Στην κεντρική φωτογραφία: «Αποστολή στην άκρη τού κόσμου»/«Expedition to the End of the World» τού Ντάνιελ Ντέντσικ.
Πρεμιέρα με ένα αφιέρωμα στο ταξίδι κάνει στις 4 Μαρτίου το 23ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (ΦΝΘ). Μετά την περσινή διοργάνωση, που πραγματοποιήθηκε –λόγω πανδημίας– εξ ολοκλήρου ψηφιακά, η φετινή αναμένεται να είναι υβριδική: όποτε το επιτρέπουν οι συνθήκες θα πραγματοποιείται σε κινηματογραφικές αίθουσες και όποτε το απαγορεύουν διαδικτυακά. Γι’ αυτό τον λόγο θα πραγματοποιηθεί και «σπαστά», μέσα στον Μάρτιο, αλλά και το καλοκαίρι.
«Επαναπροσδιορίζουμε το πώς μπορεί να διεξαχθεί ένα φεστιβάλ», υπογραμμίζει ο διευθυντής τού Φεστιβάλ, Ορέστης Ανδρεαδάκης. Τον Μάρτιο το 23ο ΦΝΘ αρχίζει με το εν λόγω αφιέρωμα, θα συνεχιστεί με προβολή των καλύτερων ντοκιμαντέρ τής χρονιάς και με κάποιες ταινίες για νέους – όλα διαδικτυακά. Τον Ιούλιο θα πραγματοποιηθούν –ανάλογα με τις υγειονομικές συνθήκες, σε φυσικές ή ψηφιακές αίθουσες– τα διαγωνιστικά και η Αγορά. «Στο ενδιάμεσο, θα προσαρμοστούμε ανάλογα με τις συνθήκες. Αν χειροτερέψουν τα πράγματα, μπορεί να προβάλουμε κάποιο αφιέρωμα, για να στηρίξουμε και τη διάθεση του κόσμου», υπογραμμίζει ο κ. Ανδρεαδάκης, «ενώ, αν ανοίξουν οι κινηματογραφικές αίθουσες, το ΦΝΘ θα είναι εκεί».
Το αφιέρωμα στο ταξίδι
Στις 4 Μαρτίου η αρχή γίνεται με το αφιέρωμα «Προορισμός: Ταξίδι», καθώς, όπως εξηγεί ο κ.Ανδρεαδάκης, το ταξίδι έλειψε φέτος σε όλους: «Ακόμη και το κοντινό ταξίδι, μέχρι το χωριό, για να δούμε τη γιαγιά…», όπως χαρακτηριστικά σημειώνει. Αναζητώντας ιδέες για τη φετινή διοργάνωση, οι άνθρωποι του ΦΝΘ άρχισαν να αναρωτιούνται τι ακριβώς μας έλειψε στο ταξίδι. Η μετακίνηση; Η χαρά τού να αλλάζεις παραστάσεις; Μέσα από αυτές τις σκέψεις «γεννήθηκε» το αφιέρωμα. «Πάνω σ’ αυτά τα ερωτήματα αρχίσαμε να ψάχνουμε ταινίες που δίνουν απαντήσεις σχετικά με τα ταξίδια», επισημαίνει ο διευθυντής τού φεστιβάλ.
Το αφιέρωμα «Προορισμός: Ταξίδι» θα προβληθεί από τις 4 ώς τις 14 Μαρτίου, από την ψηφιακή πλατφόρμα τού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Από την Ινδία στην Αλάσκα και από το Τελ Αβίβ στα σχεδόν απάτητα μέρη τού κόσμου, όπως η Παταγονία και η Γροιλανδία, δεκαεννέα ντοκιμαντέρ και δύο ταινίες μυθοπλασίας εξερευνούν τη σύγχρονη εμπειρία τού ταξιδιού και τη σχέση μας μαζί του. «Μετακινήσεις πληθυσμών υπήρχαν πάντοτε. Το ταξίδι είναι συνυφασμένο με την ανθρώπινη ύπαρξη», σημειώνει ο κ.Ανδρεαδάκης – και προσθέτει ότι «στην πραγματικότητα, ταξιδεύουμε για να βρούμε ένα μέρος τού εαυτού μας».
Το αφιέρωμα θα συνοδεύεται από μια δίγλωσση, ειδική έκδοση 180 σελίδων, στην οποία άνθρωποι του σινεμά, καλλιτέχνες και ακαδημαϊκοί προσεγγίζουν τις διαφορετικές πτυχές τού ταξιδιού. Η έκδοση θα είναι διαθέσιμη στο e-shop τού φεστιβάλ, καθώς και στα βιβλιοπωλεία, σε συνεργασία με τις εκδόσεις «Νεφέλη».
Τα ντοκιμαντέρ τού αφιερώματος
«Ανοιχτός Βορράς»/«Big North» τού Ντάριο Ακοτσέλα (Ιταλία, 2020, 80΄). Ο Πάολο Κονιέτι είναι ένας 40χρονος ιταλός συγγραφέας. Το ντοκιμαντέρ εξερευνά τη σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση, στη διάρκεια του μεγάλου ταξιδιού τού Πάολο στη Βρετανική Κολομβία, το Γιούκον και την Αλάσκα, όπου συναντά ανθρώπους που ζουν στο δάσος. Αυτή η μεγάλη περιπέτεια θα ολοκληρωθεί στο λεγόμενο «μονοπάτι τού πανικού», στο λεωφορείο τής γραμμής 142, όπου έφτασε στο τέλος του το ταξίδι τού ακτιβιστή Κρις Μακάντλες, ο οποίος υπήρξε έμπνευση για την ταινία «Ταξίδι στην Άγρια Φύση» («Into the Wild») τού Σον Πεν.
«Ο σταθμός τού τραίνου»/«The train stop» τού Σεργκέι Λοζνίτσα (Ρωσία, 2000, 25’). Σε αυτό το ιδιαίτερο ντοκιμαντέρ τού σπουδαίου δημιουργού Σεργκέι Λοζνίτσα παρακολουθούμε ανθρώπους που κοιμούνται περιμένοντας σ’ έναν σταθμό στη μέση τού πουθενά ένα τραίνο που ποτέ δεν έρχεται. Το ταξίδι ως αναμονή, ως προσμονή για κάτι που δεν έρχεται – ποτέ.
«Αν είχα τέσσερις καμήλες»/«If I had four camels» τού Κρις Μαρκέρ (Γαλλία – Δυτική Γερμανία, 1966, 51’). Αποτελούμενο εξ ολοκλήρου από φωτογραφίες που τράβηξε ο Κρις Μαρκέρ στη διάρκεια των ταξιδιών του σε 26 χώρες, το ντοκιμαντέρ αποτελεί ταυτόχρονα ένα οδοιπορικό κι έναν διαλογισμό πάνω στη φύση τού ανθρώπου, στα μεγάλα γεγονότα που συνταράσσουν τον πλανήτη, στην ομορφιά και στην ασχήμια τής ζωής.
«Αναμνήσεις από ένα ταξίδι στη Λιθουανία»/«Reminiscences of a Journey to Lithuania» του Γιόνας Μέκας (Λιθουανία – ΗΠΑ, 1972, 82’). Γυρισμένο από τον θρύλο τού σινεμά, τον ποιητή και σκηνοθέτη Γιόνας Μέκας, το ντοκιμαντέρ αυτό αποτελεί ένα κινηματογραφικό ημερολόγιο του ίδιου τού Μέκας. Η ταινία επικεντρώνεται στην επιστροφή του στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Το 2006 η Βιβλιοθήκη τού Αμερικανικού Κογκρέσου την επέλεξε να ενταχθεί στο Εθνικό Κινηματογραφικό Μητρώο, αναφερόμενη στην «πολιτιστική, αισθητική και ιστορική της σημασία».
«Στα βήματα του Μπρους Τσάτουιν»/«Nomad: In the Footsteps of Bruce Chatwin» του Βέρνερ Χέρτσογκ (Ηνωμένο Βασίλειο, 2019, 89’). Ένας τρυφερός φόρος τιμής στον χαρισματικό ταξιδιωτικό συγγραφέα Μπρους Τσάτουιν από τον φίλο του, σκηνοθέτη Βέρνερ Χέρτσογκ. Με το σακίδιο του Τσάτουιν στην πλάτη του, ο Χέρτσογκ ταξιδεύει ανά τον κόσμο (από την Ελλάδα στην Παταγονία και τη Γκάνα), ακολουθώντας τα βήματα ενός ανθρώπου που, όπως και ο ίδιος, λάτρεψε τη νομαδική ζωή. Στην πορεία θα ανακαλύψει μυστήρια, περιπλανώμενους ανθρώπους και συναρπαστικές εμπειρίες.
«Το μεγάλο ταξίδι»/«The Long Holiday» τού Γιόχαν φαν ντερ Κέκεν (Ολλανδία, 2000, 145’). Όταν ο σκηνοθέτης μαθαίνει ότι πάσχει από καρκίνο, αποφασίζει να κάνει αυτό που αγαπά περισσότερο: να ταξιδέψει και να κινηματογραφήσει. Με αφορμή τις θεραπευτικές προσεγγίσεις στην ανατολική και τη δυτική κουλτούρα, ταξιδεύει σε διάφορα μέρη τού κόσμου και, χρησιμοποιώντας ποιητική αφήγηση, μιλά για τον ίδιο και τη ζωή του. Το ντοκιμαντέρ αυτό αποτελεί αφορμή να κάνει εκείνο που αγαπά περισσότερο απ’ όλα στον κόσμο: να χρησιμοποιήσει την κινηματογραφική του κάμερα.
«Τζόγος, θεοί και LSD»/«Gambling, Gods and LSD» τού Πίτερ Μέτλερ (Καναδάς– Ελβετία, 2002, 180’). Ένα τρίωρο υπερβατικό ταξίδι σε διαφορετικές χώρες και κουλτούρες, που φέρνει κοντά ανθρώπους και πολιτισμούς. Ο σκηνοθέτης θα πραγματοποιήσει μιαν ιχνηλάτηση στην έρημο της Νεβάδα, θα παρακολουθήσει μια κατεδάφιση στο Λας Βέγκας, θα παρατηρήσει τη ζωή στην Ελβετία και θα είναι παρών σε ένα κήρυγμα ευαγγελίου στο αεροδρόμιο του Τορόντο. Ένα ντοκιμαντέρ-στοχασμός πάνω στο το τι δίνει νόημα στη ζωή μας.
«Εκεί κάτω»/«Down There» τής Σαντάλ Ακερμάν (Βέλγιο – Γαλλία, 2006, 78’). Μέσα από ένα παραθαλάσσιο διαμέρισμα στο Τελ Αβίβ, η Σαντάλ Ακερμάν, μία από τις σημαντικότερες ευρωπαίες δημιουργούς στη μετά-nouvelle vague εποχή, μιλά για την καθημερινότητά της, την οικογένειά της και την εβραϊκή της ταυτότητα, αναπολώντας παράλληλα την παιδική της ηλικία. Το ντοκιμαντέρ έχει την αίσθηση ενός ημερολογίου, ρίχνοντας μια ματιά στις σκέψεις τής σκηνοθέτιδος, που έβαλε τέλος στη ζωή της το 2015, σε ηλικία 65 ετών. Το ντοκιμαντέρ ήταν υποψήφιο για βραβείο Σεζάρ το 2007.
«Για τον χρόνο και την πόλη»/«Of Time and the City» τού Τέρενς Ντέιβις (Ηνωμένο Βασίλειο, 2008, 74’). Ένα δοκίμιο-εγκώμιο για την πόλη όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε ο σκηνοθέτης Τέρενς Ντέιβις, το εργατικό Λίβερπουλ. Μια κατάθεση μνήμης και στοχασμού για την εμπειρία τής απώλειας αίσθησης του χώρου και του τόπου, καθώς ο χρόνος περνά. Ένα προσωπικό πορτρέτο τού Λίβερπουλ, πέρα από τους Μπιτλς και τη θρυλική ομάδα ποδοσφαίρου, όπου η νιότη και η έμπνευση συμπλέκουν την προσωπική ιστορία τού σκηνοθέτη με την ιστορία τής πόλης.
«Αποστολή στην άκρη τού κόσμου»/«Expedition to the End of the World» τού Ντάνιελ Ντέντσικ (Δανία – Σουηδία, 2013, 90’). Ένα επικό ταξίδι με ένα τρικάταρτο καράβι στα παγόβουνα της Βορειοανατολικής Γροιλανδίας που λιώνουν με ραγδαίους ρυθμούς, στη διάρκεια του οποίου το πλήρωμα –που περιλαμβάνει από καλλιτέχνες μέχρι γεωλόγους και αστροβιολόγους– ανακαλύπτει νέα είδη ζωής, αντιμετωπίζει πρωτόγνωρες προκλήσεις και στοχάζεται πάνω σε θεμελιώδη ερωτήματα υπαρξιακής φύσης.
«Η γη των φαντασμάτων»/«Ghostland» των Κατένια Λέρμερ και Ζίμον Στάντλερ (Γερμανία, 2016, 85’). Ένας από τους αρχαιότερους πολιτισμούς στον πλανήτη μας υφίσταται τεράστια αλλαγή. Οι άνθρωποι της φυλής Τζου/Χοανσί, στη Ναμίμπια, διασχίζουν την έρημο Καλαχάρι και ταξιδεύουν στην καρδιά τής Ευρώπης. Αυτό που αρχίζει ως ματιά στον συναρπαστικό πολιτισμό τους γίνεται μια ακόμη πιο συναρπαστική ματιά στον δυτικό τρόπο ζωής μας. Ένας ζεστός και χιουμοριστικός στοχασμός πάνω στις συνήθειές μας, μέσα από τα μάτια ανθρώπων που ετοιμάζονται να εγκαταλείψουν παραδόσεις εκατομμυρίων ετών.
«Kεντρικό Αεροδρόμιο Τέμπελχοφ»/«Central Airport THF» του Καρίμ Αϊνούζ (Γερμανία – Γαλλία – Βραζιλία, 2018, 97’). Το αεροδρόμιο Τέμπελχοφ του Βερολίνου είναι ένας χώρος αφίξεων και αναχωρήσεων, που χρησιμοποιείται ταυτόχρονα ως προσφυγικός καταυλισμός, αλλά και ως χώρος ψυχαγωγίας για τους κατοίκους τής γερμανικής πρωτεύουσας. Το ντοκιμαντέρ τού Καρίμ Αϊνούζ μιλά για την προσφυγική κρίση με έναν ιδιαίτερο τρόπο, φτιάχνοντας το πορτρέτο μιας πόλης μέσα στην πόλη, αλλά και μιας ευρωπαϊκής κοινωνίας, εγκλωβισμένης στο σημείο ανάμεσα στην κρίση και την ουτοπία.
«Ταξιδιώτης τού Μεσονυχτίου»/«Midnight Traveler» του Χασάν Φαζιλί (ΗΠΑ – Κατάρ – Καναδάς – Ηνωμένο Βασίλειο, 2019, 88’). Όταν το θεοκρατικό καθεστώς των Ταλιμπάν τον επικήρυξε, ο αφγανός θεατρικός και κινηματογραφικός σκηνοθέτης Χασάν Φαζιλί είχε μόνο μία επιλογή: την άτακτη φυγή. Ένα οπτικό ημερολόγιο, κινηματογραφημένο από τον ίδιο με πολύ φτωχά μέσα (ακόμη και με κινητό τηλέφωνο), το οποίο εξιστορεί έναν καταναγκαστικό εκπατρισμό. Ένα ντοκιμαντέρ που λειτουργεί ως τρανταχτή απόδειξη για την ασύλληπτη βία με την οποία έρχονται αντιμέτωποι όσοι είναι αναγκασμένοι να ταξιδεύουν νύχτα. Εξόριστοι από τον ίδιο τους τον τόπο, προχωρούν σιωπηλά και φοβισμένα, με τον θάνατο να παραμονεύει σε κάθε βήμα.
«Από πού πάμε σπίτι μας;»/«Which Way Home» τής Ρεμπέκα Καμίζα (ΗΠΑ, 2009, 82’). Το ντοκιμαντέρ ακολουθεί ασυνόδευτους ανήλικους μετανάστες με προορισμό τις ΗΠΑ, σε μια περιπλάνηση γεμάτη εμπόδια, με πυξίδα την αβεβαιότητα. Παιδιά όπως η Όλγα και ο Φρέντι από την Ονδούρα προσπαθούν απεγνωσμένα να φτάσουν στους γονείς τους στις ΗΠΑ· ο Χοσέ, ένας 10χρονος από το Ελ Σαλβαδόρ, τον οποίο εγκατέλειψαν λαθρέμποροι, βρίσκεται τώρα μόνος του σε ένα κέντρο προφυλάκισης στο Μεξικό, και ο Κέβιν, ένα 14χρονο «παιδί τής πιάτσας» από την Ονδούρα, του οποίου η μητέρα ελπίζει ότι θα καταφέρει να φτάσει στην Αμερική, για να της στείλει λεφτά. Ένα ταξίδι ελπίδας και κουράγιου, απογοήτευσης και θλίψης.
«Πρώτη επαφή»/«First Contact» των Μπομπ Κόνολι και Ρόμπιν Άντερσον (Αυστραλία – Καναδάς – ΗΠΑ, 1983, 58’). Το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει εικόνες από την πρώτη συνάντηση των ορεινών φυλών τής Παπούα – Νέας Γουινέας με τους αυστραλούς χρυσοθήρες, τη δεκαετία τού 1930. Οι αδελφοί Λέι ήταν οι πρώτοι λευκοί που μπήκαν στην ενδοχώρα τής Νέας Γουινέας, όπου συνάντησαν τους κατοίκους των ορεινών περιοχών (που μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχαν οποιαδήποτε επαφή με τον έξω κόσμο) και τους κινηματογράφησαν. Πενήντα χρόνια μετά, οι σκηνοθέτες τούς επισκέπτονται, δείχνοντάς τους τα πλάνα και τις φωτογραφίες που είχαν τραβήξει τότε οι Λέι: παίρνουν συνεντεύξεις από τους εν ζωή αδελφούς και τους ιθαγενείς που ήταν τότε παρόντες, οι οποίοι παρουσιάζουν μια διαφορετική ερμηνεία αυτής της επαφής. Ένα μοναδικό ντοκουμέντο για την πρώτη συνάντηση μεταξύ ανθρώπων από διαφορετικές κουλτούρες.
«Νυχτερινό Ταχυδρομείο»/«Night Mail» των Χάρι Ουάτ, Μπάζιλ Ράιτ (Ηνωμένο Βασίλειο, 1936, 25΄). Γυρισμένο το 1936, το ντοκιμαντέρ «Νυχτερινό Ταχυδρομείο» είναι μία από τις σημαντικότερες ταινίες τής κινηματογραφικής μονάδας των βρετανικών ταχυδρομείων, GPO Film Unit. Ακολουθεί το νυχτερινό ταξίδι τής αμαξοστοιχίας Λονδίνο – Γλασκώβη. Ένα ποιητικό ντοκιμαντέρ που αποτυπώνει το βρετανικό τοπίο, το οποίο συνοδεύει υπέροχα η μουσική τού συνθέτη Μπέντζαμιν Μπρίτεν και οι στίχοι τού βρετανού ποιητή Ουίσταν Χιου Όντεν.
«Ταξίδια στο Κονγκό»/«Travels in the Congo» τού Μαρκ Αλεγκρέ (Γαλλία, 1927,117’). Το 1925, ο νεαρός κινηματογραφιστής Μαρκ Αλεγκρέ συνόδευσε τον σύντροφό του, Αντρέ Ζιντ, στη Γαλλική Ισημερινή Αφρική, το Κονγκό. Το ντοκιμαντέρ, μόλις πέντε χρόνια μετά τον Νανούκ τού Βορρά, περιλαμβάνει εικόνες από τους έντεκα μήνες που έμεινε εκεί. Στόχος τού σκηνοθέτη, να βυθιστούν οι θεατές «όπως κι εμείς οι ίδιοι, στην ατμόσφαιρα αυτής της μυστηριώδους χώρας». Ένα από τα πρώτα ντοκιμαντέρ παρατήρησης.
«Άτμαν»/«Atman» τής της Πίργιο Χόνκασάλο (Φινλανδία, 1996, 73’). Θέλοντας να αποτίσει φόρο τιμής στην πρόσφατα χαμένη μητέρα του, ο παράλυτος στα πόδια Τζαμάνα Λαλ από την Ινδία ξεκινά ένα προσκύνημα από τις εκβολές τού ποταμού Γάγγη στην ιερή πόλη Χαριντουόρ, στους πρόποδες των Ιμαλαΐων, καλύπτοντας μια διαδρομή 6.000 χιλιομέτρων. Μέσα από επτά κεφάλαια και με συνοδό τη Σάντα, μια χήρα με τρία παιδιά, που θα τον ακολουθήσει ώς το τέλος τής διαδρομής του, το ταξίδι αυτό είναι παράλληλα ένα πορτραίτο τής εσωτερικής δύναμης του ανθρώπου, αλλά και των θρησκευτικών πρακτικών τής Ινδίας.
«Route One» τού Ρόμπερτ Κρέιμερ (Ηνωμένο Βασίλειο – Γαλλία, 1990, 255’). Συνδυάζοντας ντοκιμαντέρ και μυθοπλασία, η ταινία τού Ρόμπερτ Κρέιμερ παρουσιάζει ένα «ψηφιδωτό» συμπεριφορών στην Αμερική τής δεκαετίας τού 1980 απέναντι σε θέματα όπως η φυλή, η θρησκεία και η ιστορία. Η ταινία περιγράφει το ταξίδι τού σκηνοθέτη από τα καναδικά σύνορα στο Μέιν ώς το Φλόριντα Κις. Μαζί με τον σκηνοθέτη βρίσκεται ο Ντοκ (τον ερμηνεύει ο ακτιβιστής Πολ Μακ Άιζακ), ένας άνδρας που επιστρέφει από την Αφρική στις ΗΠΑ.
«Στάση λεωφορείου»/«Bus Stop» των Ακτάν Αμπντικαλίκοφ και Έρνεστ Αμπντιχαπάροφ (Κιργιστάν, 2000, 27’). Τέσσερις άγνωστοι περιμένουν ένα λεωφορείο που δεν έρχεται σε μια στάση που βρίσκεται στο σταυροδρόμι με μια πολυσύχναστη λεωφόρο. Βαδίζοντας στα ίχνη τού «Περιμένοντας τον Γκοντό», η ταινία δίνει έμφαση όχι σ’ αυτό που περιμένεις, αλλά στις σχέσεις που αναπτύσσονται όταν βρίσκεσαι σε κατάσταση αναμονής.
«Οι Λένινγκραντ Κάουμποϊς πάνε Αμέρικα» του Άκι Κάουρισμάκι (Φινλανδία – Σουηδία, 1989, 78’). Κάπου στην τούνδρα, σε μιαν ερημική έκταση, ζει η χειρότερη ροκ εντ ρολ μπάντα τού πλανήτη, μια κομπανία χωρίς κοινό και χωρίς καμία πιθανότητα εμπορικής απήχησης. Μ’ αυτά και μ’ εκείνα, αποφασίζουν να ξεχάσουν τον πατριωτισμό τους και να πάνε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ταινία είναι η ιστορία τής περιπλάνησής τους πέρα από τον ωκεανό, στα βάθη τής ηπείρου, μια ιστορία για κακόφημα μπαρ και τίμιους ανθρώπους, στις επαρχιακές πόλεις τού έθνους τού χάμπουργκερ. Άσχημοι άνθρωποι, όμορφα συναισθήματα.
