτικά.
Τη στιγμή που ο διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, από τον οποίο θα προκύψει το νέο «πρόσωπο» της ΔΕΘ, βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, με ερώτημα που αναμένει απάντηση το πώς θα αξιοποιηθεί το 50% τής σημερινής έκτασης των 180 στρεμμάτων στο κέντρο τής πόλης (το υπόλοιπο 50% έχει αποφασιστεί ότι θα γίνει μητροπολιτικό πάρκο), εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης στα δυτικά τού πολεοδομικού συγκροτήματος κινούνται για την επαναφορά στο προσκήνιο ενός σχεδίου που είχε εξεταστεί το 2002. Το πρότζεκτ προέβλεπε την κατασκευή σύγχρονου εκθεσιακού κέντρου σε έκταση μερικών εκατοντάδων στρεμμάτων στη Σίνδο (ιδιοκτησίας τού τότε ΤΕΙ Θεσσαλονίκης και νυν Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος), στο σημείο όπου συγκλίνουν ο άξονας ΠΑΘΕ και η Εγνατία Οδός. Το σχέδιο είχε προταθεί επισήμως από την κυβέρνηση Καραμανλή το 2009, λίγο πριν από τις εκλογές που ανέδειξαν το ΠΑΣΟΚ τού Γιώργου Παπανδρέου σε νέα κυβέρνηση της χώρας (και ελάχιστους μήνες πριν αρχίσει η περιπέτεια του πρώτου μνημονίου).
Ο πρώτος «πυροβολισμός» που σηματοδότησε την αναζωπύρωση αυτής της κόντρας έπεσε στα τέλη Δεκεμβρίου, όταν κυκλοφόρησε νέος κατάλογος με 227 επιπλέον υπογραφές πολιτών από τους δήμους Δέλτα και Κορδελιού-Ευόσμου, τον οποίο έδωσε στη δημοσιότητα η «Κίνηση πολιτών: η ΔΕΘ, μητροπολιτικό πάρκο για μια πράσινη Θεσσαλονίκη», η οποία εναντιώνεται στην κατασκευή εκθεσιακού κέντρου στη σημερινή θέση, στο κέντρο τής πόλης. Μεταξύ των 227 υπογραφών ξεχώριζαν εκείνες των δημάρχων Δέλτα, Γιάννη Ιωαννίδη, και Κορδελιού-Ευόσμου, Κλεάνθη Μανδαλιανού, καθώς και οι αντίστοιχες δεκάδων αντιδημάρχων, δημοτικών και τοπικών συμβούλων. Με τη θέση των δημάρχων Δέλτα και Κορδελιού-Ευόσμου συντάχθηκαν στην πορεία (με κοινή δήλωση) οι δήμαρχοι Αμπελοκήπων-Μενεμένης, Λάζαρος Κυρίζογλου, Νεάπολης-Συκεών, Σίμος Δανιηλίδης, Παύλου Μελά, Δημήτρης Δεμουρτζίδης, Χαλκηδόνας, Σταύρος Αναγνωστόπουλος, και Ωραιοκάστρου, Παντελής Τσακίρης. Μπροστάρης στην κοινή τους προσπάθεια ανακοίνωσε ότι τίθεται ο μητροπολίτης Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως, Βαρνάβας, όπως τους διαβεβαίωσε στο πλαίσιο συνάντησης που πραγματοποιήθηκε στις 11 Ιανουαρίου, στα γραφεία τής μητρόπολης.
Στο πλευρό των αυτοδιοικητικών και του τοπικού μητροπολίτη (τουλάχιστον στην πτυχή που αφορά το σχέδιο ανάπλασης των σημερινών εγκαταστάσεων) τάσσεται και ο Σύλλογος Ελλήνων Πολεοδόμων και Αρχιτεκτόνων, τονίζοντας πως το προωθούμενο σχέδιο «είναι αντίθετο με τους στόχους όλων των σχεδίων που έχουν εκπονηθεί κατά καιρούς για τη Θεσσαλονίκη, τα οποία προβλέπουν να δημιουργηθεί στον χώρο αυτό μητροπολιτικό πάρκο πολιτισμού και πρασίνου». Χαρακτηρίζει, δε, αδιανόητο το γεγονός ότι η πόλη με το λιγότερο πράσινο ανά κάτοικο στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα «καταστρέφει τη μοναδική δυνατότητα που έχει να αποκτήσει έναν αξιόλογο πνεύμονα πρασίνου, όπως τον πρωτοσχεδίασε ο οραματιστής Εμπράρ».
«Τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή να δράσουμε. Είμαστε έτοιμοι και έχουμε σχέδιο» αντιτείνει από την πλευρά του, με παρέμβαση μέσω της ιστοσελίδας voria.gr, ο πρόεδρος της ΔΕΘ-Helexpo, Τάσος Τζήκας. «Μελετάμε τη δημιουργία του νέου Εκθεσιακού και Συνεδριακού Κέντρου Θεσσαλονίκης από το 2012, εξετάζοντας όλες τις βασικές παραμέτρους, τόσο οικονομικές όσο και περιβαλλοντικές και πολεοδομικές. Το χωρικό σχέδιο για την ανάπλαση, το οποίο έχει ήδη υποβληθεί και εγκριθεί, έχει εξασφαλίσει τη στήριξη της νυν και της τέως κυβέρνησης, της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, του δήμου Θεσσαλονίκης και της μεγάλης πλειονότητας των φορέων και των κατοίκων τής πόλης». Καμία πρόθεση συζήτησης για το θέμα μιας πιθανής μετεγκατάστασης της ΔΕΘ στα δυτικά δεν δείχνει και ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Κωνσταντίνος Ζέρβας, σχολιάζοντας σιβυλλικά πως «το θέμα για εμένα θεωρείται εδώ και μία δεκαετία λήξαν», συντασσόμενος με την άποψη του περιφερειάρχη Κεντρικής Μακεδονίας, Απόστολου Τζιτζικώστα, αλλά και εκείνη του σημερινού προέδρου τής Περιφερειακής Ένωσης Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας (και δημάρχου Πυλαίας-Χορτιάτη), Ιγνάτιου Καϊτεζίδη.
ΠΡΟΦΑΝΩΣ ΚΑΙ ΚΑΘΕΝΑΣ ΕΧΕΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ, ΟΠΟΙΑ ΚΙ ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΗ (ΜΗΔΕΝΟΣ ΕΞΑΙΡΟΥΜΕΝΟΥ). ΑΥΤΟ ΚΑΙ ΣΩΣΤΟ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΕΙΝΑΙ. Η ΧΥΔΑΙΑ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΝΑ ΠΡΟΣΕΤΑΙΡΙΣΤΕΙΣ ΛΑΟ ΠΡΟΣ ΕΠΙΡΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΣΟΥ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΩΝ (‘Η, ΑΚΟΜΗ ΧΕΙΡΟΤΕΡΑ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΕΥΞΗ ΑΤΟΜΙΚΩΝ ΣΟΥ ΕΠΙΔΙΩΞΕΩΝ) ΕΙΝΑΙ ΠΟΥ ΜΕ ΕΝΟΧΛΕΙ. ΧΟΡΤΑΣΑΜΕ ΑΠΟ «ΠΑΤΕΡΟΥΛΗΔΕΣ» ΚΑΙ ΚΗΝΣΟΡΕΣ Σ’ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΠΟΛΗ, ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΟΥΝ ΝΑ ΠΡΟΣΕΤΑΙΡΙΣΤΟΥΝ ΑΝΗΣΥΧΟΥΝΤΕΣ ΠΟΛΙΤΕΣ, ΝΑ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΤΟΥΝ, ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΝΑ ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΟΥΝ ΤΟΝ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟ ‘Η ΤΗΝ ΑΝΗΣΥΧΙΑ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΜΑΣ ΣΠΙΤΙ, ΜΕ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΤΟΥΣ ΤΙΣ ΚΡΑΥΓΕΣ, ΕΥΚΟΛΑ ΣΥΝΘΗΜΑΤΑ (ΜΕ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΕΛΑΧΙΣΤΟΙ ΘΑ ΔΙΑΦΩΝΗΣΟΥΝ ΕΠΙ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ), ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΕΝΑΝ ΧΕΙΜΑΡΡΩΔΗ ΚΑΙ ΑΚΑΤΑΣΧΕΤΟ ΛΑΪΚΙΣΜΟ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΔΕΝ ΑΝΤΕΧΕΙ ΣΤΗ ΒΑΣΑΝΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ.
«Το σχέδιο της ανάπλασης του Διεθνούς Εκθεσιακού και Συνεδριακού Κέντρου Θεσσαλονίκης πέρασε από μακρά διαβούλευση με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και εκπροσώπους πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών, επιστημονικών, τεχνικών οργανισμών τοπικής και πανελλήνιας εμβέλειας, αλλά και της τοπικής αυτοδιοίκησης, σε μια πολύ δύσκολη προσπάθεια ενσωμάτωσης και σύγκλισης διαφορετικών απόψεων, ώστε το έργο αυτό να αποτελέσει όραμα όλων των Ελλήνων και, πολύ περισσότερο, των Θεσσαλονικέων» σημειώνει από την πλευρά του ο Σύλλογος Εργαζομένων τής ΔΕΘ. «Κατανοούμε ότι οι διαφορετικές, αλλά καλοπροαίρετες απόψεις δεν θα σταματήσουν και τις σεβόμαστε με τον πλέον απόλυτο τρόπο, παρότι δεν εκφράστηκαν σε συλλογικά όργανα, τα οποία εκπροσωπούνταν στις διαδικασίες τής διαβούλευσης τουλάχιστον την τελευταία διετία[…]. Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι η σύγχρονη διεθνής τάση για τα ‘έξυπνα’ εκθεσιακά κέντρα τα τοποθετεί στα κέντρα των πόλεων, με χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτά της Βαρκελώνης, του Λονδίνου (με το προς ανάπλαση εκθεσιακό κέντρο «Olympia»), του Παρισιού (με το ανακαινισμένο «EXPO Βερσαλλίες») και αυτών της Νέας Υόρκης και του Σαν Φρανσίσκο. Παράλληλα, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε το κακό πρότυπο της έκθεσης της Ρώμης, που, εξαιτίας της μετεγκατάστασης εκτός πόλης πριν από 20 χρόνια, χρεοκόπησε δύο φορές. Θα πρέπει να έχουμε επίσης κατά νου το πολύ μεγάλο κόστος των έργων υποδομής που απαιτεί μια μετεγκατάσταση του εκθεσιακού κέντρου, σε σύγκριση με την ανάπλαση στον υφιστάμενο χώρο. Γι’ αυτό άλλωστε και δεν υφίσταται εδώ και 7 χρόνια οποιαδήποτε προοπτική μετεγκατάστασης και η ανάπλαση του εκθεσιακού κέντρου στον χώρο που σήμερα καταλαμβάνει είναι διακηρυγμένη από όλες τις εκφάνσεις τής πολιτείας. Το διακύβευμα είναι ξεκάθαρο: είτε μένει το εκθεσιακό κέντρο στην κατάσταση της πλήρους λειτουργικής και αισθητικής υποβάθμισης στην οποία βρίσκεται σήμερα είτε η πόλη αποκτά ένα υλοποιήσιμο όραμα, έναν βιοκλιματικό χώρο επιχειρηματικής καινοτομίας και ανάπτυξης, αλλά και έναν χώρο πρασίνου με ελεύθερη πρόσβαση και ενεργή συμμετοχή τού κοινού σε πλήθος πολιτιστικών, περιβαλλοντικών και ψυχαγωγικών εκδηλώσεων».
Με την άποψη αυτή ταυτίζονται, με κοινή δήλωση την οποία συνυπογράφουν (και πέραν της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, του δήμου Θεσσαλονίκης και του δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη), η Κεντρική Ένωση Επιμελητηρίων Ελλάδος, το Εμπορικό & Βιομηχανικό, το Βιοτεχνικό και το Επαγγελματικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης, το Τεχνικό Επιμελητήριο – Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, τα Επιμελητήρια Ημαθίας, Κιλκίς, Πέλλας, Πιερίας και Χαλκιδικής, ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Ελλάδος, ο ΣΕΒΕ – Σύνδεσμος Εξαγωγέων, ο Εμπορικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης, ο Σύνδεσμος Εμπορικών Αντιπροσώπων Βορείου Ελλάδος, ο Οργανισμός Λιμένος Θεσσαλονίκης ΑΕ και το Οικονομικό Επιμελητήριο – Περιφερειακό Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας.
Η κατασκευή τού σταθμού τού μετρό στην οδό Βενιζέλου και το νέο εκθεσιακό κέντρο τής ΔΕΘ αποτελούν απλώς δύο παραδείγματα – ίσως τα πιο ηχηρά ή τα πλέον πρόσφατα σε έναν «ωκεανό» μικρών ή μεγάλων ζητημάτων, στα οποία η πόλη δείχνει όχι απλώς να δυσκολεύεται να συνεννοηθεί, αλλά, στην πραγματικότητα, να απολαμβάνει να συγκρούεται. Δεν είναι όλα αυτά τα μέτωπα υποχρεωτικώς μεγάλα ή από τα αποκαλούμενα ως «πρώτης γραμμής». Είμαστε έτοιμοι να βγάλουμε τα μαχαίρια για το σύστημα δημόσιας στάθμευσης, για το αν τα δέντρα τής πόλης κλαδεύονται πολύ ή λίγο, για το αν οι στάσεις τού ΟΑΣΘ πρέπει να είναι ανά εκατό ή ανά χίλια μέτρα, για το αν θα πρέπει να πεζοδρομηθεί (ή όχι) ο τάδε ή ο δείνα δρόμος, για το αν θα φτιάξουμε τελεφερίκ προς την Άνω Πόλη ή ποδηλατόδρομους στο κέντρο, για το αν η πλακόστρωση στην Τσιμισκή πρέπει να είναι με μάρμαρο ή με γρανίτη. Όχι, δεν είναι όλα τα θέματα μείζονα και επείγοντα: κι όμως, εμείς είμαστε έτοιμοι να αντιπαρατεθούμε γι’ αυτά (όποια άποψη κι αν υποστηρίζει καθένας μας) με το πάθος υπόδουλου που επιχειρεί να αποτινάξει τον ξενικό ζυγό μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς.
Το μετρό τής Θεσσαλονίκης, ας πούμε, θα έχει –όταν με το καλό παραδοθεί– μία βασική γραμμή 9,6 χλμ. με δεκατρείς σταθμούς και άλλα 4,78 χλμ. με 5 σταθμούς στην επέκταση προς Καλαμαριά. Το μετρό τής Αθήνας έχει ήδη μήκος 85,3 χλμ. σε τρεις γραμμές με 67 σταθμούς, ενώ σχεδιάζεται ήδη η γραμμή 4 με συνολικό επιπλέον μήκος 38,2 χλμ. και άλλους 35 σταθμούς. Κι όμως: στην Αθήνα των οικοδομικών έργων τού Περικλή, της Ακρόπολης και του Παρθενώνα (του εμβληματικότερου μνημείου τού δυτικού πολιτισμού), στην πόλη που φιλοξενούσε την Ακαδημία τού Πλάτωνα και το Λύκειο του Αριστοτέλη, στην πόλη όπου διασώζεται πληθώρα ρωμαϊκών και βυζαντινών, αλλά και μικρός αριθμός οθωμανικών μνημείων, όπου βρίσκεται από τον 19ο αιώνα το κτίριο που σήμερα στεγάζει τη Βουλή των Ελλήνων, όπου υψώνεται το έξοχο συγκρότημα της Αθηναϊκής Τριλογίας (η Εθνική Βιβλιοθήκη, το Πανεπιστήμιο και η Ακαδημία), όπου βρίσκονται το Καλλιμάρμαρο (το στάδιο όπου πραγματοποιήθηκαν οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες τής σύγχρονης εποχής), το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (με τη μεγαλύτερη συλλογή ελληνικών αρχαιοτήτων στον κόσμο) και το νέο Μουσείο Ακρόπολης, οι πολίτες δεν βγήκαν σε διαδηλώσεις στους δρόμους ούτε διχάστηκαν σε «μετρομάχους» και «μετρολάτρες» κατά τις αντίστοιχες εργασίες κατασκευής τού μετρό. Γιατί αναφέρω όλα αυτά τα κτίρια και τα μνημεία; Πολύ απλά, επειδή σε εξαιρετικά κοντινή απόσταση προς αυτά κατασκευάστηκαν σταθμοί μετρό ή διήλθαν σήραγγες. Και ελπίζω ότι δεν θα διανοηθεί να υποστηρίξει κάποιος ότι όλοι αυτοί οι χώροι είναι ήσσονος σημασίας σε σχέση με το σταυροδρόμι Decumanus Maximus με Cardo – χωρίς να υποτιμώ στιγμή την ιστορική αξία και του συγκεκριμένου χώρου.
Αλλού πρέπει να αναζητηθεί το πρόβλημα. Πού; Κατά την άποψή μου, σε δύο στοιχεία – ένα εγγενές, που αφορά στη νοοτροπία τού σύγχρονου Θεσσαλονικιού, και ένα εξωγενές, που, δυστυχώς, έχει να κάνει με συμφέροντα που λυμαίνονται την πόλη, εκμεταλλευόμενα τη δικαιολογημένη αγωνία τού Θεσσαλονικιού για την πόλη του, ακόμη και τον ρομαντισμό του, με στόχο την αποκόμιση ίδιου οφέλους.
1Σε ό,τι αφορά τη νοοτροπία μας, θα ανατρέξω στο κείμενο του συγγραφέα και ιστορικού Ευάγγελου Χεκίμογλου, το οποίο φιλοξενούμε στη ρουμπρίκα Long Reads τού Citymagthess.gr. Πράγματι, λόγω της πρόσφατης ιστορίας της, η Θεσσαλονίκη διαθέτει έναν πληθυσμό σχετικά νέο, που δεν έχει προλάβει να διαμορφώσει τοπική αντίληψη (τουλάχιστον, όχι με γνώση των ιδιαιτεροτήτων τής πόλης στο βάθος χρόνου που απαιτείται, ώστε οι όποιες παρεμβάσεις γίνονται να είναι εύστοχες). Παράλληλα, οι γεωπολιτικές και οικονομικές συνθήκες από τα μέσα τού περασμένου αιώνα και ώς σήμερα δεν ευνόησαν τη συγκρότηση μιας αστικής τάξης με κοσμοπολιτισμό, αντίληψη συσχετισμών και υπερτοπικό μέτρο σύγκρισης, που θα μπορούσε να ασκεί ευεργετική επίδραση στα ανοιχτά οικονομικά, πολιτικά, πολιτιστικά ή πνευματικά μέτωπα.
2
Σε σχέση με τα συμφέροντα, φοβάμαι ότι κρούω ανοιχτές θύρες. Δεν πρόλαβε καλά καλά να ξεκινήσει η συζήτηση για το νέο εκθεσιακό κέντρο τής ΔΕΘ και το διαδίκτυο γέμισε με απόψεις ειδικών και «ειδικών» για το τι θα έπρεπε να γίνει. Κάτι αντίστοιχο είχε γίνει (και εξακολουθεί να γίνεται) με το θέμα τού σταθμού «Βενιζέλου» τού μετρό, αλλά και με μια σειρά από άλλα, αντίστοιχης βαρύτητας ή ακόμη και μικρότερης σημασίας ζητήματα.
«Και είναι κακό αυτό;» ίσως με ρωτήσετε. Κάθε άλλο. Ο διάλογος και η πανσπερμία απόψεων αποτελούν οξυγόνο τής δημοκρατίας – κάθε άποψη έχει την αξία της, ακόμη κι εκείνη που είναι πολύ περισσότερο παρορμητική και πολύ λιγότερο λογικά θεμελιωμένη.
Είναι η ευκολία με την οποία διάφοροι βγαίνουν και λένε ή γράφουν παρόλες τού τύπου «αυτό είναι το αίτημα της πόλης σήμερα», «αυτό ζητά η πόλη σήμερα», «αυτό απορρίπτει η πόλη σήμερα», «οι 9 στους 10 την ίδια άποψη έχουν» (κι ας μην έχει μετρηθεί αυτό ούτε, έστω, με μεζούρα) που μου προκαλεί εντύπωση. Θα είναι η κατασκευή νέου εκθεσιακού κέντρου στην καρδιά τής Θεσσαλονίκης; Ή το αίτημα για μεταφορά της στα δυτικά; Θα είναι το πώς πρέπει να φτιαχτεί ή να μη φτιαχτεί ο σταθμός τού μετρό στη Βενιζέλου; Θα είναι αν τα ρεβίθια ή οι φακές πρέπει να μαγειρευτούν με ντομάτα ή με λεμόνι; Ε, πάντοτε θα υπάρχει κάποιος «ινστρούχτορας» βάρδιας, ο οποίος θα επιχειρήσει να τσουβαλιάσει λαό πίσω από τα δικά του πιστεύω.
Επαναλαμβάνω προς αποφυγή παρεξηγήσεων: προφανώς και καθένας έχει δικαίωμα στην άποψή του, όποια κι αν είναι αυτή (μηδενός εξαιρουμένου). Αυτό και σωστό και δίκαιο και δημοκρατικό είναι. Η χυδαία προσπάθεια να προσεταιριστείς λαό προς επίρρωση των προσωπικών σου πεποιθήσεων (ή, ακόμη χειρότερα, για την επίτευξη ατομικών σου επιδιώξεων) είναι που με ενοχλεί. Χορτάσαμε από «πατερούληδες» και κήνσορες σ’ αυτήν την πόλη, οι οποίοι επιχειρούν να προσεταιριστούν ανησυχούντες πολίτες, να εκμεταλλευτούν, πολλές φορές ακόμη και να χειραγωγήσουν τον ρομαντισμό ή την ανησυχία τους για το κοινό μας σπίτι, με εργαλείο τους τις κραυγές, εύκολα συνθήματα (με τα οποία ελάχιστοι θα διαφωνήσουν επί της αρχής), αλλά και έναν χειμαρρώδη και ακατάσχετο λαϊκισμό, ο οποίος δεν αντέχει στη βάσανο των επιχειρημάτων. Ο στόχος τους; Να ικανοποιήσουν τους πολιτικούς ή τους οικονομικούς τους πάτρωνες, ώστε εκείνοι να τους θυμηθούν και να τους ανταμείψουν με κάποια θεσούλα, όταν έρθουν εν τη βασιλεία τους.
Δεν έφτασε πια ο καιρός να αντιταχθούμε σε λογικές και πρακτικές που ευνοούν ελάχιστους, σπρώχνοντας την πόλη ως σύνολο βαθύτερα στην κινούμενη άμμο μιας εσωστρέφειας, μιας φοβικότητας και μιας μιζέριας που μόνο πίσω την αφήνει;
