Σε ποια διάθεση σας βρήκε η πανδημία, κ. Τσίγκα; Επηρέασε τη δημιουργικότητά σας ο εγκλεισμός; Είστε από εκείνους που θεωρούν ότι έξω από το παράθυρό μας ανατέλλει ένας νέος κόσμος, διαφορετικός από τον προηγούμενο;
Φυσικά και δεν ήμουν ανυποψίαστος –όπως όλοι μας, φαντάζομαι– σχετικά με αυτό που ερχόταν. Είδαμε πρώτα να στήνεται κάπου «μακριά», «αλλού», σαν σκηνικό έργου επιστημονικής φαντασίας, ό,τι συνέβαινε στη Γουχάν τής Κίνας. Κι έπειτα να εκτυλίσσεται σαν βουβή τραγωδία στη Βόρεια Ιταλία. Οι νυχτερινές πομπές, μέσα στις άδειες πόλεις, στρατιωτικών φορτηγών που μετέφεραν τις σορούς των θυμάτων δεν είχαν προηγούμενο βιωματικό ανάλογό τους σχεδόν σε κανέναν μας.
Όμως, ο «εγκλεισμός», που προέκυψε μοιραία στη συνέχεια, δεν αποτελούσε για εμένα άγνωστη κατάσταση. Ο τρόπος που ζω έπαιρνε συχνά τέτοια χαρακτηριστικά – από την παιδική μου ηλικία ακόμη. Εδώ και δεκαετίες επιδιώκω να «μένω σπίτι», όταν μου επιτρέπεται να το διαλέξω, και να χαίρομαι όσες δυνατότητες μου παρέχει η «απομόνωση». Τούτη τη φορά, όμως, είχαν προστεθεί συναισθήματα φόβου, πανικού, απογοήτευσης και αληθινής αγωνίας απέναντι σε μεταφυσικές ή τελεολογικές ανησυχίες που προκαλούσε η υπερπληροφόρηση, η ολοφάνερη κατάρρευση ακόμη και ισχυρών συστημάτων υγείας σε περιοχές όπου ο ιός διαδόθηκε γρήγορα και με μεγάλη ένταση, οι απροσδόκητα αλλοπρόσαλλοι σχεδιασμοί πολλών αναπτυγμένων χωρών, η φανερή έλλειψη ενός παγκόσμιου κεντρικού συντονισμού όλων των ενεργειών, η μουδιασμένη αντίδραση της ιατρικής κοινότητας. Η αδυναμία όμως, κάτω από τις συνθήκες αυτές, να ανταποκριθώ και σ’ αυτό ακόμη το ιατρικό μου καθήκον μού προκαλούσε επιπλέον αρνητικά συναισθήματα.
Τι έκανα, λοιπόν, όλο αυτό το διάστημα; Καταπιάστηκα με το να διορθώνω, να υπομνηματίζω, να σχολιάζω, να πολυτονίζω πληκτρολογώντας λέξη προς λέξη, γράμμα το γράμμα (βαρείες, οξείες, περισπωμένες, πνεύματα, υπογεγραμμένες κτλ.) ένα κείμενο σχεδόν επτακοσίων σελίδων, το οποίο προορίζεται για μελλοντική έκδοση. Για μία φορά, λοιπόν, ακόμη μου δόθηκε η ευκαιρία να διαπιστώσω τι κακό έχουμε προξενήσει στη γλώσσα μας με το «ευκολάκι» τού μονοτονικού. Στερήσαμε τα Ελληνικά από τα διαδήματά τους, τον κυματισμό τους, τους κλέψαμε τη μουσική και άλλες ακόμη ιδιότητες, που προσφέρουν αληθινή αισθητική τέρψη. Κάποιες φορές ένοιωθα πως έβαζα με το χέρι ψηφίδες σε μια παρτιτούρα. Ύστερα απ’ αυτό, όλα τα κείμενα σε μονοτονικό (ακόμη και τα πιο «πλούσια» και σπουδαία) μου θύμιζαν απερημωμένο τοπίο… Δυσκολευόμουν πολύ να τα διαβάσω.
Το τι θα επιφέρει στον κόσμο η πανδημία τής Covid-19, το πώς θα είναι ο κόσμος μας «μετά» είναι μάλλον πολύ νωρίς να το προκρίνουμε. Μας λείπουν πολλοί «άγνωστοι Χ» από την εξίσωση (παραγωγή εμβολίου, ανακάλυψη αποτελεσματικής θεραπείας), η λελογισμένη ή μη αντίδραση της ανθρωπότητας και άλλα. Ο φόβος, προς το παρόν, αποτελεί την απόλυτη σταθερά. Ίσως μπορώ να φανταστώ τον κόσμο πολύ φτωχότερο (μιλώντας με οικονομικούς όρους) ή ακόμη και τον άνθρωπο περισσότερο μόνο και, άρα, δυστυχέστερο, καθώς θα έχει στερηθεί ένα μέρος τής ουσίας τού «είναι», εκείνο της «ανθρωπινότητας» και του «κοινωνείν». Όμως, η ζωή συχνά μας εκπλήσσει και ευχάριστα. Και μια τέτοια ελπίδα θέλω να κρατήσω.
Ο «ΕΓΚΛΕΙΣΜΟΣ» ΔΕΝ ΑΠΟΤΕΛΟΥΣΕ ΓΙΑ ΕΜΕΝΑ ΑΓΝΩΣΤΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ. Ο ΤΡΟΠΟΣ ΠΟΥ ΖΩ ΕΠΑΙΡΝΕ ΣΥΧΝΑ ΤΕΤΟΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ – ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΜΟΥ ΗΛΙΚΙΑ ΑΚΟΜΗ. ΕΔΩ ΚΑΙ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΕΠΙΔΙΩΚΩ ΝΑ «ΜΕΝΩ ΣΠΙΤΙ», ΟΤΑΝ ΜΟΥ ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΛΕΞΩ, ΚΑΙ ΝΑ ΧΑΙΡΟΜΑΙ ΟΣΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΜΟΥ ΠΑΡΕΧΕΙ Η «ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ». ΤΟΥΤΗ ΤΗ ΦΟΡΑ, ΟΜΩΣ, ΕΙΧΑΝ ΠΡΟΣΤΕΘΕΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΦΟΒΟΥ, ΠΑΝΙΚΟΥ, ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΛΗΘΙΝΗΣ ΑΓΩΝΙΑΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΕ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΕΣ ‘Η ΤΕΛΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΣΕ Η ΥΠΕΡΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ, Η ΟΛΟΦΑΝΕΡΗ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΣΕ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΟΠΟΥ Ο ΙΟΣ ΔΙΑΔΟΘΗΚΕ ΓΡΗΓΟΡΑ ΚΑΙ ΜΕ ΜΕΓΑΛΗ ΕΝΤΑΣΗ, ΟΙ ΑΠΡΟΣΔΟΚΗΤΑ ΑΛΛΟΠΡΟΣΑΛΛΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΠΟΛΛΩΝ ΑΝΑΠΤΥΓΜΕΝΩΝ ΧΩΡΩΝ, Η ΦΑΝΕΡΗ ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΝΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ, Η ΜΟΥΔΙΑΣΜΕΝΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ. Η ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΟΜΩΣ, ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΥΤΕΣ, ΝΑ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΘΩ ΚΑΙ Σ’ ΑΥΤΟ ΑΚΟΜΗ ΤΟ ΙΑΤΡΙΚΟ ΜΟΥ ΚΑΘΗΚΟΝ ΜΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΣΕ ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ.
Στα βιβλία σας αφήνει έντονο αποτύπωμα το Βογατσικό, ο τόπος όπου μεγαλώσατε – και όχι μόνον ως τόπος βιωμένος… Θα λέγατε πως το Βογατσικό είναι και η πατρίδα των αφηγήσεών σας;
Ο Τάκης Σινόπουλος έγραψε: «Είμαι ένας άνθρωπος που έρχεται συνεχώς από τον Πύργο». Παραδέχομαι, λοιπόν, χωρίς περιστροφές: είμαι ένας άνθρωπος που έρχεται συνεχώς από το Βογατσικό, με λεωφορείο ή με φορτηγό, και όλως τυχαίως κάθε φορά κατεβαίνει στη Θεσσαλονίκη.
Νιώθω έντονη την αχαριστία μου απέναντι στην πόλη που με δέχτηκε, με φιλοξενεί και με θρέφει από το 1978 και εντεύθεν, καθώς δεν της έχω παραχωρήσει παρά ελάχιστο χώρο στα διηγήματά μου, όσα έχουν μέχρι σήμερα τυπωθεί ή έχουν γραφτεί και περιμένουν. Θέλω με αυτό να πω πως δεν έχω καταφέρει να γράψω συστηματικά «αστικό διήγημα», με διακριτό, δηλαδή, το στίγμα τής πόλης μέσα του. Μόνιμους υποβολείς και τροφοδότες τής γραφής μου αποτελούν τα ανεξάντλητα νταμάρια τής μνήμης: ο τόπος «Βογατσικό», οι παλαιοί άνθρωποι, η μικρή λάμψη που λέγεται ζωή και, βέβαια, ο θάνατος. Παλιές φωτογραφίες ζώντων και τεθνεώτων, άλλοτε σε μονήρεις, πειθαρχημένες πόζες και άλλοτε σε συνάξεις γιορτινές, τα σιωπηλά βουνά που κατεβάζουν πέτρες με τις γερές βροχές, ο αέρας που σφυρίζει τις νύχτες τού χειμώνα, οι φωνές των πουλιών, η αδυσώπητη μοναξιά – αυτά γίνονται λέξεις που σφηνώνονται στα γραψίματά μου μέσα.
Ο γενέθλιος τόπος για καθέναν, καθώς ταυτίζεται και με τη γονεϊκή μνήμη, αποτελεί μιαν εξιστόρηση, μιαν ελεγεία των απουσιών. Είναι το σπίτι που αφέθηκε να πέσει, ένα δέντρο στην αυλή που αφανίστηκε, μια γειτονιά όλο κλειστά παράθυρα και χορταριασμένες εξώπορτες, πεζούλια που βουβάθηκαν. Εμμονικά καταμετρημένες, πάλι και πάλι, απώλειες στο κοιμητήριο που σε κοιτάζουν μέσα από μια φωτογραφία πίσω από το τζαμένιο πορτάκι με το καντήλι. Διηγούμαι τη διαδρομή προς την απόκτηση της λύπης. Τα διηγήματά μου ας εννοηθούν όχι σαν νοσταλγική ανάγκη, αλλά σαν διαδρομή ανακάλυψης του εαυτού. Ο κόσμος τής επαρχίας σε βοηθά να ξαναβρείς το αληθινό σου μέγεθος. Μπορεί όμως κάποτε να εκμηδενιστείς στο εγχείρημα αυτό.
«Εποχιακός διανομέας», «Πατριδογνωσία Ι» και «ΙΙ» μοιάζουν να εκπροσωπούν ένα όραμά σας για τη γλώσσα, την αφήγηση, τη λογοτεχνία, όπου η λόγια γλώσσα συναντά την παραδοσιακή, το πεζογράφημα την ποίηση. Ποιο είναι το σκεπτικό πίσω από αυτές τις συνθέσεις;
Το πρώτο μου βιβλίο «Ου απάν’ κι ου κάτ’ ου κόσμους» ήταν ένα μικρό (ευτράπελο) «μυθιστόρημα», γραμμένο στο γλωσσικό ιδίωμα του Βογατσικού, που τυπώθηκε –εκτός εμπορίου, όπως και τα περισσότερα βιβλία μου– σχεδόν 20 χρόνια αφότου είχε γραφτεί. Με το βιβλίο εκείνο υποστήριζα (μάλλον) πως «γλώσσα ίσον τόπος».
Στα διηγήματα του «Εποχιακού διανομέα» προσπάθησα να συμπεριλάβω κείμενα που υπηρετούσαν τη μικρή φόρμα, με την παρείσφρηση ποιητικών στοιχείων. Εδώ, το ύφος ήταν ο τόπος… Τις ευσύνοπτες, μάλλον, διηγήσεις διατρέχουν τόποι, χώματα, νερά και πουλιά, άνθρωποι σαν φωτογραφίες.
Στις «Πατριδογνωσίες» οι ιστορίες δομούνται με βάση μερικά αυτοβιογραφικά, κυρίως, στοιχεία. Τα δρώμενα που παρουσιάζονται δεν έχουν κάτι συγκλονιστικό και δεν προσπαθούν την έκπληξη. Επιχειρούν την παλινόστηση εαυτού και αλλήλων σε μιαν εποχή αθωότητας. Οι ιδιωματικές λέξεις, το ιδιοφυές σκώμμα και το φλέγμα των ανθρώπων τού τόπου μου είναι ο ούριος άνεμος που φυσά τα πανιά τής επιστροφής.
Η λέξη «όραμα» με σκιάζει κάπως… Ανήκει σε συγγραφείς με άλλου μεγέθους έργο. Εγώ «μειράκιον ειμί». Θα προτιμούσα να πω ότι όλα τούτα διέπονται από την επιθυμία να προσπαθήσω να γράψω σωστά Ελληνικά, χωρίς να φοβούμαι και την τυχόν παρείσφρηση λόγιων στοιχείων («της καθαρευούσης»), απόδειξη της ενότητας της γλώσσας, όπου όλα όσα μιλιούνται ή έχουν γραφτεί έχουν τη θέση τους. Να πετύχω στο να αποδώσω ρυθμό στο κάθε μου κείμενο. Προτιμώ φυσικά την αφήγηση σε πρώτο ή τρίτο πρόσωπο, έχοντας πάντα κατά νου την υποδειγματική γραφή των μαϊστόρων Γιώργου Ιωάννου, Ε.Χ. Γονατά και Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλου.
ΠΑΛΙΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΖΩΝΤΩΝ ΚΑΙ ΤΕΘΝΕΩΤΩΝ, ΑΛΛΟΤΕ ΣΕ ΜΟΝΗΡΕΙΣ, ΠΕΙΘΑΡΧΗΜΕΝΕΣ ΠΟΖΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΤΕ ΣΕ ΣΥΝΑΞΕΙΣ ΓΙΟΡΤΙΝΕΣ, ΤΑ ΣΙΩΠΗΛΑ ΒΟΥΝΑ ΠΟΥ ΚΑΤΕΒΑΖΟΥΝ ΠΕΤΡΕΣ ΜΕ ΤΙΣ ΓΕΡΕΣ ΒΡΟΧΕΣ, Ο ΑΕΡΑΣ ΠΟΥ ΣΦΥΡΙΖΕΙ ΤΙΣ ΝΥΧΤΕΣ ΤΟΥ ΧΕΙΜΩΝΑ, ΟΙ ΦΩΝΕΣ ΤΩΝ ΠΟΥΛΙΩΝ, Η ΑΔΥΣΩΠΗΤΗ ΜΟΝΑΞΙΑ – ΑΥΤΑ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΛΕΞΕΙΣ ΠΟΥ ΣΦΗΝΩΝΟΝΤΑΙ ΣΤΑ ΓΡΑΨΙΜΑΤΑ ΜΟΥ ΜΕΣΑ. Ο ΓΕΝΕΘΛΙΟΣ ΤΟΠΟΣ ΓΙΑ ΚΑΘΕΝΑΝ, ΚΑΘΩΣ ΤΑΥΤΙΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΜΕ ΤΗ ΓΟΝΕΪΚΗ ΜΝΗΜΗ, ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΜΙΑΝ ΕΞΙΣΤΟΡΗΣΗ, ΜΙΑΝ ΕΛΕΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΠΟΥΣΙΩΝ. ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΠΟΥ ΑΦΕΘΗΚΕ ΝΑ ΠΕΣΕΙ, ΕΝΑ ΔΕΝΤΡΟ ΣΤΗΝ ΑΥΛΗ ΠΟΥ ΑΦΑΝΙΣΤΗΚΕ, ΜΙΑ ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΟΛΟ ΚΛΕΙΣΤΑ ΠΑΡΑΘΥΡΑ ΚΑΙ ΧΟΡΤΑΡΙΑΣΜΕΝΕΣ ΕΞΩΠΟΡΤΕΣ, ΠΕΖΟΥΛΙΑ ΠΟΥ ΒΟΥΒΑΘΗΚΑΝ. ΕΜΜΟΝΙΚΑ ΚΑΤΑΜΕΤΡΗΜΕΝΕΣ, ΠΑΛΙ ΚΑΙ ΠΑΛΙ, ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΣΤΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΠΟΥ ΣΕ ΚΟΙΤΑΖΟΥΝ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟ ΤΖΑΜΕΝΙΟ ΠΟΡΤΑΚΙ ΜΕ ΤΟ ΚΑΝΤΗΛΙ. ΔΙΗΓΟΥΜΑΙ ΤΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΛΥΠΗΣ. ΤΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΜΟΥ ΑΣ ΕΝΝΟΗΘΟΥΝ ΟΧΙ ΣΑΝ ΝΟΣΤΑΛΓΙΚΗ ΑΝΑΓΚΗ, ΑΛΛΑ ΣΑΝ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗΣ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΣΕ ΒΟΗΘΑ ΝΑ ΞΑΝΑΒΡΕΙΣ ΤΟ ΑΛΗΘΙΝΟ ΣΟΥ ΜΕΓΕΘΟΣ. ΜΠΟΡΕΙ ΟΜΩΣ ΚΑΠΟΤΕ ΝΑ ΕΚΜΗΔΕΝΙΣΤΕΙΣ ΣΤΟ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ ΑΥΤΟ.
Έχετε επιμεληθεί τα ημερολόγια του Ίωνα Δραγούμη – αναμένουμε και την έκδοσή τους;.. Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε μαζί του; Ποια χαρακτηριστικά σάς ελκύουν σ’ αυτόν; Τον γνωρίζουμε επαρκώς; Υπάρχουν πτυχές τού βίου ή του έργου του, που, αν φωτίζονταν, ίσως άλλαζε και ο τρόπος που τον κατανοούμε;
Τα «κρυμμένα» ημερολόγια (1912-13) του Ίωνος Δραγούμη, με δική μου επιμέλεια και σχολιασμό, επρόκειτο να τυπωθούν μέσα στον φετινό Απρίλιο από τις εκδόσεις Πατάκη. Ωστόσο, εξαιτίας των ειδικών υγειονομικών συνθηκών που προέκυψαν, η έκδοσή τους προς το παρόν αναβλήθηκε.
Ο Ίων Δραγούμης υπήρξε μια αστραφτερή μορφή τής πολιτικής σκηνής των αρχών τού 20ού αιώνα, ένας flâneur διανοούμενος που πληρούσε όλα τα κριτήρια της «χορευτικής ταυτότητας», ένας ιδαλγός. Ο Γιώργος Θεοτοκάς έγραψε γι’ αυτόν: «Το έργο τού Δραγούμη είναι η πρώτη στροφή τής ελληνικής σκέψης προς τον εσωτερικό άνθρωπο». Υπήρξε μια απολύτως γοητευτική μορφή, μια μαγματική οντότητα. Ερωτικός, ρομαντικός, μηδενιστής, κυνηγός τής ουτοπίας, αισθητής, νάρκισσος, αντιφατικός, συνειδητός πολίτης, συστηματικά αυτοαναλυόμενος, ασυμβίβαστος, πατριώτης, αντικληρικαλιστής, αριστοκράτης, οραματιστής, άνθρωπος της δράσης, αταξινόμητος. Πέρασε από την αναμέτρηση με τις ιδέες στον «εθνισμό» και τη δράση και, στη συνέχεια, μέχρι το τέλος τής ζωής του, στον «ανθρωπισμό – σοσιαλισμό αναρχισμό».
Υπήρξε από τους πρώτους μαχητικούς, όμως όχι ακραίους δημοτικιστές και στιλίστας συγγραφέας εξαιρετικής πρόζας. Τα «ημερολόγιά» του αποτελούν λαμπρό δείγμα γραφής τού συγκεκριμένου είδους και αποκτούν αξία τόσο τεκμηρίου όσο και λογοτεχνική. Ταυτόχρονα, φωτίζουν αλλιώς τη ζωή τού Δραγούμη, αποτυπώνοντας την περιπέτειά του στον χώρο των ιδεών κατά τη διάρκεια της σύντομης, ταραγμένης, τραγικής και μοναχικής πορείας του στον κόσμο.
Η άδικη παραμέληση και αποσιώπηση του έργου του, η σκοπίμως ελλειμματική έκδοση των τετραδίων («ημερολογίων») του, η απουσία μιας αξιοπρεπούς έκδοσης των απάντων του, η κατασυκοφάντησή του από «αδιάβαστους» (λόγια τού Γιώργου Ιωάννου, ο οποίος λάτρευε τον Δραγούμη) είναι φανερό ότι αποτελούσαν ένα είδος τιμωρητικής εξαφάνισής του, που υπαγορεύτηκε από την άγνοια, την αμηχανία και την εμπάθεια. Πολλοί σύγχρονοί μας, πραγματοποιώντας δυστυχώς αναλυτικά άλματα, καταλήγουν να κατατάσσουν τον Ίωνα Δραγούμη και τον Περικλή Γιαννόπουλο (εισηγητές και οι δυο τους ενός αισθητικού-πολιτιστικού και όχι κατακτητικού εθνικισμού) ως ιδεολογικούς πατέρες τού ελληνικού εθνικισμού, αλλά και του φασισμού, αποδίδοντάς τους μάλιστα και τον χαρακτηρισμό των «πρωτοφασιστών». Το κίνημα αυτό ουδέποτε, φυσικά, έλαβε μαζικό χαρακτήρα στην Ελλάδα και παρουσιάστηκε στην Ιταλία 10 χρόνια αφού είχε αυτοκτονήσει ο Γιαννόπουλος, τον καιρό που ο Δραγούμης δολοφονούταν με φρικαλέο τρόπο.
Η αδιαμαρτύρητη –και μάλλον βολική– παράδοσή του επί δεκαετίες στους ακραίους, στους οποίους ο Δραγούμης οπωσδήποτε δεν θα αντιγύριζε ούτε ένα βλέμμα, ήταν η φυσική συνέπεια της διαστρέβλωσης αυτής.
Όλα τα παραπάνω με οδήγησαν να σκύψω στο έργο του και να προχωρήσω στη συμπλήρωση τουλάχιστον του ελλείμματος στην έκδοση των ημερολογίων (ημερολόγια 1902-1908 και 1912-1913), οδηγημένος από αυτό που ο Δραγούμης είχε σημειώσει: «Στα ημερολόγιά μου μέσα θα με συναντήσεις ολόκληρον, ω αναγνώστη».
Εξακολουθώ να ελπίζω ότι τελικά το εγχείρημα θα επιτύχει και ότι θα καταφέρω να ολοκληρώσω το χρέος μου απέναντι στον συντοπίτη μου Ίωνα Δραγούμη, με τον οποίο μας συνδέει και το εξής παράδοξο: γεννηθήκαμε αμφότεροι στην Αθήνα (με διαφορά 80 χρόνων), αλλά καταγόμαστε από το Βογατσικό. Εκείνος δεν έζησε παρά λίγες ημέρες στο Βογατσικό, ενώ εγώ σχεδόν καθόλου στην Αθήνα. Παραμένω, σύμφωνα με το πτυχίο μου, ένας «εξ Αθηνών ορμώμενος» που, αν τύχει και βρεθεί στην Αθήνα, διατρέχει μεγάλο κίνδυνο να χαθεί ακόμη και στο κέντρο τής πόλης.
Εκτός από συγγραφέας, είστε και γιατρός. Η δουλειά σας τροφοδοτεί και το λογοτεχνικό σας έργο;
Ασφαλώς! Στην καθημερινή ζωή ενός γιατρού περιμένουν προς επίλυση ζητήματα που σχετίζονται με τη ζωή, αλλά και με τον θάνατο. Έχει κάποιος να διαχειριστεί (δικές του, αλλά και του ασθενούς και των οικείων του) αγωνίες, ελπίδες, απογοητεύσεις, βαθιά απόγνωση και απελπισία, θριάμβους, ήττες, ευγνωμοσύνη, αχαριστία και πλείστα όσα ακόμη.
Η Νευρολογία, όπως γνωρίζετε, σχετίζεται άμεσα με την Ψυχιατρική (κάποτε αποτελούσαν ενιαία ειδικότητα). Παράδοξα σύνδρομα της Νευρολογίας, ψυχιατρικές καταστάσεις που μιμούνται νευρολογικά νοσήματα και η σχέση όλων αυτών με την ψυχανάλυση αποτελούν ιδανική δεξαμενή ιστοριών και μόνιμη πηγή έμπνευσης για τη συγγραφή διηγημάτων. Υπάρχουν σχεδιάσματα για μελλοντικές απόπειρες. Ελπίζω να μου δοθεί ο χρόνος…
